Źródła informacji o zdrowiu
Każda dziedzina wiedzy ma jasno ustalone rodzaje źródeł, z których badający ją naukowcy czerpią informacje. Różnią się one w zależności od badanego obszaru, podobnie jak stosowane metody badań. Z tej lekcji dowiesz się z jakich źródeł w bezpieczny dla siebie sposób czerpać informacje na temat zdrowia.
W celu przygotowania się do tej lekcji zastanów się, skąd najczęściej czerpiesz informacje dotyczące zdrowia, a także te dotyczące wizyt u lekarza czy na badaniach. Jak myślisz, czy są jakieś inne źródła informacji na ten temat, z których mógłbyś/mogłabyś skorzystać? Jakie?
wymieniać rzetelne źródła informacji o zdrowiu, chorobach, świadczeniach i usługach zdrowotnych,
dobierać rzetelne źródła informacji,
wskazywać zagrożenia jakie stwarzają nieprawdziwe lub nierzetelne informacje o zdrowiu.
1. Źródła i rodzaje wiedzy
Rozwój technologii komunikacyjnych ułatwił dostęp do informacji. Poszukując ich, musisz w pierwszej kolejności określić, jaki mają stopień wiarygodności. Często można mieć duże trudności z taką oceną. Pojawiają się liczne publikacje, które czasami są nimi w istocie tylko z nazwy, mając bardzo niską wartość merytoryczną.
Do poszukiwania informacji możemy podejść na różne sposoby. Niewątpliwie, w ujęciu chronologicznymchronologicznym, pierwsze informacje, jakie każdy człowiek zdobywa w swoim życiu, są informacjami pochodzącymi i prezentowanymi mu w określonej formie przez osoby z najbliższego otoczenia. Najpierw są to rodzice, dziadkowie, czyli najbliższa rodzina. Później ten krąg osób stopniowo się zwiększa - dochodzą członkowie grup rówieśniczych - koledzy, koleżanki. W kolejnych etapach życia wiedzę uzupełnia edukacja przedszkolna, szkolna, akademicka. Jednocześnie sami podejmujemy próby zdobywania wiedzy o otaczającym nas świecie - początkowo chaotyczne i nieuporządkowane, z czasem przemyślane w coraz większym stopniu.
Nawet kiedy już w pełni świadomie próbujemy zdobywać wiedzę
na jakiś temat, czekają na nas po drodze różne pułapki.
Mogą one wynikać między innymi z:
nieprawidłowej oceny poziomu wiarygodności znalezionych informacji;
szukania w niewłaściwym miejscu lub u niewłaściwych osób;
zastosowania złych narzędzi.
Wiarygodność informacji i ich źródeł
W tym miejscu musimy zwrócić uwagę na kilka poziomów zaufania, które możemy mieć wobec różnych źródeł wiedzy.
W pierwszej kolejności, najbardziej sprawdzonymi są takie, które są rezultatem prowadzonych prac badawczych, np. na uczelniach wyższych. Wynika to faktu, że większość poważnych publikacji naukowych przechodzi przez szereg recenzji, a więc poprawność informacji jest sprawdzana kilkukrotnie. Autor lub zespół autorów rozpoczyna tylko naukową dyskusję, a następnie inni naukowcy, a nawet całe ich zespoły czy ośrodki badawcze, sprawdzają poprawność postawionych na początku twierdzeń.
Oczywiście, jako osoba dopiero zdobywająca wiedzę, możesz mieć problem ze zdobyciem i poprawnym zrozumieniem wyników takich prac. Ułatwieniem może być dla Ciebie skorzystanie z prac o charakterze popularnonaukowy, z takim jednak zastrzeżeniem, że również takie tytuły muszą być znane.
Kolejnym rodzajem informacji, z którymi spotkasz się bardzo często, jest informacja mająca charakter subiektywnysubiektywny, potoczny, ogólny. Dobrze jest poznawać opinię innych osób. Trzeba jednak pamiętać o tym, że są to poglądy tych osób, oparte o ich doświadczenia. Poglądy te mogą nie mieć podstaw naukowych. Przykładem może być opinia kolegi, który powie Ci, że dana potrawa jest zdrowa. Jeżeli nie jest to specjalista w tej dziedzinie, opinia taka może być zarówno w pełni prawdziwa, jak i w pełni fałszywa. Może mieć zarówno elementy prawdy, jak i nieprawdy.
