Animacja przedstawia salę w wirtualnym muzeum, na ścianach wiszą obrazy przedstawiające 1. Praca na roli – gallijsko-rzymski kombajn, relief z Trieru 2. Ryby i warzywa w kredensie, rzymska mozaika, martwa natura, mozaika rzymska z willi w Tor Marancia, II w. n.e., Muzeum Watykańskie 3. Włochy, Toskania 4. Rzymskie latyfundium, mozaika Juliusza, koniec IV w., odnaleziona w Kartaginie, Muzeum Narodowe w Bardo, Tunezja 5. Akwedukt przy Via Appia 6. Plantacja w pobliżu Rzymu 7. Włoska winnica Obrazy te opatrzone są następującymi opisami: 1. Jak wszyscy rolnicy, Rzymianie dążyli do usprawnienia pracy i efektywniejszego wykonywania wszelkich prac związanych z gospodarstwem. Ilustracja przedstawia galijsko- rzymską maszynę do zbierania plonów. Dużą zmianą w rzymskim rolnictwie było wprowadzenie brony, która ograniczyła ilość pracowników potrzebnych do wykonania wszystkich prac rolniczych. 2. Głównymi artykułami handlowymi na terenie Imperium były: zboże, wełna, oliwki oraz wino. Rzymianie importowali pszenicę z Egiptu i Afryki, wino z Galii, oliwę z Hiszpanii oraz Afryki, a z Syrii – figi, daktyle i śliwki. Warzywa sprowadzano z północnych prowincji, a płatki zbożowe – z Południa. Tańsze produkty z prowincji stanowiły poważną konkurencję dla rodzimego rolnictwa. 3. Rolnictwo rzymskie przeżywało trudności głównie ze względu na konkurencyjne ceny żywności sprowadzanej z prowincji. Już w starożytności gospodarstwa korzystające z taniej siły roboczej (niewolników) stanowiły ogromne zagrożenie dla gospodarstw prowadzonych bez wykorzystywania pracy niewolników. 4. Po II wojnie punickiej system gospodarczy oparty na niewielkich majątkach ziemskich okazał się niewydolny. Chłopi popadali w nędzę, w czasie służby wojskowej gospodarzy ziemia marniała. Często dochodziło do konieczności sprzedaży majątku przez właścicieli, którzy następnie wyjeżdżali do miasta i stawali się plebejuszami. Gdy obszar Rzymu poszerzał się o prowincje, zyskiwał tym samym obszary, na których uprawiano zboże i z których dostarczano je w konkurencyjnych cenach. Rzymskie rolnictwo przestało być opłacalne, a drobne majątki zmieniały się w ogromne latyfundia, które stanowiły poważną konkurencję dla mniejszych gospodarstw rolnych, niemogących zapewnić podobnych cen. 5. Sytuacja polityczna na terenie Imperium Rzymskiego wpływała silnie na sytuację rolnictwa. Od aktualnego stanu podbojów zależała jakość siły roboczej, jaka w danym czasie zasilała rzymskie gospodarstwa rolne. W okresie republiki niewolnicy sprowadzani byli z krajów hellenistycznych. Byli to ludzie doskonale zaznajomieni z rolnictwem i świetnie wykwalifikowani. W okresie wczesnego cesarstwa do cesarstwa przybywali niewolnicy odmienni pod względem etnicznym. Gospodarstwa rolne zasilali „barbarzyńcy”, mieszkańcy północnych terenów Imperium: Galii, Germanii, Brytanii. Byli to ludzie nieprzygotowani do pracy w winnicach i na plantacjach drzew oliwnych. 6. Paradoksalnie, rozwój Imperium Rzymskiego i kolejne podboje przynosiły zgubny efekt dla italskiego rolnictwa. Prowincje okazywały się ogromną konkurencją dla rodzimych gospodarstw rolnych. Galia, Hiszpania i Dalmacja były terenami o bardzo dobrych warunkach naturalnych dla sadownictwa i uprawy winorośli oraz produkcji wina. 7. Rzymianie tworzyli winnice i gaje oliwne, które funkcjonowały nie tylko na terenie Italii, ale również na terenie prowincji i rozległych terenów, jakie wchodziły w skład Imperium Rzymskiego. Dzięki rozwojowi wiedzy rolniczej oraz doskonaleniu technik upraw w różnych klimatach, rzymskie winnice powstawały w Galii, zaś w Afryce Północnej rosły gaje oliwne. Ogromne majątki działały na zasadzie prężnych przedsiębiorstw produkujących żywność. Ich najbogatsi właściciele mieszkali zazwyczaj w Rzymie.

