Afryka – strefowość klimatyczna, roślinna i glebowa
Afryka to drugi co do wielkości kontynent na Ziemi. Północne wybrzeża tego lądu nad Morzem Śródziemnym były znane Grekom i Rzymianom już w starożytności. Nazwę Africa stosowano na oznaczenie rzymskiej prowincji obejmującej obszary Kartaginy i północnej Libii, a z czasem objęto tą nazwą cały ląd. Afryka ma szczególne położenie geograficzne, gdyż przecinają ją dwie charakterystyczne linie – równik i południk zerowy. Symetryczne położenie względem równika wpływa na strefowość geograficzną wielu elementów afrykańskiego środowiska przyrodniczego.
R1NkSJ5frqias
Zdjęcie przedstawia obszar pustynny. Na pierwszym planie widać piasek. Na dalszym planie jest roślinność - trawy i pojedyncze krzewy. Niebieskie niebo z niewielką ilością małych chmur.
Na południu Afryki wzdłuż zwrotnika Koziorożca notowane są wyższe opady niż na północy wzdłuż zwrotnika Raka i dlatego powstała tam półpustynia Kalahari z ubogą roślinnością.
Źródło: Winfried Bruenken (Amrum), dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=1275684, licencja: CC BY-SA 2.5.
Aby zrozumieć poruszane w tym materiale zagadnienia, przypomnij sobie:
współzależności między klimatem, roślinnością i glebą na danym obszarze;
czynniki klimatotwórcze;
elementy klimatu;
sposób odczytywania danych z diagramu klimatycznego;
elementy środowiska przyrodniczego.
Twoje cele
Zastosujesz mapy tematyczne do charakterystyki położenia geograficznego Afryki i stref klimatyczno‑roślinno‑glebowych.
Określisz na podstawie danych położenie stacji klimatycznej w określonej strefie klimatycznej.
Odróżnisz strefy roślinne Afryki na podstawie ilustracji i opisów.
Opiszesz przykładowe zależności między klimatem, roślinnością i glebami w każdej ze stref krajobrazowych Afryki.
Wyjaśnisz przyczyny symetrycznego ułożenia stref klimatycznych, roślinnych i glebowych w Afryce.
ivbBBhrNpJ_d5e196
1. Afryka – symetryczne położenie względem równika, ukształtowanie powierzchni
Afryka jest drugim po Azji największym kontynentem na świecie. Jej powierzchnia wynosi 30,3 mln kmIndeks górny 22. Zwartą bryłę lądu przecina równik i można mówić o prawie symetrycznym położeniu kontynentu względem niego. Afrykę przecina także południk zerowy, a zatem każdy skrajny punkt Czarnego Lądu musi leżeć na innej półkuli. Afrykę znano już w starożytności – zaliczamy ją do Starego Świata. Na północy kontynent od Europy oddziela Morze Śródziemne, a na północnym wschodzie od Azji – Morze Czerwone. Pozostałe wschodnie wybrzeża Afryki oblewa Ocean Indyjski, a całe zachodnie – Ocean Atlantycki.
RpRFIMgjhbBcw
Ilustracja przedstawia mapę hipsometryczną Afryki. W obrębie lądów występują obszary w kolorze zielonym, żółtym, pomarańczowym i czerwonym. Niziny głównie na wybrzeżach, na północy przeważają wyżyny, na wschodzie przeważają góry. Morza zaznaczono kolorem niebieskim. Na mapie opisano nazwy półwyspów, wysp, kotlin, wyżyn i pasm górskich, mórz, zatok, rzek i jezior. Oznaczono i opisano stolice i główne miasta. Oznaczono czarnymi kropkami i opisano szczyty górskie. Trójkątami oznaczono czynne wulkany i podano ich wysokości. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Podano współrzędne geograficzne skrajnych punktów: północ – Przylądek Biały, trzydzieści siedem stopni i dwadzieścia jeden minut szerokości geograficznej północnej, południe – Przylądek Igielny, trzydzieści cztery stopnie i pięćdziesiąt dwie sekundy szerokości geograficznej południowej, wschód – Przylądek Hafun, pięćdziesiąt jeden stopni i dwadzieścia trzy minuty długości geograficznej wschodniej, zachód – Przylądek Zielony, siedemnaście stopni i trzydzieści dwie minuty długości geograficznej zachodniej. Dookoła mapy w białej ramce opisano południki i równoleżniki co dwadzieścia stopni. W legendzie umieszczono i opisano znaki użyte na mapie.
