Ważne daty

Wprowadzenie

RRaYpVQdYG0p5

Ilustracja interaktywna przedstawia mozaikę „Martwa natura z rybami". Mozaika została znaleziona w Pompejach, obecnie w zbiorach Narodowego Muzeum Archeologicznego w Neapolu. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Dla ludności ubogiej warzywa stanowiły często jedyny posiłek, natomiast na stołach zamożnych były tylko dodatkiem do dań mięsnych. Najwięcej spożywano mięsa wieprzowego i koziego, wołowe jedynie ze zwierząt złożonych bogom w ofierze, gdyż woły jako zwierzęta potrzebne do pracy na roli były oszczędzane: polowania dostarczały zajęcy, dzików, a wielce sobie ceniono dania z ptactwa i ryb. […] Rozwinęła się także hodowla ślimaków i ostryg (vivaria ostrearum). […] Podobnie rozwinęła się hodowla ptaków.

Ilustracja interaktywna przedstawia mozaikę „Martwa natura z rybami". Mozaika została znaleziona w Pompejach, obecnie w zbiorach Narodowego Muzeum Archeologicznego w Neapolu. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Dla ludności ubogiej warzywa stanowiły często jedyny posiłek, natomiast na stołach zamożnych były tylko dodatkiem do dań mięsnych. Najwięcej spożywano mięsa wieprzowego i koziego, wołowe jedynie ze zwierząt złożonych bogom w ofierze, gdyż woły jako zwierzęta potrzebne do pracy na roli były oszczędzane: polowania dostarczały zajęcy, dzików, a wielce sobie ceniono dania z ptactwa i ryb. […] Rozwinęła się także hodowla ślimaków i ostryg (vivaria ostrearum). […] Podobnie rozwinęła się hodowla ptaków.

1

1. Dla ludności ubogiej warzywa stanowiły często jedyny posiłek, natomiast na stołach zamożnych były tylko dodatkiem do dań mięsnych. Najwięcej spożywano mięsa wieprzowego i koziego, wołowe jedynie ze zwierząt złożonych bogom w ofierze, gdyż woły jako zwierzęta potrzebne do pracy na roli były oszczędzane: polowania dostarczały zajęcy, dzików, a wielce sobie ceniono dania z ptactwa i ryb. […] Rozwinęła się także hodowla ślimaków i ostryg (vivaria ostrearum). […] Podobnie rozwinęła się hodowla ptaków.

RmNz626ORys4A

Ilustracja interaktywna przedstawia stronę rękopisu Apicjusza „O sztuce kucharskiej ksiąg dziesięć”, rękopis pochodzi z 1541 r.Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Nasza wiedza o zwyczajach kulinarnych Rzymian ciągle jest niewielka. Zachowały się teksty z przepisami kulinarnymi, spisy żywności, opisy uczt, freski i mozaiki. Dziś archeologia ma jednak większe możliwości niż przed laty, wspomaga ją nauka i technika.

Ilustracja interaktywna przedstawia stronę rękopisu Apicjusza „O sztuce kucharskiej ksiąg dziesięć”, rękopis pochodzi z 1541 r.Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Nasza wiedza o zwyczajach kulinarnych Rzymian ciągle jest niewielka. Zachowały się teksty z przepisami kulinarnymi, spisy żywności, opisy uczt, freski i mozaiki. Dziś archeologia ma jednak większe możliwości niż przed laty, wspomaga ją nauka i technika.

1

1. Nasza wiedza o zwyczajach kulinarnych Rzymian ciągle jest niewielka. Zachowały się teksty z przepisami kulinarnymi, spisy żywności, opisy uczt, freski i mozaiki. Dziś archeologia ma jednak większe możliwości niż przed laty, wspomaga ją nauka i technika.

