Zygmunt III Waza. Warszawa stolicą Polski

Warszawa stolicą Polski

Pierwszą stolicą Polski było Gniezno. W tamtejszej katedrze pochowano pierwszego polskiego męczennika św. Wojciecha, dzięki któremu powstało arcybiskupstwo gnieźnieńskie i narodził się w Polsce Kościół. W katedrze gnieźnieńskiej miały miejsce pierwsze królewskie koronacje władców z dynastii Piastów. Z tego tytułu pieczętowali się oni wizerunkiem orła białego w koronie, który jest dziś godłem Polski.

W XI wieku stolica została przeniesiona do Krakowa, gdzie na wzgórzu wawelskim zlokalizowana została siedziba władcy Polski. W znajdującej się tam katedrze królowie byli koronowali przez przybyłego z Gniezna arcybiskupa, a po śmierci chowani pod posadzką. Dlatego mówimy o nekropolii królewskiej na wzgórzu wawelskim.

W 1596 roku Zygmunt III Waza postanowił przenieść się do Warszawy, która miała dogodne położenie nad Wisłą. Sprzyjało to szybszym kontaktom ze Szwecją, gdzie król miał rodzinę. W mieście znajdował się zamek książąt mazowieckich, którzy zostali pochowani w miejscowej katedrze św. Jana Chrzciciela.

W zamku w tym czasie mieszkała Anna Jagiellonka, wdowa po królu Stefanie Batorym. To ona po śmierci swojego brata króla Zygmunta Augusta sfinansowała budowę najdłuższego w ówczesnej Europie drewnianego mostu, będącego pierwszą stałą przeprawą przez Wisłę w Warszawie. Most został zerwany przez krę w 1603 roku. Kolejny stały most na Wiśle wybudowano w Warszawie dopiero w XIX wieku.

Warszawa w XVI wieku rozwijała się bardzo prężnie. Wzrosła ilość mieszkańców z 4 500 osób w czasach ostatnich książąt mazowieckich do 12 tysięcy po przyjeździe do miasta króla Zygmunta III Wazy. W tym czasie Kraków liczył 37 tysiące mieszkańców, a Gdańsk nawet 53 tysiące, niemniej to na Mazowszu blisko Warszawy z uwagi na centralne jej położenie zlokalizowano miejsce elekcji. Po 1569 roku odbywały się tu również obrady sejmu.

Zdaniem podróżującego w 1596 roku po Polsce legata papieskiego Enrico Gaetaniego [czyt.: enriko gaetaniego] Warszawa należała do miast pięknie położonych. Posiadała górujący nad brzegiem wiślanym zamek królewski oraz liczne murowane domy. Miasto otoczone było dwiema liniami murów i posiadało dwa główne kościoły: św. Jana Chrzciciela i św. Marcina. W mieście były brukowane ulice, ale ich stan był katastrofalny. Wszędzie zalegało dużo błota, co utrudniało przejazd, zwłaszcza gdy do miasta zjeżdżała tłumnie szlachta lub zagraniczne poselstwa. Warszawa była jednolicie katolickim miastem. W odróżnieniu od Krakowa nie mogli się tu osiedlać Żydzi ani wyznawcy innych religii.

Chlubą Warszawy był zamek królewski, który przebudował w stylu barokowym Zygmunt III Waza. Zwiększono liczbę pomieszczeń, aby mógł tu się przenieść z Wawelu dwór królewski oraz urzędy państwowe. Stworzono wewnętrzny dziedziniec dla wjazdu wojska i zagranicznych delegacji. W kolejnych latach zagospodarowano również skarpę wiślaną, urządzając tam ogród.

Nowego charakteru nabrały na zamku wnętrza sejmu: izby poselskiej i senatu, gdzie zbierali się dla obrad przedstawiciele szlachty.

Remont pałacu zakończył się w 1611 roku i odtąd wraz z przeprowadzką rodziny królewskiej, dworu i kancelarii państwowych urzędów Warszawa stała się miastem rezydencjalnym, gdzie stale przebywał władca. Inauguracja nowej królewskiej siedziby zbiegła się z prezentacją podczas obrad sejmowych braci Szujskich pojmanych w Moskwie przez hetmana Stanisława Żółkiewskiego. Zmarli w niewoli w Polsce car i jego najbliżsi zostali pochowani w mauzoleum specjalnie wybudowanym dla nich w Warszawie po zakończeniu wojny z Rosją w 1620 roku.

