ok. 55 p.n.e. - 40 n.e. – lata życia Seneki Starszego, zwanego Retorem
ok. 4 p.n.e. - 65 n.e. – lata życia Seneki Młodszego, zwanego Filozofem
27 p.n.e. - 14 n.e. – okres panowania cesarza Augusta
14 n.e. - 37 n.e. – panowanie cesarza Tyberiusza
37 n.e. - 41 n.e. – panowanie cesarza Kaliguli
41 n.e. - 54 n.e. – panowanie cesarza Klaudiusza
54 n.e. - 68 n.e. – panowanie cesarza Nerona
1
Scenariusz dla nauczyciela
RYNNMkUoDJCxT1
II. W zakresie kompetencji kulturowych. Uczeń:
3. posiada podstawową wiedzę o następujących kluczowych zjawiskach z zakresu historii literatury starożytnej:
2) literatura rzymska:
g) Seneka (Listy moralne do Lucyliusza),
10. potrafi wskazać najważniejsze cechy charakterystyczne i poddać interpretacji uwzględniającej właściwy kontekst kulturowy następujące kluczowe zjawiska z zakresu historii literatury starożytnej:
2) literatura rzymska:
g) Seneka, Listy moralne do Lucyliusza,
III. W zakresie kompetencji społecznych. Uczeń:
4) jest świadomy antycznych korzeni kultury polskiej, europejskiej i światowej;
5) dzięki poznaniu źródeł kultury polskiej, europejskiej i światowej staje się jej świadomym odbiorcą i uczestnikiem.
Nauczysz się
opowiadać historię życia Seneki Młodszego;
rozpoznawać znane sentencje i powiedzenia autorstwa Seneki Młodszego;
wykonywać samodzielny przekład na język polski łacińskiego tekstu, korzystając ze słownika łacińsko‑polskiego;
Lucjusz (lub Marcus) Anneusz Seneka, zwany Seneką Starszym oraz „Retorem”Retoryka„Retorem”, urodził się ok. 55 r. p.n.e. w położonym na terenie dzisiejszej Hiszpanii mieście Kordoba. Zostało ono założone w 169 roku p.n.e. przez rzymskiego wodza i polityka Marka Klaudiusza Marcellusa. Przez wieki swojej historii miasto rozwijało się pomyślnie aż stało się stolicą rzymskiej prowincjiProwincjaprowincji Hispania Ulterior Baetica. ProwincjaProwincjaProwincja ta należała do tzw. prowincji cesarskich i była zarządzana przez cesarza za pośrednictwem wyznaczanego przez niego legata.
R1djK79A9eeyT1
Seneka Młodszy, czyli filozof i wychowawca
Seneka Młodszy był synem Anneusza Seneki, zwanego Seneką Starszym. Bratankiem Seneki Młodszego był znakomity poeta Lukan, autor zachowanego do dziś poematu „Farsalia”, którego tematem jest krwawa wojna domowa pomiędzy Juliuszem Cezarem i Pompejuszem. Okrutna rozgrywka, która kosztowała przelanie krwi współobywateli, swój koniec miała w bitwie pod Farsalos – stąd nazwa poematu.
Rodzina Seneki szybko przeniosła się do Rzymu. Przyszły pisarz odebrał tam gruntowne wykształcenie retoryczne oraz filozoficzne. Studiował u pitagorejczyka Sotiona, cynika Demetriusza oraz u innych, bardziej eklektycznych nauczycieli. Pewnego rodzaju eklektyzm myśli, tzn. inspirowanie się różnymi szkołami filozoficznymi dla stworzenia własnego systemu była charakterystyczna dla filozofii rzymskiej.
W 26 roku Seneka dla poratowania zdrowia wyjechał do Egiptu, gdzie spędził kilka lat uzupełniając swoje wykształcenie. Być może korzystał w tym celu z ogromnych zbiorów biblioteki aleksandryjskiej – największej biblioteki świata antycznego.
W 31 roku Seneka wrócił do Rzymu i rozpoczął karierę państwową. W 34 roku został kwestoremKwestorkwestorem, co dało mu wstęp do senatu. Być może sprawował także urząd trybuna ludowego.
