Ziemia Dobrzyńska w czasach nowożytnych

Złoty i Srebrny Wiek Ziemi Dobrzyńskiej

Na Ziemi Dobrzyńskiej świadectwem rozwoju tamtych czasów był rozkwit miast: Nieszawy, Lipna, Rypina, Skępego oraz budowa kościoła w Działyniu w ostatnich latach XVI wieku.

Wtedy Mień, częściowo Skrwa i Drwęca, a szczególnie Wisła były rzekami spławnymi. Na tratwach, szkutachszkutaszkutach, galarachgalargalarach drewno, zboże płynęło do Gdańska.

Rv328h8r7YhNJ

Ilustracja przedstawia krajobraz na dwóch częściach. Na ilustracji znajduje się zarys miasta, otoczonego murami, a także pojedyncze budynki znajdujące się poza obrębami muru. Miasto znajduje się nad wodą. Na pierwszym planie widoczne jest wzgórze, na którym znajdują się zarysy połamanych drzew oraz sylwetki ludzi wpatrujących się w panoramę miasta. W lewym dolnym rogu znajduje się biały, owalny kształt, na którym ozdobną czcionką zostały zapisane zdania w języku łacińskim. W prawym dolnym rogu znajduje się schemat miasta ujętego z lotu ptaka. Ilustracja jest czarno‑biała.

RRQjCyW9R5xyW

Zdjęcie przedstawia panoramę rzeki, na której znajdują się żaglówki. Po prawej stronie widać mały statek turystyczny, przystrojony kolorowymi flagami. Przed nim, w pewnej odległości, płynie łódka z białym, materiałowym dachem. W centralnej części rzeki, w oddali, widoczny jest jeszcze jeden drewniany statek wycieczkowy, a także żaglówka z czerwonym żaglem, a przed nią trzy inne, z białymi żaglami. Z prawej strony zdjęcia, na pierwszym planie, znajduje się fragment białego żagla przewiązanego jasnobrązowym sznurkiem. Rzeka jest spokojna, błękitna. Przy jej obu brzegach widoczna jest bujna, zielona roślinność. Niebo jest błękitne, bezchmurne. Zdjęcie zostało zrobione w świetle dziennym.

Po Wieku Złotym, przypadającym na XVI w., wraz z początkiem XVII w. nadeszły czasy określane Srebrnym Wiekiem. Za panowania dynastii Wazów nastąpił rozkwitu barokubarokbaroku oraz pojawienie się w kulturze i sztuce rodzimego nurtu, zwanego sarmatyzmem.

Na Ziemi Dobrzyńskiej również rozwijał się barok i sarmatyzm. W tamtym okresie powstały dworki szlacheckie (nie zachowane do dziś) oraz kaplice, kościoły i klasztory (zachowane do dziś). Do najważniejszych należą zabytki znajdujące się w miejscowościach: Trutowo, Obory, Skępe‑Wymyślin. W kościołach zachowały się tablice epitafijne i epitafiaepitafiumepitafia oraz obrazy z tego okresu.

R1AE0BEmDizhf

RL0npzUWtDXih

Zdjęcie przedstawia portret mężczyzny z białymi włosami i zielonymi oczami. Ukazane jest zbliżenie na samą twarz. Mężczyzna ma obojętny wyraz twarzy. Za jego plecami na ciemnej ścianie namalowany jest herb szlachecki - ceglany mur ze stojącym na nim gryfem trzymającym elipsę. Wokół herbu namalowane są białe litery i cyfry.

RKEOMmS7NXbgX

Obraz przedstawia portret mężczyzny. Ma on krótkie, brązowe włosy, przystrzyżone w sposób odsłaniający czoło oraz boki głowy. Ma on długie, brązowe, podkręcone na końcach wąsy. Ubrany jest w żółtą koszulę, na którą założył czerwoną szatę sięgającą mu do kostek. Na nogach ma żółte, wsuwane buty. W pasie ma przewiązany złoty pas, do którego przypiął czarną szablę ze złotymi zdobieniami. W lewej dłoni, którą oparł o biodro, trzyma czarną czapkę. W tle za mężczyzną widoczne są kolumny. Prawą dłoń oparł na złotym pudełku stojącym na złotym stoliku z zielonym blatem. Na stole leżą książki oraz duża pieczęć. Z jego lewej strony widoczny jest fragment zielonego fotela ze złotymi nogami oraz podłokietnikami.