Warto zatem korzystać z opinii osób, które są specjalistami w interesującej nas dziedzinie - w przypadku zdrowia będzie to na przykład lekarz, trener, dietetyk.
Należy zwrócić uwagę na osobną kategorię informacji, opartych na różnego rodzaju doktrynach, takich jak polityczne czy religijne, ale także związanych bezpośrednio ze zdrowiem, jak np. ruchy zaprzeczające głównemu nurtowi medycyny. Oczywiście, nie zawsze w ramach danej doktryny lub programu działania cała wiedza jest pozbawiona podstaw naukowych. Wręcz przeciwnie, wiele doktryn może korzystać w znacznym stopniu z dorobku nauki. Istotne jest jednak, że ten rodzaj wiedzy zwykle jest nacechowany osobistymi przekonaniami i poglądami osób, które go tworzą i wdrażają w życie. Dlatego też nie możemy traktować go jako naukowego. Przykładem w kontekście zdrowia może być np. wizja funkcjonowania służby zdrowia, stosunek do szczepień czy też medycyna alternatywna.
Weryfikowanie źródła informacji
Poszukiwanie potrzebnej, wiarygodnej i aktualnej informacji jest często trudne. Istnieje wiele źródeł informacji i dlatego pierwszy krok jaki musisz zrobić w swoich poszukiwaniach, to zweryfikowanie takiego źródła. Sprawdź:
jakie recenzje ma publikacja, z której korzystasz, jak jest postrzegana przez specjalistów z danej dziedziny (czy jest polecana i wysoko oceniania, czy nikt o niej nie wspomina lub ma niskie oceny);
kto jest autorem (o ile to możliwe) informacji zamieszczonej na przykład na stronach www;
jaka jest nazwa witryny internetowej i kto firmuje informacje tam zamieszczane np. biblioteki uniwersyteckie zamieszczają zweryfikowane informacje;
jeżeli jest taka możliwość, jaka jest ocena innych czytających.
Sprawdzenie informacji
Po zweryfikowaniu źródła, sprawdź wiarygodność samej informacji. Żeby to zrobić musisz porównać informacje na interesujący Cię temat w różnych wiarygodnych źródłach. Jeśli informacja jest taka sama lub o podobnej treści możesz z niej korzystać powołując się oczywiście na źródło swojej informacji. Zatem poszukując informacji na interesujący Cię temat powinieneś:
korzystać z uznanych wydawnictw;
korzystać z wiedzy specjalistów w danej dziedzinie;
zweryfikować treść informacji zanim ją wykorzystasz.
Ważne!
Często w pośpiechu korzystamy z informacji, które pojawią się pierwsze w wynikach wyszukiwania. Pamiętaj jednak, że mogą to być informacje nieprawdziwe, sporządzone celowo, aby wprowadzać w błąd i zafałszować faktyczne dane lub zdarzenia. Pamiętaj, że stworzenie prostej strony internetowej czy też kanału albo profilu w mediach społecznościowych zajmuje kilkanaście minut, a treści, jakie anonimowa osoba tam umieszcza, mogą być wynikiem jej zupełnie prywatnych opinii lub dążenia do szybkiego zarobienia pieniędzy. Dużym problemem są ponadto różnego rodzaju wyłudzenia związane z publikacjami naukowymi, kiedy prace osoby publikującej w dobrej wierze, mogą zostać skopiowane czy wprost wyłudzone i opublikowane w zupełnie zmienionej formie bez wiedzy autora oryginału.
Rodzaje informacji o zdrowiu
Informacje o zdrowiu możesz znaleźć w publikacjach wydawanych przez różne wydawnictwa, na stronach internetowych, w broszurach wydawanych przez organizacje prozdrowotne oraz między innymi przez producentów leków. Część tych informacji jest rzetelna, obiektywnaobiektywna i nie powiązana z żadną korzyścią jaką chce osiągnąć jej autor. Część może być prezentowana w taki sposób, aby nakłonić odbiorcę informacji do określonych zachowań np. zmiany złych nawyków żywieniowych lub zakupu leków i suplementów. Dlatego strony zawierające dużą liczbę reklam powinny budzić czujność.