Z uwagi na zagrożenie wojenne król Zygmunt III Waza postanowił również ufortyfikować nową stolicę, do której się przeniósł. W latach 1621‑1624 zbudowano więc wały obronne, biegnące od Wisły na zachód w stronę Woli, gdzie odbywały się elekcje. Na wysokości Nalewek, gdzie ze źródeł podziemnych czerpano wodę dla miasta, zbudowano arsenał. Na północy wały obronne sięgały granic Nowego Miasta, a na południu dochodziły do Pałacu Kazimierzowskiego na Trakcie Królewskim w stronę Krakowa. Wały Zygmuntowskie okazały się konieczne z uwagi na liczne epidemie nawiedzające miasto. W trakcie największej z lat 1624‑1626 powołano warszawskiego aptekarza Łukasza Drewno na tzw. burmistrza powietrznego, który miał specjalne uprawnienia. Zamknął on bramy miasta dla przyjeżdżających, nakazał grzebanie zmarłych mieszkańców poza murami, wyizolował chorych i umieścił ich po raz pierwszy w dziejach Warszawy w tymczasowych szpitalach utworzonych na wiślanej wyspie. Powodem licznych zaraz dziesiątkujących mieszkańców były złe warunki higieniczne: brak wodociągów i kanalizacji. Starała się temu zaradzić najpierw Anna Jagiellonka, budując pierwsze studnie dla Starego i Nowego Miasta. Dopiero jednak Zygmunt III Waza zadbał o stworzenie pierwszych wodociągów. Jakubowi Cieśli kazał ciągnąć drewniane rury dla zamku w 1606 roku, a dla Starego Miasta wytyczył je w 1624 roku. Wtedy też powstały na staromiejskim rynku w pobliżu ratusza dwie studnie z wodą źródlaną z Nalewek.

Warszawa za panowania dynastii Wazów znacznie się rozrosła i obejmowała nie tylko lewobrzeżne dzielnice, ale także znajdującą się na prawym brzegu Wisły Pragę. Obwarowane miasto dochodziło aż do Woli rozbudowując ulice poza Starówką. Reprezentacyjny charakter przybrało nie tylko Krakowskie Przedmieście na Trakcie Królewskim do Krakowa, ale również inne ulice: Senatorska, Miodowa, Szeroka, dziś znana jako Długa.

Centralne położenie na skarpie wiślanej Zamku Królewskiego korespondowało z równomiernym rozrostem Starego i Nowego Miasta. Na Placu Zamkowym w 1644 roku pojawiła się kolumna dla uczczenia pamięci Zygmunta III Wazy postawiona przez jego następcę Władysława IV. Sąsiadowała ona z Bramą Krakowską, która otwierała się na Krakowskie Przedmieście z licznymi kościołami i pałacami. Najbliżej zamku ulokował się klasztor bernardynek z kościołem św. Klary, potem kościół bernardynów pod wezwaniem św. Anny. Od strony Starego Miasta natomiast królowały nad miastem wieże kościoła św. Marcina, katedry św. Jana Chrzciciela oraz kościoła jezuitów, którego budowę zainicjował ks. Piotr Skarga - nadworny kaznodzieja króla Zygmunta III Wazy.

Reprezentacyjny Trakt Królewski zawierał liczne budowle pałacowe i świątynie, w tym Kaplicę Moskiewską, będącą grobowcem braci Szujskich. Tutaj też rodzina Wazów postawiła prywatny pałac zwany Kazimierzowskim, od imienia Jana Kazimierza, syna Zygmunta III Wazy, dla którego to była ulubiona siedziba. Pałac wyznaczał granice Warszawy na południu do końca XVII wieku.

Na północy Warszawy natomiast rozciągało się Nowe Miasto z licznymi klasztorami i świątyniami. Trakt wyznaczała ulica Nowomiejska z bramą na Stare Miasto oraz pobliska Wieża Marszałkowska, przy której znajdował się miejski szpital.

Warszawa pozostawała miastem rezydencjalnym króla do końca XVIII wieku. Faktyczną stolicą stała się dopiero w 1918 roku. Zamek Królewski oraz kolumna Zygmunta III Wazy do dziś stanowią materialną pamiątkę Warszawy z czasów dynastii Wazów.

Powstanie Kolumny Zygmunta III Wazy prezentują następujące ilustracje.