Zmiany w polskim przemyśle po II wojnie światowej

Po II wojnie światowej panował w Polsce ustrój socjalistyczny, który miał realny wpływ na gospodarkę. Wszystkie większe zakłady produkcyjne upaństwowiono, a wszelkie inwestycje były planowane i sterowane na poziomie ówczesnego rządu. W tym czasie wdrożono tzw. socjalistyczną industrializację, czyli intensywne uprzemysłowienie kraju. Powstawały liczne fabryki i zakłady produkcyjne. Jednakże największy nacisk kładziono na rozwój przemysłu ciężkiego. Wydawać by się mogło, że to dobrze, że w tym okresie nasz kraj intensywnie się rozwijał. Taki model gospodarki miał jednak wiele wad, które powodowały, że nasze wyroby nie były konkurencyjne dla wyrobów z zagranicy, a niejednokrotnie państwo musiało dokładać funduszy do ich produkcji. Transformacja ustrojowa z przełomu lat 80. i 90. XX w. i uwolnienie się od reżimu radzieckiego otworzyły drogę do olbrzymich zmian, które dokonały się w następnych latach.

R1DLSeOte90Is

Czarno‑biała fotografia przedstawiająca widok z góry na kilkadziesiąt osób stojących w kolejce do sklepu papierniczego.

1. Czym jest przemysł?

Przemysł jest jednym z sektorów gospodarki, obok rolnictwa i usług. Zajmuje się przede wszystkim wydobywaniem surowców mineralnych i wytwarzaniem dóbr o różnym stopniu przetworzenia – od najmniej złożonych, powstałych w wyniku obróbki surowców mineralnych lub artykułów rolnych, aż po bardzo skomplikowane, np. smartfony. Zadaniem przemysłu jest także szeroko pojęte gospodarowanie energią elektryczną, wodą, ściekami, odpadami i gazem.

Wraz z rozwojem cywilizacyjnym rola poszczególnych sektorów gospodarki się zmienia. Dotyczy to zarówno struktury wytwarzania PKBProdukt Krajowy Brutto (PKB)PKB, jak i struktury zatrudnienia. W początkowym etapie rozwoju dominuje rolnictwo. Następnie jego rola się zmniejsza kosztem przemysłu, ale również w mniejszym stopniu – kosztem usług. W krajach o najwyższym poziomie rozwoju gospodarczego rola przemysłu się zmniejsza, a dominują usługi. Dzieje się tak, gdyż wraz z postępem technicznym pracę ludzi w rolnictwie i przemyśle zastępują maszyny. W Polsce przed II wojną światową najważniejszym sektorem gospodarki narodowej było rolnictwo, w czasie PRL‑uPolska Rzeczpospolita Ludowa (PRL)PRL‑u - przemysł, a po 1989 r. – usługi. W Europie Zachodniej opisane procesy zachodziły szybciej niż w naszym kraju, dlatego, mimo największego udziału usług w strukturze PKB Polski, dużą rolę wciąż odgrywa przemysł.

R1MHQ6LTiBix1

Wykresy słupkowe przedstawiające strukturę tworzenia PKB i strukturę zatrudnienia w Polsce według sektorów w roku tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątym piątym, dwa tysiące piątym i dwa tysiące dziewiętnastym. Sektor rolniczy oznaczono kolorem zielonym, sektor przemysłowy bordowym, a sektor usługowy żółtym. Struktura tworzenia PKB. Dane dla roku tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątego piątego: sektor rolniczy – około pięć procent, przemysłowy – około czterdzieści sześć procent, sektor usługowy – około czterdzieści dziewięć procent. Dane dla roku dwa tysiące piątego: sektor rolniczy – około trzy procent, przemysłowy – około czterdzieści jeden procent, sektor usługowy – około pięćdziesiąt sześć procent. Dane dla roku dwa tysiące dziewiętnastego: sektor rolniczy – około dwa procent, przemysłowy – około czterdzieści jeden procent, sektor usługowy – około pięćdziesiąt siedem procent. Struktura zatrudnienia. Dane dla roku tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątego piątego: sektor rolniczy – około dwadzieścia dwa procent, przemysłowy – około trzydzieści trzy procent, sektor usługowy – około czterdzieści pięć procent. Dane dla roku dwa tysiące piątego: sektor rolniczy – około osiemnaście procent, przemysłowy – około dwadzieścia dziewięć procent, sektor usługowy – około pięćdziesiąt trzy procent. Dane dla roku dwa tysiące dziewiętnastego: sektor rolniczy – około dziewięć procent, przemysłowy – około trzydzieści jeden procent, sektor usługowy – około sześćdziesiąt procent.