ROvbKjTOJVoB1

Ozdobna płyta z ozdobnym wykończeniem u góry. Pod nim czaszka z poziomą kością pod szczęką. Niżej dwa portrety na owalnym tle. Po lewej przedstawiony jest łysawy mężczyzna z wąsem, w średnim wieku, ubrany w białą koszulę i czerwoną marynarkę przez którą ma przewieszoną szarfę. Po prawej portret kobiety w średnim wieku z dość krótkimi kręconymi włosami, w ciemnej sukni z dużym białym kołnierzem z koronką. Niżej, na czarnym tle dwa teksty. Po lewej w kolumnie złotymi drukowanymi literami w kilkunastu wierszach zapisano tekst po łacinie. Po prawej większymi również złotymi drukowanymi literami zapisano krótszy tekst w języku staropolskim. Oba teksty zaczynają się od skrótu D.O.M.

Niestety Srebrny Wiek był równocześnie okresem wojen, których skutkiem stało się osłabienie Rzeczypospolitej. Co wraz z brakiem reform gospodarczych i ustrojowych doprowadziło do kryzysu w XVIII wieku i utraty przez Polskę niepodległości. Na Ziemi Dobrzyńskiej toczyły się bitwy w okresie konfederacji barskiej, m.in. bitwa pod Szabdą (14 marca 1769) oraz późniejsze drobne potyczki pod Ciechocinem, Okoninem czy pod Radominem.

Na Ziemi Dobrzyńskiej po epidemiach wojny szwedzkiej miał miejsce wielki kryzys gospodarczy i demograficzny - utrata aż ¼‑⅓ ludności. W XVII i XVIII wieku nastąpiła wielka akcja osadnicza, przybywały kolejne grupy olędrów i pojawiali się ewangeliccy Niemcy.

Skarb ze Skrwilna

Niezwykle ciekawym znaleziskiem jest odkryty  przez prof. Jadwigę Chudziakową z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu bogaty zestaw złotych i srebrnych ozdobnych wisiorów, brosz i naczyń schowanych przez ród Piwo h. Prawdzic w okresie wojen szwedzkich. Jest on eksponowany w Muzeum Okręgowym w Toruniu.

RVOGSCTo58qEC

Na zdjęciu fragment skarbu odkrytego przez prof. Chudziak przechowywany w Muzeum Okręgowym w Toruniu. Widać bogato zdobioną tacę metalową a na niej stojący zamykany dzban.

Rezydencje

Czasy zaborów (XIX wiek), naznaczone zrywami powstańczymi, stały się również okresem intensywnego rozwoju gospodarczego części Królestwa Polskiego (w tym Ziemi Dobrzyńskiej). Właśnie z tego okresu pochodzą przykłady pięknych rezydencji magnackich i dworków szlacheckich.

R19t1svjtu8vV

Zdjęcie przedstawia żółty, poniszczony budynek, na tle którego stoi mężczyzna w czerwonej szacie. Budynek jest piętrowy, symetryczny, a umieszczone na nim okna są ułożone w równych odległościach. Przed dworkiem widoczne są krzewy z pomarańczowymi liśćmi oraz zieloną trawę porastającą przestrzeń pomiędzy. Mężczyzna znajdujący się na pierwszym planie ubrany jest w czerwoną, sięgającą mu do kostek, szatę oraz czerwone, skórzane kozaki. W pasie przewiązany ma żółty pas z niebieskimi elementami. Pod szatą widoczna jest biała koszula. Na głowie ma czarno‑białą czapkę. Mężczyzna trzyma lewą rękę na biodrze, a prawą unosi ku górze. Trzyma w niej czarny kij, zakończony srebrnym narzędziem. Niebo jest błękitne, bezchmurne. Zdjęcie zostało wykonane w świetle dziennym.

Zapoznaj się z poniższym tekstem źródłowym, a następnie wykonaj polecenia.

Budownictwo sakralne w XVI‑XVII wieku

Na Ziemi Dobrzyńskiej nie zachowały się żadne budynki renesansowe, ale ślady tej epoki przetrwały w przepięknym kościele w Karnkowie. Ma on podłoże gotyckie, rozbudowę barokową, a wnętrze rokokowe. Znajdują się w nim renesansowe płyty nagrobne rodu Karnkowskich i wiele symboli tego rodu (herb Junosza). Nie można nie wspomnieć przy okazji o wybitnym przedstawicielu rodu - biskupie Stanisławie Karnkowskim, prymasie Polski, jednym z przywódców ruchu kontrreformacji. Był on założycielem pierwszego seminarium duchownego we Włocławku, mającego kształcić księży w duchu ewangelizacji wiernych.

