Na zdjęciu kaplica Wazów: Bryła kaplicy oraz jej zewnętrzna forma jest kopią kaplicy Zygmuntowskiej. Budowlę – przykrytą kopułą z latarnią, podtrzymywaną na ośmiobocznym bębnie, ustawionym na kwadratowym rzucie – wymurowano z ciosów. Elewacja składa się z wysokiego cokołu, na którym znajdują się żłobkowane pilastry toskańskie. Na nich wspiera się belkowanie. Przestrzeń pomiędzy pilastrami podzielono na trzy kwatery, które wypełniają tablice w formie rombu (kwatery górne i dolne) oraz uszatego prostokąta z wypisanymi dedykacjami (kwatery środkowe). W tym układzie wyjątek stanowi elewacja południowa, gdzie w górnej kwaterze środkowego pola między pilastrami widnieje kartusz z herbami (kolejno od zewnątrz) Polski i Litwy, Szwecji i rodu Wazów, okolony łańcuchem orderu Złotego Runa, zwieńczony koroną. Na cokolikach w górnych narożnikach stoją figury św. Zygmunta (narożnik południowo‑zachodni) i św. Władysława (narożnik południowo‑wschodni). W narożnikach tamburu znajdują się kanelowane pilastry jońskie. Pole pomiędzy nimi wypełniają koliste okna. W tej części architektonicznej dekoracja płaskorzeźbna przedstawiająca motywy główek anielskich, smoków oraz kwiatony i skrzyżowane tarcze. Kopułę pokrywa blacha miedziana. Na niej wznosi się ośmioboczna latarnia z pilastrami, a całość zamyka kopułka z krzyżem. Kaplica Zygmuntowska: Kopuła pokryta jest złotą blachą z wzorem rybiej łuski. Na środku południowego spadu kopuły przymocowany jest ciemny orzeł z koroną. Na szczycie kopuły znajduje się walcowata latarnia z ośmioma wąskimi przeźroczami. Obramienia okienne w formie arkad. Przestrzeń między oknami zdobiona jest przez pilastry kompozytowe o rzeźbionych trzonach z motywem plecionej w warkocz wstęgi. Następnie, belkowanie bez dekoracji. Całą latarnię przykrywa korona, a w jej zwieńczeniu znajduje się półklęczący na kuli anioł trzymający koronę królewską, z której wyłania się krzyż łaciński symbolizujący suwerenną władzę daną od Boga.
R1WYC8srvfDvl
t08npdzaae_0000000G
Krąg dworskiego humanizmu
Jagiellonowie byli władcami otwartymi na inne kultury i tradycje. Władysław Jagiełło obracał się w polskim kręgu kulturowym, a jednocześnie promował wzorce plastyczne ze wschodnich, prawosławnych rubieży swojego imperium. Jego następcy na polskim, czeskim czy węgierskim tronie robili podobnie. Na zamku królewskim na HradczanachHradczanyHradczanach w Pradze powstała wspaniała późnogotycka sala władysławowska, a jednocześnie w Budzie na zamku królów węgierskich kontynuowano renesansową rozbudowę rozpoczętą przez Macieja KorwinaMacieja KorwinaMacieja Korwina.
Także dwór władców Polski z dynastii Jagiellonów chętnie zatrudniał artystów nowatorskich. Najmłodszy z synów Kazimierza Jagiellończyka, Zygmunt (później nazywany Starym), ożenił się z włoską księżniczką Boną Sforzą[czyt.: sforcą] i sprowadził na swój dwór architektów i artystów z kraju małżonki. To dzięki nim powstały w Polsce tak wspaniałe dzieła renesansowe, jak Kaplica Zygmuntowska przy katedrze krakowskiej czy przebudowany w nowym stylu Zamek Królewski na Wawelu.
Macieja Korwina
Maciej Korwin (1443‑1490) król Węgier, Chorwacji od 1458 i Czech od 1469 roku, drugi syn Jánosa Hunyadyego, brat Władysława Hunyadyego.