W tym samym czasie Seneka zdobywał rozgłos jako pisarz i mówca. Zdolności oratorskie pokazywał szerszemu gronu Rzymian występując jako obrońca sądowy. W antycznym Rzymie procesy odbywały się na Forum i miały charakter publiczny. Powodzenie mogło być znakomitą szansą na dalszą karierę. W ten właśnie sposób zaczynał Marek Tuliusz Cyceron.
Kariera Seneki została przerwana za sprawą podejrzeń o romans z siostrą zmarłego cesarza Kaliguli. Z powodu intryg Messaliny, żony ówczesnego władcy - Klaudiusza, Seneka został w 41 roku zesłany na Korsykę. Do Rzymu wrócił dopiero w 49 roku za sprawą drugiej żony Klaudiusza, Agryppiny. Został oczyszczony z zarzutów i kontynuował karierę obejmując urząd pretoraPretorpretora. Następnie podjął się obowiązków wychowawcy Nerona, syna Agryppiny.
W 54 roku Neron (Lucjusz Domicjusz Ahenobarbus Nero) został cesarzem. Miał wówczas 17 lat. Do 62 roku państwem kierował Seneka wraz z Afraniuszem Burrusem, który sprawował funkcję prefekta pretorianów, czyli gwardii cesarskiej. Neron objął władzę nad państwem w znakomitym stanie, po rozsądnych i przemyślanych rządach Klaudiusza. Seneka z Burrusem kontynuowali ogólne kierunki rozwoju imperium zapoczątkowane przez poprzednich cesarzy z dynastii julijsko–klaudyjskiej, pierwsze osiem lat panowania Nerona były w rzeczywistości wyjątkowo dobrym czasem dla Rzymu.
Po śmierci Burrusa w 62 roku Seneka zauważył, że jego wpływ na władcę jest coraz mniejszy, a działania wychowawcze nie przyniosły skutku. Zamiast filozofa na tronie będącego idealnym władcą, Seneka ukształtował tyrana. Neron zgodził się na odejście swego nauczyciela i doradcy z dworu cesarskiego. Seneka wyjechał do swojej posiadłości pod Rzymem, gdzie spędzał czas pisząc i studiując zagadnienia filozoficzne.
RiVWH5pZ4UDb11
R1eVwySWPUycP1
R10pajjm635bg1
Twórczość Seneki Młodszego
Twórczość Seneki Młodszego stanowią przede wszystkim dialogi filozoficzne, często dedykowane najbliższym dla autora osobom (O pocieszeniu, O łagodności, O krótkości życia, O życiu szczęśliwym i in.). Ten bogaty zbiór uzupełniają rozprawy filozoficzne O łagodności (De clementia) oraz O dobrodziejstwach (De beneficiis).
Inny gatunek reprezentuje dzieło Zagadnienia przyrodnicze (Quaestiones naturales), nie będące systematyczną prezentacją treści przyrodniczych, a raczej luźno skomponowanymi spostrzeżeniami na temat zjawisk naturalnych. Dzieło to cieszyło się następnie dużym zainteresowaniem w średniowieczu, również wśród tzw. Ojców Kościoła, próbujących tłumaczyć fenomeny przyrodnicze na sposób chrześcijański.
Pod imieniem Seneki zachowała się również pewna ilość łacińskich tragedii, które jednak, jak się dziś uważa, nie były przeznaczone do inscenizacji, a jedynie do publicznej recytacji bądź samodzielnej lektury. Seneka jest też autorem satyry menippejskiejSatyra menippejskasatyry menippejskiej pod tytułem Apocolocyntosis divi Claudii (dosł. Udynienie boskiego Klaudiusza), która w charakterystyczny sposób (łącząc prozę z wierszem) opisuje śmierć cesarza. Filozof pozostawił ponadto bogaty zbiór listów, skierowanych do młodego przyjaciela Lucyliusza. Owe „listy moralne” stanowią dziś dla nas ważne źródło dla poznania poglądów i faktów z życia Seneki Młodszego.
RwFuCcKxV1gyN1
R1ea9KPknDzYe1
RI2z2uE895PVF1
Polecenie 1
Przeczytaj i spróbuj przetłumaczyć cytaty z utworów Seneki Młodszego. Tłumaczenie polskie pojawia się po kliknięciu na cytat.