RTN8zyjce470S

Zdjęcie przedstawia przód kościoła. Na pierwszym planie widoczna jest wysoka wieża, w której znajdują się symetrycznie ułożone okna. Na czubku wieży znajduje się mały balkon ogrodzony czarną, metalową barierką. Czubek jest drewniany, na którym spoczywa metalowa, zielona kopuła. Do kościoła prowadzą drewniane, półokrągłe drzwi. Z prawej strony kościoła widoczne są dodatkowe budowle kościoła - nawa boczna, której dach jest zielony i skośny. Teren kościoła jest ogrodzony metalowym płotem. Do kościoła prowadzą schody widoczne u dołu zdjęcia. Niebo jest zachmurzone. Zdjęcie zostało wykonane w świetle dziennym.

R1KN5CjktH4f6

Zdjęcie przedstawia bogato zdobione prezbiterium. Cała ściana ozdobiona została obrazami przedstawiającymi sylwetki świętych. Pomiędzy obrazami, a także nad nimi, umieszczone zostały złoto‑czerwono‑niebieskie zdobienia. Pod obrazami znajdują się siedziska dla duchownych i gości. Odgrodzone zostały murkiem, który również jest bogato zdobiony. U wejścia do prezbiterium widoczny jest siedzący, łysy mężczyzna. Ma on siwe wąsy. Ubrany jest w białą, długą szatę, na której znajduje się czerwony krzyż oraz czerwona gwiazda zlokalizowana nad krzyżem. Mężczyzna ma złożone ręce w geście modlitwy. Wpatruje się w prawą stronę zdjęcia, niewidoczną dla odbiorcy.

Czernikowo

Taki przegląd epok jest charakterystyczny nie tylko dla tej budowli z Karnkowa. Dla przykładu gotycka, ceglana świątynia z Czernikowa (początek budowy 1370) posiada elementy: gotyckie (np. blendyblendyblendy, skarpy, uskoki, okna ostrołukowe), sklepienie pozornie kolebkowe z XVI wieku, barokowe (ołtarz, chrzcielnicę, krucyfiks i częściowo wyposażenie), a także późniejsze neoklacysystyczne wyposażenie. Przy kościele pobudowana została eklektyczna plebania o dominujących cechach klasycyzmu, z rzucającą się w oczy symetrią i piękną kolumnadą.

R1DbPw3ptWI7u

Zdjęcie przedstawia przód kościoła. Na pierwszym planie znajduje się wysoka wieża, częściowo obudowana czerwoną cegłą, a częściowo białym tynkiem. Wieża zakończona jest szarym, spiczastym dachem, na którego czubku znajduje się krzyż. Za wieżą widoczna jest nawa główna, której ściany obłożone zostały czerwoną cegłą. Przed kościołem stoi drewniany krzyż. Wokół kościoła widoczne są bezlistne gałęzie. Niebo jest błękitne, częściowo przysłonięte białymi chmurami. Zdjęcie zostało wykonane w świetle dziennym.

R1Sl8D7hUfRPV

Zdjęcie przedstawia ołtarz główny. W jego centralnej części znajduje się obraz Matki Boskiej z Jezusem w złotej ramie. Po obu stronach obrazu znajdują się sylwetki mężczyzn ubranych w złote szaty. Nad obrazem znajduje się kolejny, również w złotej ramie, oraz sylwetki aniołów w złocie i srebrze. Po obu stronach ołtarza znajdują się podłużne okna, w których widoczne są witraże. Przed ołtarzem stoi ksiądz w złotej szacie, a także mężczyźni w mundurach z czerwono‑białą szarfą na piersi. Część z nich trzyma flagi, które pochyla w kierunku ołtarza. Z prawej strony zdjęcia widoczny jest telebim, na którym znajduje się pomarańczowy napis zapisany drukowanymi literami: "Boże coś Polskę przez tak liczne wieki, otaczał blaskiem potęgi i chwały".

RW8Qs4StvoBEJ

Zdjęcie przedstawia parterowy budynek ze skośnym, szarym dachem. Elewacja budynku jest w kolorze żółtym z elementami białymi. Okna mają brązowe ramy. Wejście do budynku jest bogato zdobione - znajdują się przy nim kolumny oraz część górująca nad dachem, wieńcząca wejście. Budynek znajduje się za szarą bramą. Niebo jest błękitne, częściowo przysłonięte przez białe chmury. Zdjęcie zostało wykonane w świetle dziennym.