Hradczany
Hradczany - wzgórze zamkowe w Pradze. W jej skład wchodzi kompleks zamku królewskiego (założonego w IX wieku), bazylika św. Jerzego, słynna Złota Uliczka, ogrody królewskie z Belwederem oraz, budowana przez 6 stuleci, katedra św. Wita. Jej elementami są także: całe byłe miasto Hradczany włącznie z obszarem zajmowanym przez Loretę oraz dzielnicę Nowy Świat
RHxokw9vpi8XN
R2GGGFDKVD6JC
RgnjQ1srP4z1d
R1K4h3UVGg71F
ROZ5OD8pTpsYm
RVkQcaZ13i3hf
R1UoUZdfh7XGP
RRjLLI42Wro4R
R1HN0n3NxX5Ip
R19RKlAyiwvMH
R1RJpFWulxcCg
R1HLs4rILjyly
RuTlUTfvJQjLK
RxYaS6kjEhyAN
Polecenie 1
Napisz, jaki obiekt zabytkowy jest przykładem przenikania do Polski wpływów wschodnich w czasach Władysława Jagiełły.
R14hV9Jkalocm
Obiektem tym jest Kaplica Trójcy Świętej w Lublinie.
Polecenie 1
Na podstawie opisów zdjęć, wymień obiekt zabytkowy, który jest przykładem przenikania do Polski wpływów wschodnich w czasach Władysława Jagiełły.
R14hV9Jkalocm
Obiektem tym jest Kaplica Trójcy Świętej w Lublinie.
Polecenie 2
Wymień nazwy dworów w Europie Środkowej, w których promieniowała kultura renesansu.
R14hV9Jkalocm
Z dworu włoskiego, czeskiego, węgierskiego.
Polecenie 3
Wymień, który z polskich królów z dynastii Jagiellonów posiada największe zasługi dla rozwoju kultury renesansu.
R14hV9Jkalocm
Zygmunt Stary, który ożenił się z włoską księżniczką Boną Sforzą i sprowadził na swój dwór architektów i artystów z kraju małżonki.
t08npdzaae_00000035
Polacy nie gęsi, iż swój język mają – wejście języka polskiego do wyższej kultury
Ważnym środowiskiem krzewiącym, w którym rozwijano idee humanizmuhumanizmhumanizmu i estetyki renesansowej, byli liczni sekretarze pracujący w kancelarii królewskiej. Członków tej elitarnej, świetnie wykształconej grupy rekrutowano z najbardziej uzdolnionej młodzieży. Stanowisko to bardzo często było wstępem do przyszłej kariery w strukturach państwa i Kościoła katolickiego. Sekretarzami królewskimi byli przyszli kanclerze, biskupi, prymasowie. Odnajdziemy wśród nich również poetów (Andrzeja Krzyckiegot08npdzaae_000tp001Andrzeja Krzyckiego, Jana Dantyszkat08npdzaae_000tp002Jana Dantyszka czy Jana Kochanowskiegot08npdzaae_000tp003Jana Kochanowskiego), uczonych (Bernarda Wapowskiego – ojca polskiej geografii, Josta Decjusza czy Marcina Kromerat08npdzaae_000tp004Marcina Kromera), ale też wybitnych teoretyków myśli religijnej i świeckiej (Stanisława Hozjuszat08npdzaae_000tp005Stanisława Hozjusza, Andrzeja Frycza Modrzewskiegot08npdzaae_000tp006Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Łukasza Górnickiego).
Doskonała znajomość klasycznej łaciny, najważniejszych języków ówczesnej Europy – niemieckiego, włoskiego, francuskiego, ale też rosyjskiego, greki i hebrajskiego, rozbudzały zainteresowanie innymi kulturami, jak również inspirowały do pisania w języku ojczystym. Polski zaczął być językiem nie tylko mówionym, ale też pisanym. Dokonywała się błyskawiczna kodyfikacja zasad językowych i ortograficznych. Po polsku zaczęto pisać utwory literackie, a także sporządzać coraz częściej oficjalne dokumenty. Pierwszym, który wprowadził język polski do literatury był Mikołaj RejMikołaj RejMikołaj Rej. Po polsku pisano i przed nim, ale były to drobne utwory, gdy tymczasem on pozostawił olbrzymi dorobek. Twórczość Mikołaja Reja jest bogata i różnorodna, na ogół podporządkowana przesłaniu etycznemu ('przykładne życie') i religijnemu ('wieczne zbawienie'). Najwybitniejszym poetą polskiego renesansu był natomiast Jan Kochanowski, który wniósł olbrzymi wkład w rozwój polskiego języka literackiego.
Mikołaj Rej
Mikołaj Rej (1505−1569) polski poeta i prozaik, tłumacz, polityk; należał do czołowych przedstawicieli odrodzenia w Polsce.
humanizm
humanizm - prąd umysłowy i kulturalny okresu Odrodzenia, przeciwstawiający teocentrycznej kulturze średniowiecznej zainteresowanie człowiekiem i życiem ziemskim
RP4glpErLHUVh
RRobvwvvnIdI7
Polecenie 4
Wymień, w jakim środowisku w Polsce w czasach ostatnich Jagiellonów najbardziej rozwijano idee humanizmu i estetyki renesansowej.