R1QjQvQ82hjHN

Ilustracja interaktywna przedstawia domniemany portret Marka Porcjusza Katona; pochodzie ze zbiorów Museo Torlonia w Rzymie. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Człowiek współczesny odkrywa tajemnice najpopularniejszego w świecie śródziemnomorskim sosu garum, modyfikuje lakoniczne przepisy kulinarne zapisane przez Katona w De agricultura, studiuje De re coquinaria Apicjusza, książkę kulinarną, która dotrwała do naszych czasów, ze zdziwieniem czyta opis najsławniejszej uczty starożytności – Uczta Trymalchiona Petroniusza Arbitra, którego H. Sienkiewicz uczynił jednym z bohaterów Quo vadis, lub zastanawia się, jak wyglądały słynne „uczty lukullusowe”.

Ilustracja interaktywna przedstawia domniemany portret Marka Porcjusza Katona; pochodzie ze zbiorów Museo Torlonia w Rzymie. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Człowiek współczesny odkrywa tajemnice najpopularniejszego w świecie śródziemnomorskim sosu garum, modyfikuje lakoniczne przepisy kulinarne zapisane przez Katona w De agricultura, studiuje De re coquinaria Apicjusza, książkę kulinarną, która dotrwała do naszych czasów, ze zdziwieniem czyta opis najsławniejszej uczty starożytności – Uczta Trymalchiona Petroniusza Arbitra, którego H. Sienkiewicz uczynił jednym z bohaterów Quo vadis, lub zastanawia się, jak wyglądały słynne „uczty lukullusowe”.

1

1. Człowiek współczesny odkrywa tajemnice najpopularniejszego w świecie śródziemnomorskim sosu garum, modyfikuje lakoniczne przepisy kulinarne zapisane przez Katona w De agricultura, studiuje De re coquinaria Apicjusza, książkę kulinarną, która dotrwała do naszych czasów, ze zdziwieniem czyta opis najsławniejszej uczty starożytności – Uczta Trymalchiona Petroniusza Arbitra, którego H. Sienkiewicz uczynił jednym z bohaterów Quo vadis, lub zastanawia się, jak wyglądały słynne „uczty lukullusowe”.

Posiłki Greków i Rzymian

U Rzymian, podobnie jak u Greków, były ustalone trzy posiłki w ciągu dnia: wcześnie rano — pierwsze śniadanie ientaculum, drugie śniadanie prandiumprandiumprandium około południa i obiad spożywany w późnych godzinach popołudniowych — cena.

Pierwsze śniadanie składało się z chleba, sera, owoców, mleka lub wina. Dzieci zabierały ientaculum do szkoły, zapewne ze względu na wczesną porę rozpoczynania lekcji. PrandiumprandiumPrandium rzadko podawano do stołu, gdyż była to raczej zimna przekąska, często danie z poprzedniego dnia, które można było zjeść unikając mycia rąk po nim […]. Mogły to być zimne potrawy mięsne, ryby, ser, owoce, wino. Podstawowym, najobfitszym posiłkiem był obiad, na który podawano dania gorące i obfitsze. W czasach najdawniejszych spożywano obiad w atriummfd9f0c2d82fc0760_0000000000028atrium, a kiedy domtrikliniumdom przyjął formę grecko‑rzymską, przeniesiono ten posiłek do jadalni tricliniummfd9f0c2d82fc0760_0000000000027triclinium. Obiad — cena składał się z zasadniczych trzech części. Na początku gustus lub gustatio — przekąski, wśród których pierwszym daniem były jaja. Jako napój podawano mulsum — wino zaprawione miodem. Na główną część obiadu składało się wiele dań mięsnych i rybnych, z dodatkiem warzyw i sałat; na przyjęciach wystawnych podawano ponadto różne odmiany ostryg, ślimaki, małże — echini, ostrea, balani […]. Poszczególne dania nazywano ferculum albo też cena: prima cena, secunda cena — pierwsze danie, drugie danie itd. Na koniec podawano deser, zwany secundae mensae; przy większych przyjęciach ta część obiadu, zwana commissatio, przybierała charakter greckiego sympozjonumfd9f0c2d82fc0760_0000000000026sympozjonu. Podawano owoce świeże lub suszone (figi, daktyle), orzechy i ostre przysmaki, które miały pobudzać pragnienie, gdyż wina były właściwie główną treścią commissatio.