W internecie istnieje wiele stron, które mogą być rzetelnym źródłem wiedzy o zdrowiu. Są to najczęściej strony prowadzone lub rekomendowane przez instytucje rządowe, medyczne towarzystwa naukowe oraz uczelnie wyższe np. o alergiach dowiesz się na stronach Polskiego Towarzystwa Alergologicznego, a informacje o badaniach, grupach i chorobach krwi znajdziesz między innymi na stronie Narodowego Centrum Krwi itd. Wiele interesujących informacji dotyczących zdrowia znajdziesz także na stronach Głównego Inspektoratu Sanitarnego, Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska, Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
Uzyskanie dostępu do interesujących nas danych jest często zależne od umiejętności obsługi różnych wyszukiwarek i katalogów. Wbrew pozorom nie sprowadza się to do wpisania kilku słów do najbardziej znanej wyszukiwarki internetowej. Przykładowo katalogi bibliotek uniwersyteckich wymagają często wielostopniowego wyszukiwania. Ponadto mogą być dostępne dopiero po utworzeniu konta klienta i zalogowaniu. Nie jest to jednak powód do zmartwienia, ponieważ zwykle na stronach tych bibliotek można znaleźć instrukcję dotyczącą tego, jak odszukać interesujące nas pozycje w zbiorze i jak założyć konto klienta. Jeżeli jednak nadal będziesz miał z tym kłopot, możesz poprosić o pomoc kogoś, kto ma na ten temat większą wiedzę, np. swojego nauczyciela, a nawet pracownika infolinii danej biblioteki lub podobnej placówki.
W utrwaleniu wiedzy pomoże Ci poniższa animacja.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RRUy6WDf8jamd
Animacja dotyczy sposobów uzyskiwania dostępu do źródeł z informacjami o zdrowiu.
Uzasadnij, dlaczego recenzowane materiały dotyczące zdrowia są najbardziej wiarygodne.
Napisz, o czym powinniśmy pamiętać przy szukaniu informacji na temat zdrowia.
Podaj dwa przykłady efektów, jakie mogą wystąpić w wyniku zastosowania niewłaściwej diety lub złych metod ćwiczeń.
2. Wiedza o zdrowiu a bezpieczeństwo człowieka
Zdrowie jest bardzo mocno powiązane z naszym bezpieczeństwem, podobnie jak wiedza o zdrowiu z wiedzą na temat zapewnienia sobie bezpieczeństwa w różnych sytuacjach.
Obie te potrzeby, tj. bycia zdrowym i bezpiecznym, należą do najbardziej fundamentalnych potrzeb człowieka. Są one także przedmiotem szerszej troski - w ramach grup społecznych, państw, organizacji międzynarodowych. Inną kwestią jest to, że bardzo często są one bagatelizowane lub podchodzi się do nich w sposób krótkowzroczny.
Zapewnianie sobie bezpieczeństwa, a co za tym idzie jednoczesne tworzenie fundamentu dla zdrowia, może się odbywać zasadniczo na dwa sposoby. Możemy biernie oczekiwać na informacje, które nadchodzą do nas z różnych źródeł lub zdobywać je samemu.
Samodzielne zdobywanie informacji jest czasami wręcz bardzo wskazane - w szczególności w czasie różnego rodzaju sytuacji kryzysowych.
W Polsce część informacji dotyczących zdrowia i bezpieczeństwa jest na co dzień przekazywana w sposób systemowy, darmowy i nie wymaga naszej aktywności poza posiadaniem włączonego i naładowanego telefonu komórkowego. Dzieje się tak głównie za sprawą alertów Rządowego Centrum Bezpieczeństwa. Są to krótkie informacje SMS, przesyłane osobom na zagrożonym obszarze, na przykład w sytuacji wystąpienia powodzi, silnych wiatrów, innych niebezpiecznych zjawisk (niekoniecznie pogodowych). Zwykle informacji takiej towarzyszy również instrukcja, w jaki sposób należy się zachowywać i w jakich godzinach.