R14hV9Jkalocm
Najważniejszym środowiskiem, w którym rozwijano idee humanizmu i estetyki renesansowej, byli liczni sekretarze pracujący w kancelarii królewskiej.
Polecenie 5
Wyszukaj w dostępnych źródłach i napisz informacje na temat:
dorobku Mikołaja Reja,
dorobku Jana Kochanowskiego.
R14hV9Jkalocm
Mikołaj Rej i jego twórczość: Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem; Kupiec; Żywot Józefa z pokolenia żydowskiego, syna Jakubowego; Wizerunek własny żywota człowieka poczciwego; Postylla i utwory poetyckie. Zwierzyniec, Źwierciadło. Jan Kochanowski i jego twórczość: fraszki, np. Raki; Na dom w Czarnolesie; O miłości; pieśni, np. Czego chcesz od nas, Panie; Pieśń o spustoszeniu Podola. Treny, np. Tren I, Tren X - gdzie jesteś Orszulo.
t08npdzaae_000tp001
R1SIdrO7O1kNo
t08npdzaae_000tp002
R1RmVjPINTcIb
t08npdzaae_000tp003
R1BmULhg4hfC1
t08npdzaae_000tp004
R7hLZiPFkFds7
t08npdzaae_000tp005
R1CkwaZyMjxub
t08npdzaae_000tp006
Rkx9Zb7FqEG57
t08npdzaae_00000053
Inspiracji szukano na zagranicznych uczelniach
R1HkWDEwZ9MnM
Grupa humanistów to nie tylko członkowie kancelarii królewskiej, czy wyżsi dostojnicy świeccy i kościelni, ale wszyscy, którzy podjęli trud studiowania. Zazwyczaj na początek w murach Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Uczelnia przeżywała wówczas dobry okres, przyciągając młodzież z całej niemal Europy Środkowej: z krajów nadbałtyckich, Śląska, a nawet wschodnich Niemiec oraz Węgier. Wśród wykładowców, słuchaczy i absolwentów wymienić należy choćby matematyka Wojciecha z Brudzewat08npdzaae_000tp007Wojciecha z Brudzewa, niemieckiego humanistę Konrada Celtisat08npdzaae_000tp008Konrada Celtisa, Mikołaja Kopernikat08npdzaae_000tp009Mikołaja Kopernika, Macieja Miechowitę. Zaletą jedynego wówczas polskiego uniwersytetu była jego otwartość na wpływy włoskie oraz wysoki poziom wykładów, przy jednoczesnym słabym upolitycznieniu, które z kolei było wadą uczelni w Pradze (husytyzm), Lipsku (tradycje antyhusyckie) czy Wittenberdze (luteranizm).
Coraz powszechniejszym obyczajem stawało się również kontynuowanie studiów na uczelniach zagranicznych - przeważnie włoskich. Polacy szczególnie upodobali sobie uniwersytety północnowłoskie w Padwie i Bolonii (np. przez wydział prawa na uniwersytecie w Padwie w ciągu jednego tylko półwiecza XVI w. przewinęło się 49 przyszłych polskich biskupów i opatów, 30 wojewodów i kasztelanów, 56 urzędników ziemskich i posłów na sejm). Zdecydowanie rzadziej Polacy wybierali uczelnie niemieckie. Po wystąpieniu Marcina LutraMarcin LuterMarcina Lutra wyjazd do tych ostatnich, podobnie jak do Królewca, stawał się swoistą manifestacją poparcia dla reformacji.
Marcin Luter
Marcin Luter - niemiecki teolog i reformator religijny, zwany ojcem reformacji, twórca luteranizmu. W 1517 zaprotestował przeciwko katolickiej praktyce sprzedaży odpustów, rozpowszechniając w Wittenberdze 95 tez.
RzhGs578oCrDE
Polecenie 6
Scharakteryzuj rolę Uniwersytetu Jagiellońskiego w okresie renesansu.
R14hV9Jkalocm
Uniwersytet Jagielloński przyciągał młodzież, słuchaczy i wykładowców z całej niemal Europy Środkowej. Zaletą jedynego wówczas polskiego uniwersytetu była jego otwartość na wpływy włoskie oraz wysoki poziom wykładów, przy jednoczesnym słabym upolitycznieniu.