Sanktuarium Matki Bożej Skępskiej w Wymyślinie

Kolejnym przykładem łączenia stylów może być ufundowany przez ród Kościeleckich herbu Ogończyk w średniowieczu kościół i klasztor bernardynów w Wymyślinie (obecnie Skępe), w założeniu późnogotycki, w kolejnych latach silnie zbarokizowany. Samo założenie związane z rozwijającym się od XVI wieku kultem Matki Boskiej Skępskiej i nieustającymi pielgrzymkami od ponad 400 lat jest ewenementem, co najmniej na skalę ogólnopolską. Współcześnie figurka drewniana Matki Boskiej w błogosławionym stanie (w kontrapościekontrapostkontrapoście), z warsztatu bydgoskiego‑poznańskiego z 1497 roku, jest niezwykle cennym zabytkiem sztuki i miejscem nieustannego kultu maryjnego.

Rozbudowa kościoła o część ołtarzową, ławy dla bernardynów, barokowa sukienka dla Matki Boskiej, organy i polichromia, kaplica świętej Anny, kaplica Zielińskich, krużganki odpustowe z obrazami świadczą o niesamowitym rozwoju kultu Matki Boskiej Skępskiej i dużej roli fundatorów. Do Wymyślina licznie przybywały pielgrzymki z Mazowsza, Kujaw, Ziemi Chełmińskiej i Pomorza. W XIX wieku pojawiło się w okolicy kilkadziesiąt feretronówferetronferetronów i kapliczek z Matką Boską Skępską - Królową Mazowsza i Kujaw - symbolem religijnym Ziemi Dobrzyńskiej. W czasach zaborów (przy niechęci władz rosyjskich do symboli krzyża katolickiego) figurka MB Skępskiej była obecna w kapliczkach na rozstajach dróg, podczas procesji i w ołtarzykach domowych. Ten uproszczony wizerunek gotyckiej rzeźby królujący w wielu miejscach regionu i Mazowsza można nazwać barokowo‑ludowym.

R1FTxTUD0RQuP

Zdjęcie przedstawia biały budynek widziany z boku. Na pierwszym planie znajduje się fragment ceglano‑metalowego płotu. Kilka metrów dalej widać ozdobną białą bramę i betonowe lub murowane ogrodzenie w tym samym kolorze. Za bramą znajduje się budynek z wieżą, na szczycie której widoczny jest szpikulec. Bryłę budynku częściowo przysłaniają drzewa

R1MSgqBxNHaR3

Zdjęcie przedstawia ołtarz, który jest bogato zdobiony złotem. W jego centralnej części znajduje się sylwetka kobiety w długiej, złotej szacie. Wokół niej widoczne są złote kolumny. Nad ołtarzem widoczne są dwa anioły w niebieskich szatach i złotych skrzydłach. Przed ołtarzem znajduje się stół, na którym stoją wysokie, białe świece, kolorowe kwiaty, a w centralnej części krzyż i tabernakulum. Przed stołem znajduje się duży bukiet żółtych i białych kwiatów.

R1WO791y4vCKZ

Zdjęcie przedstawia strop kościoła. Jest on bogato zdobiony obrazami, na których znajdują się sylwetki ludzkie oraz anioły. Na pierwszym planie zdjęcia widoczny jest duży, szklany żyrandol, który jest częściowo oświetlony.

RGcDlRtoYrGIg

Zdjęcie przedstawia wnętrze kościoła. Sufit budynku jest bogato zdobiony malowidłami. Z sufitu zwisają dwa szklane żyrandole, które są zapalone. U dołu zdjęcia widoczne są fragmenty ścian, na których znajdują się obrazy oprawione w złote ramy.

Ważną role w okresu baroku zaczęły odgrywać kapliczki ludowe, często stawiane przy drogach, które w wielu miejscach w formie często przekształconej przez wieki, przetrwały do dziś.  Świadczą o wierze i rodzimej kulturze mieszkańców Ziemi Dobrzyńskiej.

R12a7cc41UmUh

Film przedstawia kapliczki i figurki Matki Boskiej na Ziemi Dobrzyńskiej.

Film przedstawia kapliczki i figurki Matki Boskiej na Ziemi Dobrzyńskiej.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R12a7cc41UmUh

Film przedstawia kapliczki i figurki Matki Boskiej na Ziemi Dobrzyńskiej.

Kościół i klasztor w Trutowie

Ciekawym założeniem jest również kościół i klasztor w Trutowie, który ufundował Jan Rętwiński - jako ofiarę błagalną z prośbą o żywot niebieski. Potem jego synowie procesowali się o zapis ojca w sądach, ale przegrali. Niemniej klasztor jest przykładem pięknego prowincjonalnego założenia barokowego.