2. Zmiany w przemyśle Polski od zakończenia II wojny światowej

Po 1989 r. przemysł Polski znacząco się zmienił i jego cechy stały się zupełnie inne niż w czasie funkcjonowania gospodarki socjalistycznej. Różnice można przedstawić na zasadzie kontrastów. Proces, który doprowadził do zmian w strukturzestrukturastrukturze przemysłu, nazwano restrukturyzacjąrestrukturyzacja przemysłurestrukturyzacją. Była ona konieczna, gdyż przemysł przez 1989 r. był nieefektywny za sprawą funkcjonowania socjalistycznej gospodarki centralnie sterowanej. Szczegółowe informacje na ten temat przedstawiono poniżej.

Indeks górny Gromar sp. z o. o., licencja CC BY‑SA 3.0 Indeks górny koniec^{Gromar sp. z o. o., licencja CC BY‑SA 3.0}

W ostatnich latach na zmiany struktury przemysłu w Polsce wpływa także członkostwo w Unii Europejskiej, co wiąże się z postępem technologicznym i wzrostem świadomości ekologicznej.

3. Jakie wyroby przemysłowe produkujemy obecnie?

Jak już wspomniano, na skutek restrukturyzacji przemysłu zmniejsza się znaczenie tradycyjnych działów przemysłu, co prowadzi także do zmniejszenia wydobycia surowców, produkcji metali, odzieży czy butów. Wyjątkiem jest miedź rafinowana, której Polska jest największym producentem w Unii Europejskiej, lecz przy jej produkcji stosowane są metody coraz bardziej przyjazne środowisku. Warto też nadmienić, że pomimo znacznego ograniczenia wydobycia węgla kamiennego, brunatnego, srebra czy produkcji stali, nasz kraj znajduje się wciąż w ścisłej czołówce w Europie, a nawet na świecie. Należy wspomnieć, że w Polsce duże znaczenie ma również przemysł spożywczy, produkcja mebli, butów oraz jachtów.

Indeks górny Źródło: Rocznik Statystyczny Przemysłu GUS, 2020 r., licencja CC BY‑SA 3.0 Indeks górny koniec^{Źródło: Rocznik Statystyczny Przemysłu GUS, 2020 r., licencja CC BY‑SA 3.0}

Polska słynie także z produkcji dużej ilości sprzętu AGD, zwłaszcza: pralek, lodówek i zamrażarek, zmywarek i sprzętu do gotowania. Przyczyniły się do tego: umiędzynarodowienie polskich przedsiębiorstw i stworzenie nowych zakładów, wieloletnie tradycje naszego kraju w produkcji tego typu sprzętu, obecność wykwalifikowanej kadry pracowniczej, chłonny rynek zbytu i dogodne położenie geograficzne w centrum Europy.

R1MVHrFgGAwrm

Mapa Polski z podziałem na województwa wraz z przedstawionymi lokalizacjami firm z sektora AGD. Poszczególne miejscowości zaznaczono czarnymi kropkami na mapie, a dodatkowo wokół umieszczono ramki z miejscowościami i nazwami zakładów, które są w nich zlokalizowane. Wybrane miejscowości to Wronki (Amica Wronki, Samsung Electronics, Manufacturing), Szczecin (Selfa), Koszalin (Kospel S.A.), Łysomice (Poland Tokai Okaya), Chwaszczyno (Danfoss), Grodzisk Mazowiecki (Danfoss), Kalisz (Bundy Refrigeneration), Turek (Sintur), Wrocław (Advantech, INOXVENETA, Rosa Europe, Whirlpool, BSH, Rece, ATS, EIKA), Żarów (Electrolux, T&P Polska), Jelcz‑Laskowice (CRI VAL, EPP, ELICA GROUP), Świdnica (Electrolux), Oława (Electrolux), Aleksandrów Łódzki (ABB), Łódź (BSH – Bosh, Siemens Sprzęt Gospodarstwa Domowego, Ciat, Whirlpool, Mecalit, Wirthwein), Radomsko (Whirlpool), Białystok (Biazet SA, Noe‑Biawar), Grójec (MAAN), Bielsko‑Biała (Electrolux), Rzeszów (Zelmer/BSH, Dezal, Uniclez), Namysłów (Diehl Controls), Gliwice (Oasis East), Zabrze (Best Poland), Sosnowiec (Bitran Poland), Częstochowa (Dospel), Tychy (Aweco Polska Apliance), Siewierz (Electrolux).

W Polsce produkuje się także dużą ilość sprzętu elektrycznego, elektronicznego i optycznego, zwłaszcza telewizorów. Jesteśmy z tego znani nie tylko w Europie, ale również na świecie.