Istnieją też inne zorganizowane na szczeblu centralnym sposoby informowania obywateli o zdrowiu i świadczeniach zdrowotnych. Aby je zdobyć, trzeba się zwykle wykazać pewną aktywnością. Najczęściej trzeba zadzwonić na podawany do publicznej wiadomości numer infolinii i tam uzyskać informacje dotyczące interesującego nas tematu. Można także sprawdzić informacje na dedykowanej stronie internetowej. Na przykład w czasie epidemii COVID‑19 zostały uruchomione infolinie, na których najpierw informowano o przyczynach i zagrożeniach związanych z tym wirusem, a następnie o możliwościach i terminach szczepień. Ministerstwo Zdrowia udostępnia bezpłatną aplikację „Internetowe Konto Pacjenta”, dzięki której można uzyskać informację o zdrowiu swoim i swoich dzieci lub osoby, która Cię do tego upoważni. Na Internetowym Koncie Pacjenta znajdziesz informacje między innymi o:
wystawionych e‑receptach;
zaleceniach lekarza dotyczących dawkowania leków;
Twoich wizytach w przychodniach;
skierowaniach na badania;
zwolnieniach i zaświadczeniach, które wystawił Ci lekarz;
Twoich szczepieniach.
Zdecydowanie większą aktywność należy wykazać w sytuacji, kiedy nasze zdrowie jest bezpośrednio zagrożone, ale niestety nie jesteśmy w stanie skorzystać z naszego telefonu czy komputera, np. w wyniku ich uszkodzenia czy zalania. Musimy wtedy próbować zdobyć informacje o zagrożeniu w inny sposób, na przykład próbując wykorzystać inne urządzenia, zapytać sąsiadów, a jeżeli w pobliżu toczą się działania ewakuacyjne lub ratownicze, biorących udział w takiej akcji funkcjonariuszy.
Jeżeli nasz telefon nie jest uszkodzony, a jedynie wyczerpane są na jego karcie środki finansowe, w dalszym ciągu możemy wybrać numer alarmowy 112, który jest głównym numerem alarmowym w Polsce.
Zagadnienia dotyczący relacji bezpieczeństwa i zdrowia zostały zwięźle przedstawione w poniższej prezentacji multimedialnej.
Źródła informacji o zdrowiu w kontekście bezpieczeństwa.
Bezpieczeństwo jest fundamentalną potrzebą każdego człowieka - zarówno w wymiarze fizycznym, jak i psychicznym.
Ujmując rzecz szerzej, każdy człowiek dąży do zwiększenia lub przynajmniej utrzymania poziomu własnego bezpieczeństwa. Zjawisko to dotyczy nie tylko jednostek, ale także grup społecznych, a nawet państw i organizacji.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R15DTS58PCvRf
Film przedstawia niebieskie wnętrze. Na jednej ze ścian znajdują się ekrany komputerów. Dalej stoją biurka, na których stoją ekrany komputerów. Przy biurkach siedzą mężczyźni w niebieskich koszulach. Na głowie założone mają słuchawki z mikrofonem.
Właściwe zdobywanie i wykorzystywanie informacji na temat bezpieczeństwa w sposób bezpośredni przekłada się na zmniejszenie zagrożeń dla zdrowia.
Informacje mogą być zdobywane samodzielnie, ale jest to również zorganizowane w Polsce systemowo.
Bardzo dobrym przykładem są dedykowane rządowe infolinie. W czasie pandemii COVID-19 taka forma komunikacji była wykorzystywana między innymi do zapisów na szczepienia, udzielenia prostych porad medycznych, informowania o postępach w badaniu przyczyn pandemii.
Coraz częściej, ważne informacje z zakresu zdrowia i bezpieczeństwa są również komunikowane przez instytucje, organy i osoby za nie odpowiedzialne z wykorzystaniem mediów społecznościowych, na przykład za pomocą Twittera.
O różnego rodzaju zagrożeniach, np. skrajnie niebezpiecznych zjawiskach pogodowych, otrzymasz również informację automatycznie i za darmo, jeżeli masz włączony telefon komórkowy. Stanie się tak za sprawą alertów Rządowego Centrum Bezpieczeństwa.