R1E3shDB880aF

Zdjęcie przedstawia wnętrze kościoła z perspektywy ołtarza. Na pierwszym planie znajdują się trzy klękające kobiety, które obrane są w czerwone spódnice, białe koszule i niebieskie kamizelki. Na głowach mają kolorowe wianki. W tyłu, na kobietami, widoczne są czerwone ławki bez oparć, a za nimi ustawione zostały drewniane ławy z oparciami. Przy ławach stoją dwie osoby - kobieta w białym swetrze i spódnicy oraz łysy mężczyzna w niebieskiej koszulce. Za nimi widoczny jest chór, którego ściany zostały ozdobione licznymi malowidłami. Sufit kościoła również jest cały w malowidłach przedstawiających biblijne sceny. Na chórze stoją złoto‑niebieskie organy. Na pierwszym planie widoczny jest złoty pojemnik zawieszony na złotych łańcuchach.

R1RjiMDGmmQGJ

Zdjęcie przedstawia kościół widziany z dość dużego oddalenia. Budynek ma białą elewację i ceglastoczerwony dach. W jego centralnej części widoczna jest wieża. Budynek ma dwie kondygnacje z większymi i mniejszymi, rozmieszczonymi symetrycznie oknami. Ukazany jest od boku. Na pierwszym planie widoczny jest fragment pnia oraz gałęzie pozbawionej liści brzozy. Dalej częściowo pokryte śniegiem pole i zmarznięta roślinność. Niebo jest szarobłękitne.

Rody szlacheckie

W tamtym okresie Ziemię Dobrzyńską zamieszkiwała przede wszystkim średnia i drobna własność ziemska (tzw. szlachta zagrodowa). Wśród nich było jednak kilka dominujących rodów szlacheckich. Oprócz wspomnianego rodu herbu Junosza Karnkowskich byli Podoscy i Paproccy.

Ogończykowie

Coraz większą potęgę w tamtym okresie stanowił ród Ogończyków. Jego członkowie poza zamkiem w Radzikach Wielkich i Skępem (Kościeleccy) posiadali Kikół (Zboińscy), Działyń, Dobrzyń (Działyńscy). Ci ostatni doprowadzili do powstania dwóch miast w końcu XVIII wieku - 1789 Dobrzyń nad Drwęcą i 1791 Kikół.

RZSBCN8S4o05X

Ilustracja przedstawia czerwony herb na białym tle. W herbie widoczna jest biała strzałka skierowana w górę, która została oparta na półokręgu.

4,4,4

R1bZRrLPTZkxY

Ilustracja przedstawia czerwony herb na białym tle. W herbie widoczna jest biała gołębica ujęta w locie, która w żółtym dziobie trzyma białą gałązkę z liśćmi. W swoich żółtych szponach trzyma białą strzałę skierowaną w lewą stronę, która oparta jest na półokręgu.

R1MFX6Cq9Mxmh

Ilustracja przedstawia czerwony herb na białym tle. W herbie widoczna jest biała strzała skierowana ku górze, która umieszczona została na półokręgu. Na strzale znajduje się żółta korona z trzema szczytami. Pod półokręgiem widoczny jest żółty fragment płotu.

ReOxURz54MVlN

Ilustracja przedstawia czerwony herb na białym tle. W herbie widoczna jest biało‑pomarańczowa brama z trzema wieżyczkami, na których umieszczone zostały trzy czarne liście. Żółte drzwi, umieszczone w centralnej części bramy, są otwarte. W nich znajduje się biała strzała skierowana w górę, która została umieszczona na półokręgu.

Zielińscy herbu Świnka

Znaczącą rolę odgrywał również ród Zielińskich herbu Świnka - od arcybiskupa Konstantego Zielińskiego (który w 1705 roku koronował na króla Stanisława Leszczyńskiego). Ich dobra rozciągają się w Łążynie, Skępem, w pasie osadniczym nad Wisłą. Należeli też oni do osób, które sprowadzały na opuszczone i niezasiedlone tereny nadwiślańskie osadników z Niderlandów - Olędrów, mennonitów, baptystów.

Do dziś zachowały się barokowe ceglane piwnice dworu w Łążynie. Rozbudowana budowla otrzymała wielki porządek modrzewiowych kolumn, które nadały klasycystycznego wizerunku rezydencji Zielińskich. Dwór otoczony został przepięknym założeniem parkowym, z alejami, stawem. Do dziś Łążyn pozostaje wspaniałym przykładem rezydencji z parkiem.

4,4,4

R1GzZr0RNIRkv

Rysunek przedstawia piętrowy budynek ze skośnym dachem. Do głównej części budynku dobudowane zostały trzy mniejsze izby - jedną po prawej, drugiej po lewej, a trzecią z tyłu budynku. Wejście do budynku jest zadaszone przez duży taras znajdujący się na pierwszym piętrze. Taras wsparty został kolumnami. Ściany dworku są częściowo obłożone poziomymi deskami, a częściowo otynkowane farbą, która została przedzielona deskami ułożonymi w kratkę. Rysunek jest czarno‑biały.

