Zjawisko rozszczepienia światła. Światło białe jako mieszanina barw
Zapewne obserwowaliście już zjawisko powstawania na niebie wielobarwnego łuku – tęczy. Jeśli nie, to może widzieliście, jak mienią się barwami krople rosy w słoneczny poranek. Jeśli nie lubicie deszczu i nie jeście zwolennikami porannego wstawania, postawcie szklankę gazowanej wody mineralnej, tak aby oświetlały ją promienie słoneczne. Zaobserwujecie wówczas, że pęcherzyki gazu w szklance zmieniają swoją barwę i połysk. Wszystkie te zjawiska są przejawem rozszczepienia (dyspersji) światła.
przytoczyć treść prawa odbicia światła;
podać przyczyny, dla których światło na granicy dwóch ośrodków ulega załamaniu.
że światło białe jest mieszaniną barw;
że światło białe ulega rozszczepieniu podczas przejścia przez pryzmat;
podawać przyczyny, dla których światło białe ulega rozszczepieniu.
1. Rozszczepienie światła białego
Fizykiem, który jako pierwszy udowodnił, że światło białe jest mieszaniną różnych barw, był znany nam już odkrywca prawa powszechnego ciążenia Isaac Newton. Właśnie Newton w swoim eksperymencie wykorzystał pryzmat.
Pryzmat to bryła z materiału optycznie przezroczystego (zwykle ze szkła), będąca graniastosłupem o podstawie trójkąta. Światło przechodząc przez pryzmat, ulega podwójnemu załamaniu, po raz pierwszy na granicy ośrodków powietrze–szkło (przy wejściu do pryzmatu), po raz drugi na granicy szkło–powietrze (przy wyjściu z pryzmatu). Bieg promienia światła w pryzmacie przedstawia poniższa ilustracja.
Jak i dlaczego światło ulega rozszczepieniu?
Światło białe ulega rozszczepieniu, ponieważ jest mieszaniną podstawowych, prostych barw.
źródło światła białego (latarka LED, rzutnik);
szczelina;
pryzmat z podstawką;
ekran.
Szczelinę ustawić pionowo bezpośrednio za źródłem światła.
Skierować źródło światła na jedną ze ścian pryzmatu.
Ustawić ekran tak, aby padało na niego światło po przejściu przez pryzmat.
Na ekranie obserwujemy tzw. widmo światła białego, czyli zestaw kolorów od fioletowego do czerwonego powstały skutkiem rozszczepienia wiązki światła białego. Światło białe jest zatem mieszaniną barw.
Światło białe jest mieszaniną barw.
Jaki jest mechanizm powstawania widma światła białego? Promień światła, który jest mieszaniną barw, ulega podwójnemu załamaniu podczas przejścia przez pryzmat. Każda ze składowych załamuje się pod innym kątem, ponieważ podczas przejścia z jednego ośrodka do drugiego zmienia się jej prędkość rozchodzenia.
Podczas przejścia przez pryzmat największemu odchyleniu od pierwotnego kierunku ulega światło fioletowe, a najmniejszemu czerwone.
Rozszczepienie odbywa się już przy wejściu światła białego do pryzmatu. Podczas wyjścia kąty załamania, pod którymi składowe barwy światła białego opuszczają pryzmat, rosną, dzięki czemu zjawisko staje się lepiej widoczne.
Rozszczepianie światła pozwala wytłumaczyć wiele zjawisk obserwowanych w przyrodzie, np. powstawanie tęczy.
Uporządkuj, według kolorów, otrzymane w pryzmacie widmo światła białego, rozpoczynając od barwy czerwonej.
- indygo
- fioletowy
- zielony
- pomarańczowy
- czerwony
- żółty
- niebieski
2. Problemy wynikające z rozszczepienia światła
Rozszczepienie światła jest pięknym i widowiskowym zjawiskiem, ale może być także kłopotliwe. Pierwsze obserwacje nieba prowadzone były przy użyciu lunet, które posiadały pojedyncze szklane soczewki.
W przypadku gdy przez soczewkę przebiega wiązka światła i ulega ona załamaniu, to podobnie jak w pryzmacie, zwłaszcza w przypadku „grubych” soczewek, może dojść do rozszczepienia światła na barwy podstawowe. Każda z barw ma inne ognisko – nie ma zatem jednego punktu, w którym zbiegają się wszystkie promienie świetlne. W rezultacie możemy zauważyć kolorową obwódkę wokół obserwowanych przedmiotów oraz odczuć utratę ostrości widzenia ich obrazu.
Zjawisko, o którym mowa powyżej, nazywamy aberracją chromatyczną. Wpływa ona na jakość obrazu zarówno przy obserwacjach astronomicznych wykonywanych przy zastosowaniu prostych teleskopów, jak i na proces powstawania zwykłych zdjęć, gdyż aparaty fotograficzne wyposażone są w plastikowe lub szklane obiektywy. Efekt ten można skorygować, używając układu odpowiednio dobranych soczewek (układu achromatycznego) zamiast pojedynczych soczewek.
Gdy zachodzi aberracja chromatyczna, które z ognisk znajduje się bliżej soczewki – światła czerwonego czy światła fioletowego? Uzasadnij odpowiedź.
Podsumowanie
Pryzmat to bryła z materiału optycznie przezroczystego (zwykle ze szkła), będąca graniastosłupem o podstawie trójkąta.
Światło przechodząc przez pryzmat ulega podwójnemu załamaniu, po raz pierwszy na granicy ośrodków powietrze–szkło (przy wejściu do pryzmatu), po raz drugi na granicy szkło–powietrze (przy wyjściu z pryzmatu).
Widmo światła białego jest to zestaw kolorów od fioletowego do czerwonego, płynnie przechodzących jeden w drugi, będący wynikiem rozszczepienia wiązki światła białego.
Światło białe jest mieszaniną barw.
Podczas przejścia przez pryzmat największemu załamaniu ulega światło fioletowe, a najmniejszemu – czerwone.
Aberracja chromatyczna to wada soczewki spowodowana rozszczepieniem światła białego na barwy składowe, przez co każda z barw posiada własne ognisko, leżące w różnej odległości od soczewki.
Dlaczego odbicie światła białego od zwierciadła nie powoduje jego rozszczepienia?
Słowniczek
– wada soczewki spowodowana rozszczepieniem światła białego na barwy składowe, przez co każda z barw posiada ognisko leżące w różnej odległości od soczewki.
– bryła z materiału optycznie przezroczystego (zwykle ze szkła), będąca graniastosłupem o podstawie trójkąta.
Zadanie podsumowujące lekcję
Uzupełnij zdanie tak, aby było prawdziwe.
Newton rozszczepił światło przy pomocy .................