Oczywiście wcześnie już w gospodarstwie domowym zajmowano się wypiekiem chleba i różnych placków. […] W przepisach powtarzają się te same składniki: mąka pszenna, ser owczy, miód, tłuszcz — tzn. oliwa, rzadko mleko i słonina. Różnica w wypiekach polegała na ilości składników i kształcie wypieku.

Większa niż u Greków była na stołach Rzymian rozmaitość warzyw, które były dostępne nawet ludności ubogiej. Zawsze cieszyła się powodzeniem cebula — cepa i czosnek — allium; gramatyk IV wieku n.e. Nonniusz Marcellus mówi, że wprawdzie od dawnych Rzymian czuć było cebulą, to jednak byli oni pełni energii. Jadano kapustę — brassica, sałatę — lactuca, rutę — ruta, ślaz — malva, szczaw — lapathum, rzepę i rzodkiew — napus, marchew — pastinaca, ogórki — cucumis, dynię — cucurbita oraz różne odmiany jarzyn strączkowych jak groch — cicer i soczewicę — lens. Wiele z nich uważano za potrawy szczególnie zdrowe, dobrze działające na trawienie, np. ślaz, i zapobiegające bólom głowy i malarii.

Używano w wielkiej ilości przypraw i korzeni (co przFtrwało do dzisiaj w kuchni na południu), jednak nazwy ich przeważnie nic nam nie mówią i trudno je zidentyfikować; zastosowanie miały głównie przy przyrządzaniu potraw mięsnych i ostrych sosów — garumgarumgarum, muria, alec, do których dodawano też obficie ocet — acetum i oliwę, niekiedy marynowane ryby.

Na deser składały się owoce, i z sadów italskich, i importowane z zagranicy: te ostatnie dostawały się oczywiście jedynie na stoły w bogatych domach. Podawano jabłka, gruszki, śliwki, czereśnie, jabłuszka rajskie, granaty, figi, orzechy, kasztany, winogrona, oliwki. Wszystko jest poświadczone nie tylko przez literackie opisy uczt lecz także znajduje swój wyraz w malowidłach ściennych.

Dla ludności ubogiej wymienione warzywa stanowiły często jedyny posiłek, natomiast na stołach zamożnych były tylko dodatkiem do dań mięsnych. Najwięcej spożywano mięsa wieprzowego i koziego, wołowe jedynie ze zwierząt złożonych bogom w ofierze, gdyż woły jako zwierzęta potrzebne do pracy na roli były oszczędzane: polowania dostarczały zajęcy, dzików, a wielce sobie ceniono dania z ptactwa i ryb. […] Rozwinęła się także hodowla ślimaków i ostryg (vivaria ostrearum). […] Podobnie rozwinęła się hodowla ptaków.
Źródłomfd9f0c2d82fc0760_0000000000025Źródło

R15Km46FaRo8G

Ilustracja interaktywna 1. Perystyl (peristylium) – dziedziniec wewnętrzny, otoczony portykiem, pojawił się w domach rzymskich w czasach wojen punickich; usytuowany poza kompleksem otaczającym atrium stał się centrum życia rodzinnego. Ozdabiano go roślinami, posągami, mozaikami i fontannami.

Ilustracja interaktywna 1. Perystyl (peristylium) – dziedziniec wewnętrzny, otoczony portykiem, pojawił się w domach rzymskich w czasach wojen punickich; usytuowany poza kompleksem otaczającym atrium stał się centrum życia rodzinnego. Ozdabiano go roślinami, posągami, mozaikami i fontannami.

1

1. Perystyl (peristylium) – dziedziniec wewnętrzny, otoczony portykiem, pojawił się w domach rzymskich w czasach wojen punickich; usytuowany poza kompleksem otaczającym atrium stał się centrum życia rodzinnego. Ozdabiano go roślinami, posągami, mozaikami i fontannami.