R1RLBQ1FD6MMJ

Mapa Polski z podziałem na województwa wraz z przedstawionymi lokalizacjami firm z sektora elektroniki. Poszczególne miejscowości zaznaczono czarnymi kropkami na mapie, a dodatkowo wokół umieszczono ramki z miejscowościami i nazwami zakładów, które są w nich zlokalizowane. Wybrane miejscowości to Łysomice (Sharp ), Poznań (Fibar Group ), Lębork (Alteams Group ), Opalenica (PAS Polska), Tczew (Flex, Gernalto, Huber+Suchner ), Gdańsk (Techno Service ), Kwidzyń (Jabil Assembly , Jabil Circuit , Plati , Lacroix ), Warszawa (Tyco Electronics Polska), Iłowo‑Osada (Telecor ), Mława (LG Electronics Mława), Ożarów Mazowiecki (WB Electronics , VIGO System ), Łódź (Dell Products , Vestel ), Mielec (Interphone Service ), Żyrardów (TCL Operations ), Bełchatów (Humax ), Kraków (Motorola Electronics , Fideltronic , Unicard ), Niepołomice (SOPEM), Bydgoszcz (Nokia, Volex), Gorzów Wielkopolski (TPV Technology Limited , TPV Displays ), Złotoryja (Adec Screen ), Tarnowo Podgórne (Kimball Electronics Poland ), Biskupice Podgórne (Chung Hong Electronics , Dong Yang Electronics , Dongseo Display , Heesung Electronics , LG Chern , LG Display , LG Electronics Wrocław, LG Innotek ), Dzierżoniów (Alphavision ), Zabrze (Elzab S.A.), Myślenice (Tele Fonika Kable), Dąbrowa Górnicza (Johnson Electric ), Żywiec (MCD Electronics ), Sosnowiec (Process‑Electronic ), Oborniki Śląskie (TechniSat Digital , Prech Car Connect ), Bukowno (Schneider Electric ), Rzeszów (Elektrozel).

Duże znaczenie ma także produkcja środków transportu i ich części, zwłaszcza silników, samochodów i autobusów. Zakłady produkujące samochody osobowe i dostawcze znajdują się w: Poznaniu i Wrześni (Volkswagen) oraz Tychach (Fiat) i Gliwicach (Opel). Samochody ciężarowe powstają w Niepołomicach (MAN), a autobusy we Wrocławiu, w Bolechowie koło Poznania, w Słupsku czy w Sanoku.

R1a3TK03m7GwC

Mapa Polski przedstawiająca rozmieszczenie wybranych zakładów przemysłu samochodowego. Mapa zawiera podział na województwa. Kolorem białym oznaczono te, w których nie ma tego rodzaju zakładów. Kolorem jasnoszarym oznaczono województwa, w których mieści się jeden lub dwa tego rodzaju zakłady (pomorskie, kujawsko‑pomorskie, świętokrzyskie, małopolskie, podkarpackie), kolorem szarym województwa z trzema lub z czterema zakładami (wielkopolskie, śląskie), a kolorem ciemnoszarym województwa z pięcioma lub większą liczbą zakładów (dolnośląskie). Zakłady oznaczono kropkami w różnych kolorach – czerwonymi zakłady produkujące silniki, pomarańczowymi autobusy, zielonymi samochody ciężarowe, żółtymi samochody osobowe oraz dostawcze. Obok kropek na mapie dodano logo firm, które prowadzą działalność w danym miejscu. Województwo pomorskie – Kapena; województwo kujawsko‑pomorskie – Solbus; województwo wielkopolskie – Solaris, Volkswagen; województwo dolnośląskie – Volkswagen, Volvo, Toyota, Mercedes; województwo śląskie – Opel, Fiat; województwo świętokrzyskie – Man; województwo małopolskie – Man; województwo – podkarpackie – Autosan.

Podsumowanie

• Przed 1989 r. w strukturze przemysłu dominowały duże zakłady państwowe, które lokalizował i którymi zarządzał rząd. Stawiano wówczas na przemysł tradycyjny, zwłaszcza: górnictwo, hutnictwo, energetykę, przemysł chemiczny i lekki. W zakładach tych stosowano przestarzałe technologie. Charakteryzowały się one słabą organizacją pracy i niską wydajnością.

• W wyniku restrukturyzacji zmianom uległa struktura wielkościowa, własnościowa, branżowa i przestrzenna przemysłu. Poprawiono także organizację pracy zakładów przemysłowych.

• Po 1989 r. sprywatyzowano większość zakładów, nierentowne przedsiębiorstwa zostały zlikwidowane, powstały nowe, małe firmy. Część z nich przejęli inwestorzy zagraniczni. Obecnie w strukturze przemysłu dominują małe, prywatne przedsiębiorstwa, a branże przemysłowe są bardziej zróżnicowane. Zmniejszyła się rola przemysłu tradycyjnego na rzecz m.in. produkcji sprzętu AGD, elektronicznego, elektrycznego i optycznego oraz środków transportu i ich części.

Słownik

Ćwiczenia

Notatki

Biblografia

Domański B., (2006), Polski przemysł na tle przemysłu Europy Środkowej i Wschodniej, Kraków: Uniwersytet Jagielloński.

Rocznik Statystyczny Przemysłu 2020, GUS.