Nie musisz jednak być biernym obserwatorem i tylko oczekiwać na wiadomości z zakresu bezpieczeństwa, a więc często jednocześnie dotyczące twojego zdrowia. Kiedy obserwujesz groźnie wyglądające zjawiska, na przykład w sąsiedztwie Twojego domu, możesz samodzielnie rozpocząć wyszukiwanie informacji o tym, czy są one dla ciebie w danej chwili bezpieczne, czy też istnieją jakieś konkretne wytyczne co do zachowania się mieszkańców.
Zawsze też, w sytuacji, w której czujesz, że twoje bezpieczeństwo jest zagrożone, możesz wybrać numer alarmowy 112. Po przyjęciu twojego zgłoszenia operator poinformuje cię o dalszym sposobie postępowania lub przekieruje połączenie do właściwych służb.
Napisz, w jaki sposób są w Polsce przekazywane informacje o groźnych zjawiskach pogodowych na urządzenia mobilne.
Uzasadnij w kilku zdaniach, dlaczego poziom naszej wiedzy o bezpieczeństwie bezpośrednio przekłada się na nasze zdrowie.
Napisz, co powinieneś/powinnaś zrobić, jeżeli uważasz, że Twoje bezpieczeństwo i zdrowie są zagrożone, ale w okolicy nie ma nikogo, kto mógłby Ci pomóc.
3. Podsumowanie
Pozyskanie wiarygodnej informacji jest możliwe dzięki:
korzystaniu z uznanych źródeł informacji, czyli np. z publikacji naukowych, oficjalnych stron instytucji i organizacji zajmujących się zagadnieniem, bibliotek naukowych;
weryfikowaniu treści informacji poprzez sprawdzenie w kilku źródłach;
konsultacji ze specjalistami w interesującej nas dziedzinie - w przypadku zdrowia będzie to na przykład lekarz, trener, dietetyk;
racjonalnemu podejściu do informacji zawartych na stronach np. blogerów, reklamodawców.
Poszukując informacji o zdrowiu należy korzystać ze stron prowadzonych lub rekomendowanych przez instytucje rządowe, medyczne towarzystwa naukowe oraz uczelnie wyższe np. ze stron Ministerstwa Zdrowia, Polskiego Towarzystwa Alergologicznego, Narodowego Centrum Krwi, Głównego Inspektoratu Sanitarnego, Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska, Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
Rozwiąż poniższe zadania interaktywne, aby utrwalić sobie wiadomości.
4. Słownik
kolejność następowania po sobie wydarzeń lub zjawisk
oparty na faktach, ogólnie przyjętej wiedzy naukowej, bezstronny
zależny od stanu wiedzy i sposobu myślenia danej osoby
5. Zadania
Napisz krótką wypowiedź, w której wymienisz i opiszesz dwie swoje ulubione metody zdobywania wiedzy na temat zdrowia. Napisz również, dlaczego akurat te metody są Twoim zdaniem najlepsze.
Wyobraź sobie, że w twojej okolicy wystąpiła sytuacja kryzysowa. Musisz samodzielne zdobyć informację, aby zadbać o swoje zdrowie i bezpieczeństwo. Napisz w kilku zdaniach lub punktach swoje kroki postępowania.
Notatnik
Bibliografia
Goryński P., Wojtyniak B., Sytuacja zdrowotna ludności Polski i jej uwarunkowania – raport za 2020 rok, dostępny w internecie: https://www.pzh.gov.pl/sytuacja-zdrowotna-ludnosci-polski-i-jej-uwarunkowania-raport-za-2020-rok/ [dostęp z dn. 30.08.2022].
Nowicka P.M., Kocik J., (2018), Zewnętrzne zagrożenia bezpieczeństwa zdrowotnego Polski, [w:] „Studia BAS” nr 4(56) 2018, dostępny w internecie: https://orka.sejm.gov.pl/WydBAS.nsf/0/98311DFE7B93F661C12583990038B6F7/$file/4.Paulina%20Maria%20Nowicka_Janusz%20Kocik.pdf [dostęp z dn. 30.08.2022].
Serwis Rzeczypospolitej Polskiej, Rządowe Centrum Bezpieczeństwa, dostępny w internecie: https://www.gov.pl/web/rcb [dostęp z dn. 30.08.2022].