R1bXwRmT0NiRu

Ilustracja przedstawia niebieski herb na białym tle. W herbie widoczna jest czarna głowa dzika skierowana w lewą stronę. Głowę podpiera ludzka dłoń, której reszta ręki ubrana jest w czerwoną bluzkę. Na herbie spoczywa kask rycerski, który na szyi zawieszony ma żółty medalion. Na czubku widoczny jest pióropusz, a także fragmenty niebiesko‑czarnego materiału, który okala herb z obu stron.

R1StUgnbV9QeR

Zdjęcie przedstawia biały dworek ujęty od boku. Przed wejściem do dworku znajdują się białe kolumny. Dworek jest piętrowy, a jego dach jest spadzisty. Wokół dworku rośnie zielona trawa, a także liczne drzewa, które porastają zielone liście. Zdjęcie zostało wykonane w świetle dziennym.

Kikół Zboińskich

Jednym z nielicznych przykładów rezydencji magnackiej w regionie jest klasycystyczny pałac Zboińskich herbu Ogończyk w Kikole. Wybudowany na planie czworoboku w duchu klasycyzmu z dominująca wielką kolumnadą i wspaniałym założeniem ogrodowo‑parkowym jest znakomitą ilustracją zamożności rodu. Ignacy Zboiński (1730‑1796) był posłem na sejmy, między innymi wykazał się wielką aktywnością w czasie Sejmu Czteroletniego. Posłowie dobrzyńscy występowali w Mundurach Wojewódzkich Ziemi Dobrzyńskiej.

Właściciel Czernikowa i Steklina Antoni Norbert Nałęcz (1760‑1845) herbu Nałęcz także był posłem na Sejm Wielki. Jego epitafium znajduje się w kruchcie kościoła w Czernikowie.

RGFf76QMw8NwT

Zdjęcie przedstawia dwupiętrowy dworek, który ma spadzisty, brązowy dach. Elewacja budynku jest w kolorze żółtym, z białymi elementami ozdobnymi. W centralnej części dworku widoczne są białe, wysokie kolumny. Przed dworkiem rosną cztery gołe, wysokie, cienkie drzewa. Zdjęcie zostało wykonane w świetle dziennym.

Upadek miast

Trzeba wspomnieć, że niestety wraz z epidemiami po potopie szwedzkim, nastąpiła przerażająca stagnacja gospodarcza i upadek wielu miast: Dobrzynia, Lipna, Rypina, Skępego, Górzna i Bobrownik. Dla przykładu w 1661 roku w Lipnie z 300 domów pozostało 13, w Skępem z 230 domów zamieszkanych było 84, w Dobrzyniu 43, Bobrownikach 20, a w Rypinie tylko 10.  Mieszkańcy miast utrzymywali się z rolnictwa. Stąd nie rozwinęło się w miastach dobrzyńskich budownictwo w okresie baroku i klasycyzmu, jedynym przykładem jest ratusz w Lipnie o skromnych cechach klasycystycznych.

R1cabMwmTGXf6

Zdjęcie przedstawia żółty, dwupiętrowy budynek z szarym, spadzistym dachem. W centralnej części dachu widoczna jest wieża, na której znajduje się zegar, a także punkt widokowy. Ratusz ma na piętrze balkon, na którym umieszczone zostały dwie flagi. W prawej części budynku znajduje się wejście, przy którym przytwierdzone zostały czerwone tablice. Nad wejściem znajduje się godło Polski. Przed budynkiem widoczny jest brukowany plac, a w lewym dolnym rogu zdjęcia widoczny jest srebrny samochód. Niebo jest błękitne, częściowo przysłonięte białymi chmurami. Zdjęcie zostało wykonane w świetle dziennym.

Barokowe drewniane świątynie dobrzyńskie

Natomiast z okresu baroku przetrwały dziesiątki założeń sakralnych - kościoły i kaplice drewniane w Dulsku, Szczutowie, Ostrowitem, Rypinie, Czarnem, Młyńcu, Brzeźnie (przeniesiony do skansenu Kujaw i Ziemi Dobrzyńskiej w Kłóbce i odnowiony).

RnVRsvQNafj71

Zdjęcie przedstawia drewniany kościół z brązowym dachem. W przedniej części obrazu znajduje się wieżyczka, na której umieszczona została kopuła i krzyż. Teren kościoła został ogrodzony płotem. Przy kościele stoi srebrny krzyż, a tuż obok wieża ze skośnym dachem. Niebo jest błękitne, częściowo zachmurzone. Zdjęcie zostało wykonane w świetle dziennym.