Afryka – mapa hipsometryczna.
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 1
Korzystając z mapy hipsometrycznej Afryki oblicz, w jakiej odległości od równika leżą Przylądek Biały i Przylądek Igielny.
R10mE8fqXtLdI
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Pamiętaj, że 1° szerokości geograficznej odpowiada 111,1 km, a 1' to 1852 m.
Przylądek Biały: 37°21'N.
37 * 111,1 km + 21 * 1,852 km = 4110,7 km + 38,892 km = 4149, 592 km
Przylądek Igielny: 34°52'S.
34 * 111,1 km + 52 * 1,852 km = 3777,4 km + 96,304 = 3873,704 km
Odp. Przylądek Biały leży w odległości około 4150 km od równika, natomiast Przylądek Igielny w odległości około 3777 km.
Polecenie 1
W opisie powyższej mapy odszukaj współrzędne geograficzne Przylądka Białego i Przylądka Igielnego. Na podstawie tych danych oblicz rozciągłość południkową Afryki w stopniach i minutach.
RZQhyr6Z9LDiW
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Rozciągłość południkowa to odległość między punktami kontynentu najdalej wysuniętymi na północ i południe.
Przylądek Biały: 37°21'N.
Przylądek Igielny: 34°52'S.
Przylądki leżą na innych półkuach, więc szerokości geograficzne należy dodać: 37°21' + 34°52' = 72°13'
Odp. Rozciągłość południkowa Afryki wynosi 72°13'.
Charakterystyczną cechą ukształtowania poziomego Afryki jest bardzo słabo rozwinięta linia brzegowa. Afryka ma trzykrotnie większą powierzchnię niż Europa, ale linia brzegowa tego lądu jest krótsza. Świadczy to o zwartości lądu. Jedynym większym półwyspem jest Półwysep Somalijski na wschodnim wybrzeżu. Większymi zatokami są: rozległa Zatoka Gwinejska na zachodnim wybrzeżu, Zatoka Adeńska na Morzu Arabskim i dwie zatoki na północy: Wielka Syrta i Mała Syrta. Jedyną dużą wyspą jest Madagaskar leżący na Oceanie Indyjskim (czwarta co do wielkości wyspa na świecie).
Na mapie hipsometrycznej Afryki dobrze są widoczne charakterystyczne cechy ukształtowania powierzchni.
Większość obszaru Afryki leży na znacznych wysokościach nad poziomem morza – średnia wysokość kontynentu to 660 m n.p.m.
Liczne kotlinowate obniżenia otoczone są przez rozległe tereny wyżynne.
Łańcuchy górskie rozciągają się na północy – góry Atlas – i na południu – Góry Przylądkowe oraz Góry Smocze.
Najwyższe szczyty kontynentu znajdują się w odosobnionych masywach górskich będących wygasłymi wulkanami. Są to: Kilimandżaro (5895 m n.p.m.), Kenia (5199 m n.p.m.), Ruwenzori (5109 m n.p.m.).
We wschodniej części Afryki od Morza Czerwonego do ujścia rzeki Zambezi biegną Wielkie Rowy Afrykańskie. Są to zapadliska tektoniczne w części wypełnione wodami potężnych, głębokich jezior, np. Tanganika o powierzchni 34,4 tys. kmIndeks górny 22 i głębokości 1435 m.
Region Afryki Wschodniej jest niestabilny tektonicznie, występują tu częste trzęsienia ziemi i znajdują się czynne wulkany, np. Meru (4565 m n.p.m.) czy Karisimbi (4507 m n.p.m.).
