Związki literatury z innymi sztukami – Ludzie bezdomni Stefana Żeromskiego

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Uczeń:

• zna treść powieści Ludzie bezdomni,

• zna związki literatury z innymi dziedzinami sztuki,

• podaje podstawowe informacje dotyczące rzeźby Wenus z Milo oraz obrazu Rybak,

• wie, na czym polega operowanie symbolem w literaturze i sztukach plastycznych.

b) Umiejętności

Uczeń potrafi:

• tworzyć prezentację,

• budować dłuższą wypowiedź ustną,

• interpretować dzieła sztuki,

• dostrzegać i objaśniać analogie między literaturą a rzeźbą i malarstwem,

• wskazać wpływ sztuk plastycznych na literaturę i odwrotnie,

• popierać swoje wnioski cytatami z powieści,

• formułować pytania związane z materiałem przygotowanym przez innych uczniów.

2. Metoda i forma pracy

Poszukująca, praca z tekstem, prezentacja, aktywne słuchanie, dyskusja.

3. Środki dydaktyczne

Tekst powieści, reprodukcje obrazu Pouvis de Chavannes’a Rybak, fotografie rzeźby Wenus z Milo.

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

Wybrani uczniowie mieli przygotować prezentacje na temat związku powieści Stefana Żeromskiego z innymi dziełami sztuki. Nauczyciel prosi o zaprezentowanie przygotowanego materiału. Pozostali uczniowie słuchają i robią notatki w zeszytach.

b) Faza realizacyjna

Nauczyciel kontroluje, czy wszystkie istotne informacje zostały uwzględnione w prezentacji. Po zakończeniu uzupełnia wiadomości, jeśli zajdzie taka potrzeba.

Rzeźba Wenus z Milo

1. Informacje o rzeźbie:

• Jeden z najbardziej znanych posągów greckiej bogini miłości Afrodyty (w mitologii rzymskiej nazywano ją Wenus).

• Znaleziona na wyspie Melos w 1820 roku.

• Za jej twórcę uznaje się rzeźbiarza greckiego Skopasa.

2. Literacki opis posągu

[...] Głowa jej zwrócona była w jego stronę i martwe oczy zdawały się patrzeć. Schylone czoło wynurzało się z mroku i , jakby dla obaczenia czegoś, brwi się zsunęły. Judym przyglądał się jej nawzajem i wtedy dopiero ujrzał małą niewidoczną fałdę między brwiami, które sprawia, ze ta głowa, że ta bryła kamienna w istocie – myśli. Z przenikliwą siła spogląda w mrok dokoła leżący i rozdziera go jasnymi oczyma. Zatopiła je w skrytości życia
i do czegoś w nim uśmiech swój obraca. Wytężywszy rozum nieograniczony i czysty, posiadła wiadomość o wszystkim, zobaczyła wieczne dnie i prace na ziemi, noce i łzy, które w ich mroku płyną. Jeszcze z białego czoła bogini nie zdążyła odejść mądra o tym zaduma, a już wielka radość dziewicza pachnie z jej ust rozmarzonych. W uśmiechu ich zamyka się wyraz uwielbienia. Dla miłości szczęśliwej. Dla uczestnictwa wolnego ducha i wolnego ciała w życiu bezgrzesznej przyrody. Dla ostrej potęgi zmysłów, którego nie stępiły jeszcze ani praca, ani zgryzota, siostry rodzone, siostry nieszczęsne.

[Żeromski S., Ludzie bezdomni, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wrocław 1987, s. 6‑7]

3. Rola rzeźby w utworze:

• Judym zobaczył ją podczas zwiedzania Luwru.

• Jej widok wzbudzał powszechny zachwyt i uznanie.

• Każdy pragnie przeżyć jej piękno, a kontakt z posągiem traktuje jako ogromne doznanie estetyczne.

• Uosobienie piękna, miłości, urody świata, bogactwa.

• Oddaje to, co w życiu najlepsze – dostatek, wygodę, szczęście, ład i harmonię ludzkiego bytu.

• W utworze funkcjonuje jako symbol idealnego życia – harmonijnego, zbudowanego na zasadzie równowagi, pełnego dostatku, bez trosk i smutków. To życie, jakiego wszyscy pragną, a które jest dane jedynie nielicznym. Dla Judyma rzeźba będzie stanowiła wyraźny kontrast tego, czemu poświęcił swoją pracę i szczęście osobiste.

Rybak

1. Dzieło XIX wiecznego malarza francuskiego, symbolisty – Puvis de Chavannes’a, który posługiwał się wyrazistą obrazowością i nastrojowością.

2. Obraz przedstawia biednego rybaka zapatrzonego w wodę, w tle znajduje się jego żona
i głodne dziecko.

3. Literacki opis obrazu – wspomnienie Judyma.

[...] Chudy człowiek, a właściwie nie człowiek, lecz antropoid z przedmieścia wielkiej stolicy, obrosły kłakami, w koszuli, która się na nim ze starości rozlazła, w portkach wiszących na spiczastych kościach bioder, stał znowu przed nim ze swą podrywką zanurzoną w wodę. Oczy jego spoczywają niby to na pałąkach trzymających siatkę, a jednak widzą każdego człowieka, który przechodzi. Nie szukają współczucia, którego nie ma. Ani się żalą, ani płaczą. „Oto jest pożytek wasz ze wszystkich sił moich, z ducha mojego...” – mówią doły jego oczu zapadłych. Stoi tam ten wyobraziciel kultury świata, przerażający produkt ludzkości.

[Żeromski S., Ludzie bezdomni, Zakład Narodowy Ossolińskich, Wrocław 1987, s. 25‑26]

4. Rola rzeźby w utworze:

• Wizerunek ubogiego rybaka tkwi nieustannie w pamięci Judyma.

• Stanowi dla niego symbol ludzkiego nieszczęścia, obraz ówczesnej biedoty, nędzy i upodlenia ludzkości.

• To znak niezawinionego cierpienia, a jednocześnie swoistej pokory wobec losu.

• Rybak jest uosobieniem duchowej degradacji człowieka, jego skrajnej biedy, głodu
  i bezsilności wobec Fortuny.

• To także symbol społecznej niesprawiedliwości, podziału klasowego i skrajnie różnej sytuacji materialnej człowieka.

• Dla Tomasza widok Rybaka stał się wydarzeniem, które zaważyło na całym jego życiu. Można powiedzieć, iż to właśnie pod wpływem tego obrazu wybrał drogę poświęcenia i pomocy pokrzywdzonym.

c) Faza podsumowująca

Nauczyciel podsumowuje prezentacje, zachęca do dyskusji. Prosi o zadawanie pytań autorom prezentacji.

5. Bibliografia

1. Maciejewska I., Wstęp, [w:] Żeromski S., Ludzie bezdomni, Zakład Narodowy Ossolińskich, Wrocław 1987.

2. Żeromski S., Ludzie bezdomni, Zakład Narodowy Ossolińskich, Wrocław 1987.

6. Załączniki

brak

7. Czas trwania lekcji

2 x 45 minut

8. Uwagi do scenariusza

Lekcję powinna poprzedzić praca domowa dla wybranych uczniów polegająca na przygotowaniu prezentacji zgodnie ze wskazówkami nauczyciela.