RI1h5TRV7ZSjG

Zdjęcie przedstawia drewniany kościół, na czubku którego znajduje się srebrna wieżyczka z kopułą i krzyżem. Nad wejściem do kościoła wisi drewniany krzyż. Z prawej strony kościoła znajduje się zielona choinka. Kościół otoczony jest murowanym płotem, wykonanym z czerwonej cegły. Wokół kościoła znajdują się wysokie, zielone drzewa liściaste. Niebo jest błękitne, częściowo przysłonięte białymi chmurami. Zdjęcie zostało wykonane w świetle dziennym.

RY0AsAuW1rrJO

Zdjęcie przedstawia drewniany kościół ze skośnym, srebrnym dachem. Na dachu znajdują się dwie wieżyczki, na których umieszczone zostały kopuły oraz krzyże. Przy kościele rosną drzewa z zielonymi i pomarańczowymi liśćmi. Na ziemi leżą czerwone liście. Niebo jest błękitne i bezchmurne. Zdjęcie wykonane zostało w świetle dziennym.

R14zyxRZmyB3b

Zdjęcie przedstawia drewniany kościół od strony ołtarza. Ma on spadzisty, szary dach. Na czubku dachu jest umieszczona wieżyczka z kopułą i krzyżem. Wokół kościoła rośnie trawa oraz wysokie, zielone drzewa. Zdjęcie utrzymane jest w pastelowej kolorystyce.

Kościół w Czarnem

Warto zwrócić uwagę na przepięknie zachowany kościółek fundacji Pląskowskich herbu Oksza w Czarnem z końca XVIII/pocz. XIX w. Stanowi on połączenie baroku i klasycyzmu. Malowidła zdobiące ściany wyrażają niepokój o losy ojczyzny i poprzez  symbolikę osób i napisów odwołują się do polskości. Odwołanie do polskich świętych jest oryginalnym założeniem budowniczych i ilustratorów drewnianej świątyni.

RPc8Qhf9Xf8ic

Zdjęcie przedstawia czarny kościół od strony ołtarza. Ma on skośny, szary dach, na czubku którego znajduje się wieżyczka z kopułą. Przy kościele stoi krzyż w kolorze zbliżonym do kościoła. Wokół budynku rośnie zielona trawa, a po prawej stronie zdjęcia widoczne są zielone, wysokie drzewa. Zdjęcie zostało wykonane w świetle dziennym.

R1GjK99a4K1Qw

Zdjęcie przedstawia drewniany kościół, który ma skośny dach. Przy wejściu do kościoła znajdują się białe, wysokie kolumny. Nad wejściem znajduje się wieżyczka z szarym, spadzistym dachem. Teren kościoła został ogrodzony murowanym płotem wykonanym z czerwonej cegły. Wokół kościoła rosną wysokie drzewa, które nie mają liści. Zdjęcie zostało wykonane w świetle dziennym.

RdrBWXrtKNu0I

Zdjęcie przedstawia wejście do drewnianego kościoła. Nad wejściem znajduje się daszek, na którym znajdują się złote zdobienia. Daszek przytrzymywany jest drewnianymi kolumnami. Nad daszkiem widoczny jest fragment wieżyczki zakończonej skośnym dachem, na czubku którego znajduje się krzyż. Przy wejściu umieszczone zostały trzy flagi: biało‑czerwona, biało‑żółta oraz biało‑niebieska.

RxGPiAnPxU0s6

Zdjęcie przedstawia wnętrze kościoła. Zarówno ściany, jak i sufit są ozdobione malowidłami przedstawiającymi sceny biblijne. Widoczny w centralnej części zdjęcia ołtarz jest ozdobiony dużym obrazem, przedstawiającym anioła. Przed obrazem znajduje się zielone tabernakulum, a także dużo świec.

Chrostkowo

Zachowały się także barokowe fragmenty polichromii w kościele św. Barbary w Chrostkowie. Są one uzupełnione przez śmiałe malowidła współczesnego artysty o dobrzyńskich korzeniach - Mikołaja Konczalskiego. I ta symbioza - w dodatku jeszcze ze współczesnymi witrażami Bednarskich z Rypina - jest kolejnym przykładem umiejętnego łączenia kierunków w sztuce w celu osiągnięcia wrażenia.