Animacja przedstawia salę w wirtualnym muzeum, na ścianach wiszą obrazy: 1 .Pole uprawne 2 .Pole toskańskie z gajem oliwnym 3. Gaj oliwny we Włoszech 4. Plantacja oliwek w Ligurii 5 .Kozy, Toskania 6. Bracia Grakchowie, rzeźba z brązu, 1853, Jean Baptiste Calude Eugene Guillaume (1822‑1905), Musee d’Orsay 7. Miniatura ilustrująca komentarze Serwiusza do dzieł Wergiliusza, Simone Martini, 1340, Biblioteca Ambrosiana, Mediolan. Przedstawione postacie pasterza, rolnika i rycerza to alegorie trzech wielkich dzieł poety: Bukolik, Georgik oraz Eneidy. Obrazy te opatrzone są następującymi opisami: 1. Już w starożytności zarysował się rozdźwięk pomiędzy poetyckim, wyidealizowanym obrazem wsi a realiami, które często zupełnie różniły się od wizji artystycznej. W literaturze podkreślano elokwentnie ogromne zalety życia na wsi oraz związanej z nim harmonii człowieka z przyrodą, uważając życie na wsi za łatwe i przyjemne. Liczne utwory chwalące życie pasterskie budowały mit wiejskiej szczęśliwości, bez odniesienia do faktów, takich jak: niełatwa sytuacja rolnika, utrudnienia, nieopłacalność uprawy, zagrożenia wynikające ze złej pogody, brak nowoczesnych narzędzi pracy. Sielanki tworzyli: w Grecji – Teokryt, w Rzymie zaś – Wergiliusz, autor Bukolik oraz Georgik. 2. Marek Terencjusz Warron, pisarz rzymski i pretor stworzył dzieło De re rustica (O gospodarstwie wiejskim). Ten podręcznik gospodarski zawierał cenne wskazówki dla gospodarzy ziemskich. Rok gospodarski Warron dzieli na 8 pór, nie zaś tradycyjnie na 4 i określa czas najważniejszych prac gospodarskich, między innymi oczyszczania pól, orania, siewów, zbiorów, sadzenia. 3. Osobą, która bardzo poważnie traktowała rolnictwo, jako między innymi źródło upowszechnienia się systemu wartości i cnót szczególnie cenionych wśród Rzymian, był z pewnością Marek Porcjusz Kato, zwany Katonem Starszym. Jako posiadacz majątku dzielił się swoim doświadczeniem z rodakami w napisanym przez siebie dziele De agri cultura (O rolnictwie), powstałym w II w. p. n. e. 4. W swoim dziele De agri cultura Kato promował określony typ gospodarstwa rolnego – villę, czyli średniej wielkości majątek ziemski, którego właściciele utrzymują się ze sprzedaży własnych produktów – płodów rolnych. Kato precyzyjnie określa wielkość gospodarstwa, w którym gospodarz zajmuje się uprawą winorośli i takiego, którego celem jest uprawa oliwek, a nawet ilość niewolników, która konieczna jest, by wykonać wszystkie konieczne prace. Taki typ gospodarstwa, o którym pisze Kato, rzeczywiście się rozpowszechnił, nie tylko w okolicach Rzymu, ale również w Lacjum i Kampanii. 