Polecenie 7
Podaj nazwę kraju i nawę uczelni zagranicznych, w których kształcili się Polacy.
R14hV9Jkalocm
Polacy kształcili się na uniwersytetach północnowłoskich w Padwie i Bolonii. Rzadziej wybierali uczelnie niemieckie.
t08npdzaae_000tp007
Ri0YxPAzNENCU
t08npdzaae_000tp008
RUondovOzWfmm
t08npdzaae_000tp009
RfueiWm5aVc4J
t08npdzaae_0000006C
Wspaniałość renesansowej nauki: astronomia, geografia, historia
Wiek XVI to okres znaczących osiągnięć polskich uczonych. Dzisiaj doceniamy głównie te wybitne osoby i ich osiągnięcia, które znajdują kontynuatorów we współczesnych badaniach: astronomii, matematyce, geografii, historii, językoznawstwie. Mniej natomiast cenimy sukcesy w takich dziedzinach, jak teologia i literatura łacińskojęzyczna, które wówczas cieszyły się wielkim uznaniem.
Najbardziej znany jest oczywiście Mikołaj Kopernik, który dzięki dziełu 'O obrotach sfer niebieskich' uznawany jest za twórcę teorii heliocentrycznejteorii heliocentrycznejteorii heliocentrycznej. Waga ustaleń kopernikańskich ogłoszonych drukiem w roku 1543, czyli roku śmierci ich twórcy, doceniona została nieco później. Bardziej użyteczna okazała się jego rozprawa o monecie, zawierająca praktyczne rady dotyczące kształtowania rynków finansowych – m.in. zasadę, że 'pieniądz gorszy wypiera lepszy'.
Maciej z Miechowa wydał dzieło o geografii Europy Wschodniej 'Rozprawa o dwu Sarmacjach – azjatyckiej i europejskiej', które na Zachodzie na kilkadziesiąt lat ukształtowało wiedzę o naszej części Europy. Stanowiło podstawę późniejszego nawiązywania przez szlachtę do mitu sarmackiego.
teorii heliocentrycznej
teoria heliocentryczna - teoria według której Słońce jest położone w centrum świata
R1MnG0J0jk3NF
R4yhfQ9XkcEnv
Ciekawostka
Zwróć uwagę na styl gotycki, w jakim wybudowano kamienice oraz katedrę we Fromborku. Mimo że przyporządkowujemy Kopernika epoce renesansu, niemal całe życie astronoma upłynęło wśród budowli i dzieł w stylistyce poprzedniej epoki, tzn. średniowiecza.
RbWcBjuHYWCpl
Strona z rękopisu „O obrotach sfer niebieskich”. Karta 9. Obecnie rękopis ten przechowywany jest w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie. Zanim tam trafił, przeszedł przez wiele rąk:
1543: trafił do rąk biskupa chełmińskiego Tiedemanna Giesego,
1554: trafił do rąk Georga Joachima Rheticus w Koszycach,
1574: trafił do rąk Valentinusa Otho w Heidelbergu w Niemczech,
1603: trafił do rąk Jakoba Christmanna, także w Heidelbergu,
1614: trafił do rąk Jana Amosa Komenskýego – znanego czeskiego reformatora,
1667: trafił do rąk Otto von Nostitza w Jaworze na Śląsku,
1675: trafił do rąk szlacheckiego rodu Nostitzów z gałęzi mieszkającej w Pradze,
1945: trafił do Biblioteki Muzeum Narodowego w Pradze,
1956: trafił do Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie jako dar rządu Czechosłowackiego.
Kopernik stał się po śmierci 'obiektem rywalizacji' dwóch narodów i kultur – polskiej i niemieckiej. Obie nacje usiłują uznać go za 'Polaka' lub 'Niemca', choć z pewnością sam Kopernik nigdy nie myślał o sobie w takich kategoriach. Mieszkał w Prusach Królewskich i czuł związek ze swoją ojczyzną, która była prowincją Królestwa Polskiego. Mówił po niemiecku, ale z pewnością znał polski, w korespondencji posługiwał się łaciną.
