Związki frazeologiczne i powszechne błędy w ich stosowaniu

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Uczeń zna:

• typ błędu językowego, jakim jest błąd frazeologiczny,

• teorię stosowania i pochodzenia związków frazeologicznych,

• znaczenie różnych związków frazeologicznych.

b) Umiejętności

1. Uczeń potrafi:

• odnajdywać związki frazeologiczne w tekście,

• wskazać błędne użycie frazeologizmu.

  2. Uczeń kształci umiejętność tworzenia tekstu poprawnego językowo.

  3. Uczeń ćwiczy umiejętność tworzenia opisu.

2. Metoda i forma pracy

ćwiczenia praktyczne

3. Środki dydaktyczne

tablica, ksero z ćwiczeniami

4. Przebieg lekcji

a) Nauczyciel prosi jednego z uczniów o przypomnienie definicji związku frazeologicznego i podania przykładów. Czy znaczenie całości związku frazeologicznego ma coś wspólnego ze znaczeniem poszczególnych wyrazów? (Odwołanie do definicji z SPP, red. A. Markowskiego.) Z jakiego słownika należy korzystać, jeśli nie rozumiemy znaczenia frazeologizmu?

b) Uczniowie wykonują ćwiczenia 1. i 2. z karty pracy ucznia, które mają rozwiązać wspólnie z nauczycielem i wkleić do zeszytu.

c)

• Nauczyciel zapisuje na tablicy:

Piotrek nie może należeć do chóru! Przecież krowa nadepnęła mu na ucho.

Nauczyciel pyta uczniów, czy widzą w podanym przykładzie jakiś związek frazeologiczny. „Krowa nadepnęła komuś na ucho” – czy taki związek frazeologiczny istnieje? Jak powinien brzmieć, aby był prawdziwy (poprawny)?

• Nauczyciel zapisuje na tablicy :

Marysia ma piątkę z geografii, bo to jej pięta Achillesa.

Nauczyciel prosi o wskazanie związku frazeologicznego. Na czym polega błąd w użyciu tego frazeologizmu? (Zmiana znaczenia związku frazeologicznego, bo pięta Achillesa oznacza słaby punkt.)

• Nauczyciel i uczniowie definiują pojęcie błędu frazeologicznego. (Błąd frazeologiczny – niepoprawne użycie związku frazeologicznego, np. zmiana jego formy (krowa zamiast słoń, w związku słoń nadepnął komuś na ucho) czy użycie frazeologizmu w niewłaściwym znaczeniu, np. pięta Achillesa w znaczeniu mocna strona.

d) Uczniowie wykonują ćwiczenie 4.

5. Bibliografia

1. Czarniecka‑Rodzik Z., Gramatyka języka polskiego: podręcznik dla gimnazjum, Prószyński i S‑ka, Warszawa 2000.

2. Słownik poprawnej polszczyzny, red. A. Markowski., PWN, Warszawa 2000.

6. Załączniki

a) Karta pracy ucznia

Ćwiczenie 1.

Podaj znaczenie zwrotów lub wyrażeń. W razie trudności posłuż się odpowiednim słownikiem (uczniowie rozwiązują zadanie w zeszytach).

gruszki na wierzbie –

ciemności egipskie –

manna z nieba –

spalić za sobą mosty –

mieć węża w kieszeni –

nabrać wody w usta –

Ćwiczenie 2.

Uzupełnij poniższe związki frazeologiczne:

……………………..wyrok

kraina………………….

sobie a…………………

…………………na niedźwiedziu

…………………w barszcz

osioł……………………

………………..i atłasu

siedzieć jak na………………….

pleść……………………………

……………………gruszki na…………….

…………………….cierpliwość

stajnia………………….

………………..praca

Ćwiczenie 3.

Jakimi cechami odznaczają się ludzie, o których można powiedzieć:

woda sodowa uderza mu do głowy

zadziera nosa

szuka guza

czarna owca

zbija bąki

pali za sobą mosty

Stwórz krótki opis postaci. Wykorzystaj podane związki frazeologiczne (uczniowie pracują samodzielnie, umieszczają opis w zeszytach).

Ćwiczenie 4.

Wskaż błędy frazeologiczne i popraw je (nauczyciel weryfikuje tutaj odpowiedzi uczniów):

1. Negocjatorzy podpisali układ o zawieszeniu ognia.

2. Co pani tak patrzy jak sroka na malowane wrota?

3. Rzućcie oko na bagaże, a ja kupię bilety.

4. Piotrek to alfa i omega, wczoraj oblał egzamin na studia.

5. Zawsze wiedziałem, że jesteś w gorącym winie kąpany.

b) Zadanie domowe

Przekształć podane przykłady tak, aby odpowiednie wyrazy zastąpić poprawnymi związkami frazeologicznymi.

Bardzo źle wychodzę na pożyczaniu Ewie zeszytów z polskiego.

Czy takie zachowanie nie jest godne kary?

Czy musiałaś się wtrącić do naszej rozmowy?

Janek należy do ludzi bardzo niecierpliwych.

7. Czas trwania lekcji

45 minut

8. Uwagi do scenariusza

Lekcję zaplanowano dla I klasy gimnazjum.