Nikt nie może rządzić, jeśli sam nie potrafi być rządzonym.
m7fb83cabdf8271f8_0000000000011
Wielką niewolą jest wielki majątek.
m7fb83cabdf8271f8_0000000000012
Życie jest walką.
m7fb83cabdf8271f8_0000000000013
Nikt nie jest wolny, kto służy ciału.
m7fb83cabdf8271f8_0000000000014
Każda sztuka jest naśladownictwem natury.
m7fb83cabdf8271f8_0000000000015
Biednym jest nie ten, kto mało ma, lecz ten, który wiele pragnie.
m7fb83cabdf8271f8_0000000000016
Przyjaźń zawsze pomaga, podczas gdy miłość potrafi też szkodzić.
Zadania
R1eYeWW0ANVbA
Ćwiczenie 1
Połącz zdania łacińskie z odpowiednimi tłumaczeniami: Omnīs enim ex īnfirmitāte feritās est. Możliwe odpowiedzi: 1. Każda dzikość bierze się bowiem ze słabości. 2. Ręka rękę myje. 3. Bogacto nie jest dobrem. Manus manum lavat. Możliwe odpowiedzi: 1. Każda dzikość bierze się bowiem ze słabości. 2. Ręka rękę myje. 3. Bogacto nie jest dobrem. Dīvitiae nōn sunt bonae. Możliwe odpowiedzi: 1. Każda dzikość bierze się bowiem ze słabości. 2. Ręka rękę myje. 3. Bogacto nie jest dobrem.
Połącz zdania łacińskie z odpowiednimi tłumaczeniami: Omnīs enim ex īnfirmitāte feritās est. Możliwe odpowiedzi: 1. Każda dzikość bierze się bowiem ze słabości. 2. Ręka rękę myje. 3. Bogacto nie jest dobrem. Manus manum lavat. Możliwe odpowiedzi: 1. Każda dzikość bierze się bowiem ze słabości. 2. Ręka rękę myje. 3. Bogacto nie jest dobrem. Dīvitiae nōn sunt bonae. Możliwe odpowiedzi: 1. Każda dzikość bierze się bowiem ze słabości. 2. Ręka rękę myje. 3. Bogacto nie jest dobrem.
Połącz zdania łacińskie z odpowiednimi tłumaczeniami:
Każda dzikość bierze się bowiem ze słabości., Ręka rękę myje., Bogacto nie jest dobrem.
Omnīs enim ex īnfirmitāte feritās est.
Manus manum lavat.
Dīvitiae nōn sunt bonae.
Rz5rxDzAwrv68
Ćwiczenie 2
RN0AImu5CLyg2
Ćwiczenie 3
R4ZyAvnYYjA1x
Ćwiczenie 4
R7R1xheWzaRgi
Ćwiczenie 5
RCRFRGuGJx0sD
Ćwiczenie 6
R2Ndg8ycchJHo
Ćwiczenie 7
Słowniki
Słownik pojęć
Ekwita
Ekwita
zamożna klasa społeczna w starożytnym Rzymie stojąca niżej niż senatorowie.
Kwestor
Kwestor
urzędnik administrujący skarbem państwowym
Pretor
Pretor
wyższy urzędnik mający tzw. imperium minor
Prowincja
Prowincja
jednostka administracyjna w imperium rzymskim.
Retoryka
Retoryka
sztuka budowania pięknej i przekonywującej wypowiedzi, a także refleksja teoretyczna nad nią.
Satyra menippejska
Satyra menippejska
gatunek utworu satyrycznego, którego nazwa pochodzi od imienia cynika Menipposa. Łączy ona w sobie najczęściej formę prozy i wiersza, tematycznie również jest połączeniem historii fantastycznej z prawdziwą.
Słownik łacińsko‑polski
R1egcBtlmrQOv1
Galeria dzieł sztuki
RbG9eejwSMZAW1
RiVWH5pZ4UDb11
R1eVwySWPUycP1
R16jUtC6Of5jJ1
m7fb83cabdf8271f8_0000000000210
Bibliografia
P. Veyne (red.), Człowiek Rzymu, Świat Książki, Warszawa 2000.
L. Winniczuk, Ludzie, zwyczaje i obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008.
L. Winniczuk (red.), Słownik kultury antycznej, Wiedza Powszechna, Warszawa 1986.