RxzQD5KiEAz5C
R1aB8jKw7pBsh
RSvsTQ1QTcLdb
R19Q1xvL5cFNh
RMO5YqTg3B7py
t08npdzaae_0000007W
Nauki społeczne na usługach demokracji szlacheckiej
Rkx9Zb7FqEG57
Humanizm stanowi też ważne źródło inspiracji dla nauk społecznych, w których Polacy mieli również kilku ważnych pisarzy. Przede wszystkim wyróżnia się wśród nich Andrzej Frycz Modrzewski. Jego łacińskie dzieło 'Commentariorum de Republica emendanda libri quinque' [czyt.: kommentatorium de republika emendanda libri kwinkwe], czyli O poprawie Rzeczypospolitej, z powodu sprzeciwu duchowieństwa ukazało się początkowo w (1551 r.) bez dwóch ksiąg poświęconych Kościołowi i oświacie. Szybko zostało przetłumaczone na język polski oraz niemiecki i za granicą wydrukowane już bez skrótów. Stanowiło ono doskonałe nawiązanie do idei ruchu egzekucyjnegoruch egzekucyjnyruchu egzekucyjnego (choć samo dzieło było wobec tego ruchu krytyczne), poprzez który średnia szlachta chciała zreformować państwo tak, aby opierało się ono na prawie i sprawiedliwości (oczywiście z zachowaniem decydującej roli stanu szlacheckiego). ApologetąapologetaApologetą demokracji szlacheckiej był natomiast inny pisarz, Stanisław Orzechowski, który nadawał 'demokratycznemu' ustrojowi Rzeczypospolitej niemal boską sankcję.
apologeta
apologeta - obrońca jakiejś idei, sprawy albo osoby
ruch egzekucyjny
ruch egzekucyjny - ruch polityczny średniej szlachty w XVI w., postulatem którego było przeprowadzenie reform w dziedzinie sądownictwa, skarbowości i wojska oraz żądanie zwrotu nieprawnie trzymanych przez magnatów królewszczyzn i ograniczenia praw Kościoła
RzZsBixI6ocHH
R1BgHqFgADYox
Polecenie 8
Opisz znaczenie dzieł dla rozwoju nauki i kultury :
Mikołaja Kopernika,
Macieja z Miechowa,
Andrzeja Frycza Modrzewskiego.
R14hV9Jkalocm
Mikołaj Kopernik opisał heliocentryczną wizję wszechświata. Maciej z Miechowa wydał dzieło o geografii Europy Wschodniej 'Rozprawa o dwu Sarmacjach – azjatyckiej i europejskiej', które na Zachodzie na kilkadziesiąt lat ukształtowało wiedzę o naszej części Europy. Stanowiło podstawę późniejszego nawiązywania przez szlachtę do mitu sarmackiego. Dzieło Andrzeja Frycza Modrzewskiego, O naprawie Rzeczypospolitej, stanowiło doskonałe nawiązanie do idei ruchu egzekucyjnego (choć samo dzieło było wobec tego ruchu krytyczne), poprzez który średnia szlachta chciała zreformować państwo tak, aby opierało się ono na prawie i sprawiedliwości (z zachowaniem decydującej roli stanu szlacheckiego).
t08npdzaae_0000008Y
Zmiany w oświacie
Najważniejszą zmianą nowej epoki było upowszechnienie wykształcenia, nie tylko dzięki uniwersytetom, ale poprzez rozwój powszechnego szkolnictwa stopnia średniego. Zapoczątkowały je gimnazja humanistyczne w Poznaniu (Akademia Lubrańskiego 1519 r.), Gdańsku (Gimnazjum Akademickie 1558 r.), Toruniu (Gimnazjum Akademickie 1568 r.), Krakowie (Kolegium Nowodworskiego przy Uniwersytecie Jagiellońskim 1586 r.), wreszcie Zamościu (Akademia Zamoyska 1594 r.).
Konkurencją dla nich, ale też wzorcem do naśladowania stały się słynne kolegia jezuickie. Pierwsze z nich założył w 1564 r. w Braniewie Stanisław Hozjusz, kolejne powstały w: Pułtusku (1566 r.), Wilnie (1570 r.), Poznaniu (1575 r.). Lwowie (1606 r.). Dwa z nich - w Wilnie i Lwowie - otrzymały z biegiem czasu status uniwersytecki.
Wszystkie te placówki pielęgnowały naukę języków klasycznych - łaciny i greki, ale też języków nowożytnych. Duży nacisk kładziono na naukę retorykiretorykaretoryki i umiejętności autoprezentacji przed dużymi zgromadzeniami (m.in. teatry szkolne), co było przydatne w ówczesnym życiu politycznym i społecznym.