Zadania

Rdszb6A5Sb34E

Ćwiczenie 1

Do fragmentów domostwa zapisanych w języku łacińskim dopasuj ich polski odpowiednik. jadalnia Możliwe odpowiedzi: 1. triclinium, 2. culina, 3. Peristylium kuchnia Możliwe odpowiedzi: 1. triclinium, 2. culina, 3. Peristylium ogród wewnętrzny Możliwe odpowiedzi: 1. triclinium, 2. culina, 3. Peristylium

Do fragmentów domostwa zapisanych w języku łacińskim dopasuj ich polski odpowiednik. jadalnia Możliwe odpowiedzi: 1. triclinium, 2. culina, 3. Peristylium kuchnia Możliwe odpowiedzi: 1. triclinium, 2. culina, 3. Peristylium ogród wewnętrzny Możliwe odpowiedzi: 1. triclinium, 2. culina, 3. Peristylium

Pod ilustracjami umieść nazwy części rzymskiego domu – po polsku (u góry), po łacinie (u dołu).

triclinium, jadalnia, peristylium, ogród wewnętrzny, culina, kuchnia

.................

.................

.................

.................

.................

.................

Marek Waleriusz

Mistrz epigramu łacińskiego. Autor zbioru pt. Epigrammaton liber (Księga

epigramów). Marcjalis wzorował się m.in. na epigramacie greckim oraz

twórczości Katullusa. Zbiór ten stanowi największą zachowaną kolekcję

epigramatów starożytnych. Epigramaty Marcjalisa cechuje złośliwość, kpina

i humor. Są one cennym materiałem do poznawania życia codziennego

Rzymu za panowania cesarza Domicjana. W zbiorze znalazły się także

utwory okolicznościowe, erotyczne oraz opisy dzieł sztuki. Inne dzieła

Marcjalisa to: Xenia, Księga widowisk i Apophoreta.

RZFIZ1eJglfiv1

Obraz autorstwa Roberto Bompianiego przedstawia „Próżniak”, na którym została przedstawiona grupa osób w czasie uczty. W centrum obrazu znajduje duży kamienny stół przy którym siedzi otyły mężczyzna ubrany w długą szatę. Po jego obu stronach znajdują się współbiesiadnicy oraz służący. Z lewej strony znajdują się trzy kobiety (dwie nie są zainteresowane ucztą i zajmują się sobą, trzecia zaś spogląda z zaciekawieniem na mężczyznę ubranego w niebieską szatę). Z prawej strony obecni są trzej mężczyźni – służący, który polewa alkoholu do pucharów, mężczyzna w żółtej szacie, oraz mężczyzna w niebieskiej szacie, obok którego stoi kobieta z chłopcem. Pod stołem widoczny jest brązowy gar, z którego wysypują się złote monety oraz inne kosztowności. Na ścianach widoczne są zdobienia w postaci zawieszonych liści i kwiatów.

Cenabis belle, Iuli Cerialismfd9f0c2d82fc0760_0000000000044Cerialis, apud me;

condicio est melior si tibi nulla, veni.

Octavammfd9f0c2d82fc0760_0000000000043Octavam poteris servare; lavabimur una:

scis quam sint Stephani Stephanimfd9f0c2d82fc0760_0000000000042Stephani balnea iuncta mihi.

Prima tibi dabitur ventri lactucamfd9f0c2d82fc0760_0000000000041lactuca movendo

utilis, et porrismfd9f0c2d82fc0760_0000000000040porris fila resecta suis,

mox vetus et tenui maior cordylamfd9f0c2d82fc0760_0000000000039cordyla lacertomfd9f0c2d82fc0760_0000000000038lacerto,

sed quam cum rutaemfd9f0c2d82fc0760_0000000000037rutae frondibus ova tegant;

altera non deerunt leni versata favilla,

et Velabrensimfd9f0c2d82fc0760_0000000000036et Velabrensi massamfd9f0c2d82fc0760_0000000000035massa coacta foco,

et quae Picenummfd9f0c2d82fc0760_0000000000034Picenum senserunt frigus olivae.