5. Hodowla zwierząt była podstawowym zajęciem pierwszych Rzymian, dopiero później pojawiła się uprawa roli. W III w. p. n. e społeczeństwo rzymskie można określić mianem rolniczego; większość obywateli prowadziła kilkuhektarowe, niewielkie gospodarstwa. Ziemia była podstawą bogactwa, jej posiadanie i ilość posiadanego gruntu wyznaczały status społeczny, otwierały też drogę do politycznych przywilejów. Można powiedzieć, że liczył się ten, kto posiadał dużo ziemi. Z życiem ziemskim powiązane były również fundamentalne rzymskie wartości. Jednak taki rolniczy system gospodarczy nie okazał się trwały, szczególnie w świetle poważnego pogorszenia się sytuacji rolników w okresie po II wojnie punickiej. Małe gospodarstwa okazują się nierentowne, wielu gospodarzy sprzedaje majątki i przenosi się do miast. Część rolników, w obliczu nieopłacalności uprawy roli, przestawia się na hodowlę zwierząt: krów, owiec, kóz, świń, koni. W I wieku przed naszą erą rolnictwo rzymskie przeżywa poważny kryzys. 6. Latyfundia, które powstawały w Imperium Rzymskim doprowadzały do ruiny średnie gospodarstwa rolne (Pliniusz Starszy w Historii Naturalnej [ks. XVIII, 11] pisał wprost: Latifundia perdidere Italiam – Wielkie majątki ziemskie zgubiły Italię). Wielkie folwarki powstawały poprzez łączenie dzierżaw gruntów publicznych, celowe skupywania lub przejmowanie majątków zadłużonych rolników lub nabywanie ziem ludzi proskrybowanych (pozbawianych praw publicznych oraz majątku). Podejmowano bezskuteczne działania, mające na celu naprawienie tej sytuacji poprzez danie szansy mniejszym gospodarstwom. Dwaj trybunowie plebejscy – Tyberiusz Grakchus oraz Gajusz Grakchus walczyli o reformę rolną, która miała zabezpieczyć interesy rolników poprzez rozparcelowanie latyfundiów stworzonych poprzez nieprawne użytkowanie ziemi publicznej. Jednak idealistyczne zamierzenia braci nie powiodły się, a ceny żywności gospodarstw opartych na taniej sile roboczej (niewolnikach sprowadzonych w czasie podbojów) stały się dla wolnych obywateli nie do przebicia, co wyeliminowało ich w końcu z rolnictwa. 7. Georgiki – poemat dydaktyczny, poświęcony rolnictwu i napisany przez jednego z najwybitniejszych rzymskich poetów – Wergiliusza, powstał na zamówienie cesarza Oktawiana Augusta. Elementem polityki gospodarczej władcy była walka o odrodzenie się rolnictwa, stąd mecenat Augusta nad poetyckim przedsięwzięciem autora Eneidy. Poemat powstał w I w. p. n. e, składa się z czterech ksiąg, które podejmują kolejno tematy: uprawy roli, sadownictwa, hodowli bydła oraz pszczelarstwa. Nie tylko przekazuje praktyczne wskazówki dla rolników i hodowców, ale również informuje o ówczesnym stanie wiedzy o rolnictwie i zawiera piękne opisy przyrody. Utwór miał wspierać wysiłki zmierzające do odbudowania rolnictwa rzymskiego, poważnie podupadłego po okresie wojen domowych. Aby zachęcić do zajmowania się rolnictwem, poeta pokazuje uprawę roli jako zajęcia wynikające z posiadania wielkiej cnoty, jaką jest amor terrae – miłość do ziemi. Wergiliusz buduje kulturę rolniczą swojego kraju, ukazując rolnictwo jako element historii i tradycji narodu, a samych Rzymian – jako tych, którzy zdobyli i ucywilizowali Italię nie tylko dzięki mieczowi, ale również – pługiem.

Słownik łacińsko-polski.