R8IfCZn5sqW4E

Zdjęcie przedstawia drewniany kościół od strony ołtarza. Ma on spadzisty, szary dach, na którego czubku znajduje się wieżyczka z kopułą oraz krzyżem. Wokół kościoła rośnie zielona trawa, a po prawej i lewej stronie zdjęcia widoczne są fragmenty drzew z żółto‑zielonymi liśćmi. Niebo jest błękitne, częściowo przysłonięte białymi chmurami. Zdjęcie zostało wykonane w świetle dziennym.

RbJN1bK7vbaNH

Ilustracja przedstawia drewniany kościół z szarym, spadzistym dachem. Na jego czubku widoczna jest wieżyczka z kopułą i krzyżem. Przy kościele rośnie zielona trawa oraz niskie, zielone krzewy. Widoczna jest biała dróżka ciągnąca się od kościoła przez centrum ilustracji, aż do lewego, dolnego rogu. Po prawej i lewej stronie widoczne są fragmenty drzew liściastych. Niebo jest błękitne, bezchmurne.

Brzeźno

Skromna świątynia drewniana w Brzeźnie nad Mienią została kilka lat temu przeniesiona do Muzeum Kujaw i Ziemi Dobrzyńskiej we Włocławku (Rezerwat w Kłóbce pod Kowalem), odrestaurowana i wyposażona.

R1UvsHcfn5Ppf

Zdjęcie przedstawia mały, drewniany kościół z brązowym, skośnym dachem. Na jego czubku znajduje się wieżyczka zakończona krzyżem. Przy kościele stoi drewniany krzyż. Ziemia pokryta jest zieloną trawą. W tle widoczne są drzewa z zielonymi liśćmi. Niebo jest błękitne. Zdjęcie zostało wykonane w świetle dziennym.

RUBC116Zg2XQ5

Ilustracja przedstawia drewniany kościół z czerwonym dachem, na czubku którego znajduje się wieżyczka zakończona krzyżem. Obok kościoła stoi drewniany krzyż. Wokół kościoła widoczne są kolorowe trawy. Za kościołem rosną drzewa bez liści. Niebo jest błękitne.

Sanktuarium Matki Bożej Bolesnej w Oborach

Nie sposób nie wspomnieć o przeżywającej duży napływ turystów świątyni w Oborach połączonej z klasztorem karmelitów. XVII wieczna świątynia rozbudowywana stała się obiektem patriotycznych demonstracji - widocznej choćby w ilości i treści epitafiów w sanktuarium. Obiektem wzbudzającym dodatkową ciekawość jest średniowieczna rzeźba w ołtarzu głównym.

RKEDe59nVkRDC

Zdjęcie przedstawia biały budynek widziany z boku. Na pierwszym planie znajduje się fragment ceglano‑metalowego płotu. Kilka metrów dalej widać ozdobną białą bramę i betonowe lub murowane ogrodzenie w tym samym kolorze. Za bramą znajduje się budynek z wieżą, na szczycie której widoczny jest szpikulec. Bryłę budynku częściowo przysłaniają drzewa

RHybvQfpB5fyB

Zdjęcie przedstawia ołtarz w kościele. W centralnej jego części znajduje się złoty obraz, wokół którego stoją rzeźby ludzkie. Pod obrazem znajduje się złoty krzyż. Przed ołtarzem stoi stół nakryty białym obrusem. Po jego prawej stronie stoi drewniany krzyż. Sufit kościoła jest niebieski.

R1QlPpUTWX8rO

Zdjęcie przedstawia biały budynek częściowo przysłonięty przez korony drzew. Na pierwszym planie znajduje się wiele zielonych roślin oraz fragment muru. Budynek ma jasną elewacje i czerwony dach. W jego centralnej części znajduje się wieża, na szczycie której widoczny jest okrągły zegar, a nad nim szpikulec z krzyżem.

Słownik pojęć

Bibliografia

Chrobak D., Żuchowski Z., (2020), Ziemia Dobrzyńska. Podręcznik do historii regionalnej dla szkół podstawowych i ponadpodstawowych - na potrzeby konkursów regionalnych, Dobrzyń nad Wisłą.

Gałkowski P., (1997), Genealogia ziemiaństwa do 1918 roku, Rypin.

Guldon Z., (1967), Mapy ziemi dobrzyńskiej w II poł. XVI w., Roczniki TNT, 1967, R. 73, z. 1, Toruń.

Krajewski M., Mietz A., (1996) Zabytki Ziemi Dobrzyńskiej, Włocławek.

Studia z dziejów ziemi dobrzyńskiej XV‑XX w., (1987), red. Wojciechowski M., Warszawa‑Poznań‑Toruń.

Z dziejów Ziemi Dobrzyńskiej, (1996‑2022), [w:] Materiały z sesji historycznych SGZD w latach 1996‑2022, red. Bartoszewski R., nr 1‑25.