R122xcgcT62zc
Ilustracja przedstawia mapę Afryki. Dookoła mapy w białej ramce opisano południki i równoleżniki co dziesięć stopni. W legendzie umieszczono i opisano kolory i znaki użyte na mapie. Kolorem ciemnopomarańczowym oznaczono progi wyżynne i górskie, a kolorem jasnopomarańczowym – kotliny i niziny. Niziny są położone na wschodnich i zachodnich wybrzeżach, a kotliny są rozmieszczone na terenie całego kontynentu i otoczone przez przylegające do nich tereny wyżynne lub górskie. Wszystkie formy są opisane. We wschodniej części Afryki jest rów tektoniczny zaznaczony na mapie linią, a w jego obrębie jest pięć wulkanów, między innymi Kilimandżaro. Kotliny lub niziny nadbrzeżne Afryki zaczynając od północy: Kotlina Północno‑Saharyjska, Kotlina Zachodnio‑Saharyjska, Kotlina Libijska, Kotlina Środkowego Nigru, Kotlina Czadu, Kotlina Górnego Nilu, Kotlina Konga, Kotlina Kalahari. Progi wyżynne lub górskie od północy to: Góry Atlas, Ahaggar, Tibesti, Wyżyna Abisyńska, Próg Gornogwinejski, Wyżyna Somalijska, Próg Ludna, Góry Smocze.
Afryka – mapa wyżyn i kotlin.
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY-SA 3.0.
RdCKN3nwPMxtg
Na zdjęciu kilka szczytów o żwirowych stokach porośniętych kępami traw. W dolinie zielone krzewy.
Krajobraz gór Atlas na północy Afryki przekraczających wysokość 4 tys. m n.p.m.
Źródło: calflier001, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=26359690, licencja: CC BY-SA 2.0.
RjjZnKgt2nAOb
Wydma na pustyni piaszczystej. Na szczycie wydmy idzie człowiek. W tle skaliste pagórki.
Na Saharze, podobnie jak w całej Afryce, dominują wyżyny i kotliny.
Źródło: Luca Galuzzi, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=2175927, licencja: CC BY-SA 2.5.
RR7z6ZR4mtE1f
Na zdjęciu rzeka wraz z dopływami w zalesionej dolinie o płaskim dnie.
Rozległe, płaskie dno Kotliny Kongo pokrywa gęsta sieć rzeczna.
Źródło: MONUSCO/Myriam Asmani, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=32468848, licencja: CC BY-SA 2.0.
RwWA9c2S1Jprj
Na zdjęciu satelitarnym bardzo długie jezioro o nieregularnej linii brzegowej. W niektórych miejscach są biały chmury.
Fotografia satelitarna Jeziora Tanganika, którego wody wypełniają wielki rów tektoniczny.
Źródło: NASA, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=26671324, domena publiczna.
R19ZmSH9tRFAU
Na zdjęciu ośnieżony szczyt górski o płaskim wierzchołku. Na pierwszym planie zalesiona dolina. U dołu zdjęcia fragment namiotu oraz człowiek.
Masyw Kilimandżaro to najwyższa góra Afryki sięgająca 5895 m n.p.m.
Źródło: Chris 73, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=1792658, licencja: CC BY-SA 3.0.
R1FO1yjgdYVa8
Na zdjęciu płaski teren, rozległe rozlewisko, gdzieniegdzie drzewa.
Śródlądowa delta Okawango w Kotlinie Kalahari – wody rzeczne spływają tam do płaskiego zagłębienia terenu, tworząc rozległe mokradła.
Źródło: Teo Gómez, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=1313719, domena publiczna.
R1URcmbWwUHEV
Na zdjęciu na pierwszym planie ocean, dalej brzeg oceanu, piaszczysta plaża, na której są ludzie i parasole, palmy, zabudowania z dachami krytymi słomą lub palmowymi liśćmi. Przy brzegu łodzie.
Wody Oceanu Indyjskiego oblewające wybrzeże Madagaskaru – jedynej dużej wyspy w Afryce.