R16mqkTIlLSaz1
R1eC4f9BjCgJ2
R1Yh6DmxouT5Y
R3VMq5R580R0M
R1R0jqa6w7nsl
RKhHmRpQ7fkVK
R1aBuEfJazmiP
RzIG4ZAwFMasY
RGSWA7X2mVCnc
R1D9FIEV2RdbQ
Polecenie 9
Wymień nowe rodzaje szkół, które powstawały w okresie renesansu w Rzeczpospolitej. Czego nauczano w tych szkołach?
R14hV9Jkalocm
Gimnazja, Kolegia jezuickie. Wszystkie te placówki pielęgnowały naukę języków klasycznych - łaciny i greki, ale też języków nowożytnych. Duży nacisk kładziono na naukę i umiejętności autoprezentacji przed dużymi zgromadzeniami (m.in. teatry szkolne), co było przydatne w ówczesnym życiu politycznym i społecznym.
Polecenie 10
Wypisz osiągnięcia polskiego renesansu w dziedzinie literatury, nauki i myśli politycznej.
R14hV9Jkalocm
W dziedzinie literatury: Mikołaj Rej - np. Krótka rozprawa między panem, wójtem a plebanem, Żywot Józefa, Zwierciadło,Postylla, Kupiec, Wizerunek własny żywota człowieka poczciwego, Zioła, czyli ogród Epikura, Srogość śmierciRozmowa Lwa z Kotem, Kostyra z Pijanicą, Jan Kochanowski - np. Treny, Odprawa posłów greckich. W dziedzinie nauki Mikołaj Kopernik -O obrocie sfer niebieskich. W dziedzinie myśli politycznej A. F. Modrzewskiego - O naprawie Rzeczypospolitej .
t08npdzaae_000000AY
Łacina – język uniwersalny
Nauka w szkołach wszelkiego typu odbywała się w języku łacińskim. Działo się tak praktycznie do końca XVIII w. we wszystkich krajach europejskich, wyłączywszy Rosję i znajdujące się pod panowaniem tureckim kraje bałkańskie, gdzie podobną rolę odgrywała greka. Oznaczało to, że łacina była językiem uniwersalnym, a swoboda w posługiwaniu się nią - dowodem przynależności do kręgu elit intelektualnych. Polacy znani byli z używania doskonałej łaciny, czego przykładem może być uznanie dla wygłoszonej w Paryżu w 1573 r. mowy poselstwa po Henryka WalezegoHenryk Walezy Henryka Walezego, podziwiano też styl kancelarii polskiej.
Henryk Walezy
ostatni z dynastii Walezjuszów we Francji. Pierwszy król elekcyjny po śmierci Zygmunta Augusta. Na wieść o śmierci brata, Karola IX, Henryk III Walezy potajemnie opuścił Polskę (VI 1574) i objął tron francuski.
R1TZMNXvYnY2B
RDvUQK1Ow1nzw
R1TOZPQO2FT0B
t08npdzaae_000000BJ
Wspaniałość mówienia – sztuka oratorstwa
Sztuka mówienia i przekonywania przeciwnika poprzez dyskusję należała do ważnych umiejętności znanych z kultury antyku. Rozwijała się szczególnie w tych społeczeństwach, w których możliwa była polemikapolemikapolemika. Owe dziedzictwo antyku upowszechniał również system oświaty, w którym podstawową metodą nauczania było słuchanie i mówienie. Wielką zasługę miało tu chrześcijaństwo, które kładło nacisk na przekonywanie słowem mówionym i argumentacją wspartą przykładami.
W kulturze staropolskiej umiejętności krasomówcze rozwijały się w dwóch kierunkach – kaznodziejstwa i polemik religijnych oraz mów świeckich, zarówno o charakterze politycznym (vota sejmowe i sejmikowe, dziękowanie za nominacje, prośba o urząd itd.), jak i towarzyskim (mowy weselne, pogrzebowe, toasty itd.). Wśród znanych oratorów staropolskich szczególną sławą cieszyli się: Andrzej Frycz Modrzewski, Piotr Skarga, a szczególnie Jan Zamoyski.
Retoryka ucząca oratorstwaoratorstwooratorstwa była jednym z podstawowych przedmiotów nauczania w szkolnictwie, a teksty mów (np. Cycerona czy Katona) podstawą opanowywania języków klasycznych. W mowach staropolskich pełno było cytatów i bezpośrednich zapożyczeń powszechnie znanych na pamięć niemal wszystkim wykształconym. To sztuka oratorska była w dużej mierze odpowiedzialna za szerzenie się tzw. makaronizmów, czyli okraszania tekstów polskich wtrętami łacińskimi.