Haec satis in gustu. Cetera nosse cupis?

Mentiarmfd9f0c2d82fc0760_0000000000033Mentiar, ut venias: pisces, conchyliamfd9f0c2d82fc0760_0000000000032conchylia, sumenmfd9f0c2d82fc0760_0000000000031sumen…

Plus ego polliceor: nil recitabo tibi….

PRZEKŁADmfd9f0c2d82fc0760_0000000000030PRZEKŁAD

Słowniki

Galeria dzieł sztuki

REB0ZEy2Bpyod1

Mozaika nieznanego autora pod tytułem „Martwa natura z rybami” przedstawia dzieło, na którym widoczne są cztery ryby – trzy srebrne oraz jedna czerwona. Dwie ryby skierowane są w lewą stronę, a dwie w prawą. Na pierwszym planie widoczna jest ryba z otwartym pyskiem. Ma czarne łuski. Pod rybami znajduje się gałązka z owocami i zielonymi listkami. Tło mozaiki jest szare, zaś obramowanie dzieła jest w kolorze czarnym.

R1Ttmv5dgZvhY1

Ilustracja przedstawia stronę tytułową książki „O sztuce kucharskiej ksiąg dziesięć” autorstwa Apicjusza. Karta ma pożółkły kolor, na którym znajdują się czarne napisy. Od góry widoczne są: autor oraz tytuł, pod którym widoczna jest grafika zawierająca kulę ze skrzydłami na której umieszczono prostopadłościan i zwierzę przypominające gryfa.

RlInB82DIPBzF1

Czarno-biała ilustracja nieznanego autora przedstawia domniemany portret Marka Porcjusza Katona, na której ukazana została twarz mężczyzny w podeszłym wieku – Katona. Postać posiada liczne zmarszczki na twarzy, odstające uszy, wyłupiaste oczy, które są skierowane na wprost. Na twarzy mężczyzny widoczny jest delikatny uśmiech.

R1Ow0i1CkOmTU1

Ilustracja przedstawia rzeźbę „Marcjalis” autorstwa Juana Cruza Melero. Rzeźba ukazuje popiersie młodego mężczyzny. Postać ma bujne, falowane włosy. Mężczyzna ma ostre rysy twarzy i pewnie spogląda przed siebie. Popiersie zostało sfotografowane na tle niebieskiej ściany.

RZFIZ1eJglfiv1

Obraz autorstwa Roberto Bompianiego przedstawia „Próżniak”, na którym została przedstawiona grupa osób w czasie uczty. W centrum obrazu znajduje duży kamienny stół przy którym siedzi otyły mężczyzna ubrany w długą szatę. Po jego obu stronach znajdują się współbiesiadnicy oraz służący. Z lewej strony znajdują się trzy kobiety (dwie nie są zainteresowane ucztą i zajmują się sobą, trzecia zaś spogląda z zaciekawieniem na mężczyznę ubranego w niebieską szatę). Z prawej strony obecni są trzej mężczyźni – służący, który polewa alkoholu do pucharów, mężczyzna w żółtej szacie, oraz mężczyzna w niebieskiej szacie, obok którego stoi kobieta z chłopcem. Pod stołem widoczny jest brązowy gar, z którego wysypują się złote monety oraz inne kosztowności. Na ścianach widoczne są zdobienia w postaci zawieszonych liści i kwiatów.

Rtnt2OFcVxPBQ1

Fotografia nieznanego autora przedstawia wewnętrzny dziedziniec w starożytnej świątyni. Na pierwszym planie widoczne są kolumny podtrzymujące zadaszenie. Na drugim planie widoczne są cztery drzewa, które rosną w centrum dziedzińca.

Bibliografia

Lidia Winniczuk, Ludzie, zwyczaje i obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 1983.

Marcjalis, Epigramy, Klasyka na e‑czytnik, Virtualo 2010.

Jan Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Warszawa 1978 r.