Źródło: Souvaroff, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=21548443, licencja: CC BY-SA 3.0.
ivbBBhrNpJ_d5e287
2. Strefy klimatyczne w Afryce
Na powierzchni Ziemi występuje przestrzenne uporządkowanie elementów środowiska przyrodniczego, które zmieniają się wraz z szerokością geograficzną. Zjawisko to nazywa się strefowością geograficzną. Przyczyną strefowości jest kształt Ziemi i jej położenie względem Słońca, z czym wiąże się różny kąt padania promieni słonecznych, a to z kolei wpływa na zmiany ilości energii słonecznej dochodzącej do poszczególnych równoleżników. Na przykładzie Afryki – leżącej symetrycznie względem równika – można wykazać strefowość klimatyczną, roślinną i glebową oraz przedstawić wzajemne oddziaływania między elementami środowiska przyrodniczego. Symetryczne położenie Afryki względem równika powoduje, że ok. 4/5 powierzchni tego lądu leży w strefie między zwrotnikiem Raka a zwrotnikiem Koziorożca. Wyrównana powierzchnia kontynentu i brak wielkich łańcuchów górskich umożliwiają swobodną cyrkulację mas powietrza, typową dla strefy gorącej.
W cyklu rocznym pas niżu równikowego przesuwa się na półkulę, na której panuje lato. Na ilustracji poniżej zaprezentowano uproszczony schemat cyrkulacji powietrza w strefie międzyzwrotnikowej.
R16iJ3M7KfPGX
Na ilustracji schemat cyrkulacji powietrza w strefie zwrotnikowej i równikowej. Pasaty na półkuli północnej wieją z kierunku północno‑wschodniego. Suche powietrze z ośrodka wyżowego płynie w kierunku równika. Pasaty na półkuli południowej wieją z kierunku południowo‑wschodniego. W strefie równikowej ogrzane powietrze unosi się, ochładza, para wodna skrapla się i spada deszcz zenitalny. Nad zwrotnikiem Raka powstaje wyż, oznaczony jest zieloną łuną wychodzącą z dołu ilustracji. Na samej górze zielonego pasa jest napis: „W strefie zwrotnikowej część powietrza osiada i staje się bardzo sucha i gorąca, co przyczynia się do powstania Sahary. Tworzy się wyż baryczny, z którego powietrze odpływa ku niżowi równikowemu. Pasaty na półkuli północnej wieją w kierunku północno‑wschodnim.” Nad równikiem również jest zielona łuna, na samej górze w niej jest napis: „W strefie równikowej silnie ogrzane powietrze unosi się razem z zawartą w nim parą wodną. Wraz z wysokością powietrze się ochładza, para wodna się skrapla i spada deszcz zenitalny. Powstaje niż baryczny. W tej strefie opady występują przez cały rok.” Nad zwrotnikiem Koziorożca w zielonej łunie jest napis: „W strefie zwrotnikowej część powietrza osiada i staje się bardzo sucha i gorąca, co przyczynia się do powstania półpustyni Kalahari. Tworzy się wyż baryczny, z którego powietrze odpływa ku niżowi równikowemu. Pasaty na półkuli południowej wieją z kierunku południowo‑wschodniego.” U dołu ilustracji na czarnym polu podpis: „W cyklu rocznym pas niżu równikowego przesuwa się na półkulę, na której panuje lato."
Uproszczony schemat cyrkulacji powietrza w strefie międzyzwrotnikowej.
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Do ważnych czynników geograficznych wpływających na typy klimatu w Afryce należą też wyżynny charakter kontynentu z wysokimi krawędziami na wybrzeżach oraz układ prądów morskich.
Dwa elementy klimatu – temperatura powietrza oraz wysokość opadów i ich roczny przebieg – są podstawą do wydzielenia typów klimatu w Afryce. W strefie międzyzwrotnikowej średnie roczne temperatury powietrza mieszczą się w przedziale między 20°C a 30°C. Nieco niższe średnie temperatury roczne, od 10°C do 20°C, występują jedynie na północnych i południowych krańcach kontynentu oraz na obszarach leżących na dużych wysokościach n.p.m. Sumy opadów rocznych również wykazują wyraźną strefowość.
Rihgksn0xG9W7
Ilustracja przedstawia mapę Afryki. W lewym dolnym roku mapy legenda opisująca wielkość rocznych opadów. Użyto kolorów od jasnożółtego (najmniejsza suma opadów) do ciemnoniebieskiego (największa suma opadów), oznaczone przedziały to: od 0 do 100 mm, od 100 do 250 mm, od 250 do 500 mm, od 500 do 1000 mm, od 1000 do 2000 mm, od 2000 do 3000 mm. Kolorami przedstawiono średnie roczne sumy opadów. Największe sumy roczne opadów występują w Afryce Zachodniej, nad Zatoką Gwinejską, w Kotlinie Kongo oraz na Madagaskarze. Kolor ciemnoniebieski – opady powyżej dwóch tysięcy milimetrów – obszary wokół równika. Im dalej od równika na północ i południe, tym mniejsze roczne sumy opadów (kolory niebieskie i jasnoniebieskie), aż do terenów pustynnych na północy (Sahara), południu (Pustynia Kalahari) i wschodzie (Półwysep Somalijski) z sumą opadów poniżej stu milimetrów przedstawionych kolorem żółtym. Pokazano także Madagaskar, na którym sumy rocznych opadów wahają się od tysiąca do trzech tysięcy milimetrów). Kolorowe pasy układają się równoleżnikowo. Morza zaznaczono kolorem niebieskim i opisano. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano co dziesięć stopni południki i równoleżniki. W legendzie opisano kolory użyte na mapie.
Afryka – opady.
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY-SA 3.0.
W strefie równikowej opady są wysokie – przekraczają 2 tys. mm. Im dalej na północ i południe, tym opadów jest mniej. Na Saharze przeciętej przez zwrotnik Raka roczna suma opadów nie przekracza 250 mm. Z kolei na półpustyni Kalahari leżącej na zwrotniku Koziorożca opady są nieco wyższe i wynoszą od 250 mm do 500 mm. W strefie wybrzeży wpływ na wysokość opadu mają prądy morskie. Chłodny Prąd Benguelski przyczynił się do powstania Pustyni Namib leżącej na wybrzeżu południowo‑zachodnim. Mapa typów klimatu w Afryce i diagramy klimatyczne pokazują ich strefowe ułożenie.
R7jpzgYIzNwXt
Ilustracja przedstawia mapę typów klimatu w Afryce. W lewym dolnym rogu mapy znajduje się legenda, w której opisano kolory użyte na mapie. Kolorem różowym oznaczono klimat podzwrotnikowy wilgotny. Kolorem jasnożółtym oznaczono klimat zwrotnikowy suchy. Kolorem żółtym oznaczono klimat zwrotnikowy wilgotny. Kolorem pomarańczowym opisano klimat podrównikowy wilgotny. Kolorem pomarańczowym oznaczono klimat równikowy wybitnie wilgotny. Kolorem szarym oznaczono górską odmianę różnych typów klimatów. Układają się one pasami o przebiegu równoleżnikowym. Wzdłuż równika klimat równikowy wybitnie wilgotny i podrównikowy wilgotny. Na zwrotnikach klimat zwrotnikowy suchy i zwrotnikowy wilgotny (tylko na wschodnim wybrzeżu, na zwrotniku Koziorożca). Na północ od zwrotnika Raka i na południe od zwrotnika Koziorożca klimat podzwrotnikowy wilgotny (południowe i północne wybrzeża Afryki. Wzdłuż wybrzeży kontynentu strzałkami przedstawiono prądy morskie. Zimne prądy płyną wzdłuż zachodnich wybrzeży z północy i południa w kierunku równika. Ciepłe prądy płyną na zachodnim wybrzeżu wzdłuż równika w okolicach Zatoki Gwinejskiej i na wschodnim wybrzeżu w rejonie Madagaskaru, od równika na południe. Na mapie południki i równoleżniki. Dookoła mapy w białej ramce opisano południki i równoleżniki co dziesięć stopni. Z prawej strony mapy pięć diagramów klimatycznych dla charakterystycznych stacji z każdej strefy klimatycznej. Połączone liniami z miejscowościami na mapie. Różnią się wysokością słupków obrazujących wielkość opadów i przebiegiem wykresów temperatur. W klimacie podzwrotnikowym wilgotnym najwyższe opady występują w grudniu, listopadzie i styczniu, a najniższe w czerwcu, lipcu i sierpniu. Najwyższe temperatury powietrza w czerwcu, lipcu i sierpniu, a najniższe w styczniu, lutym i grudniu. W klimacie zwrotnikowym suchym opady praktycznie nie występują, śladowe ilości w czerwcu, lipcu i październiku. Najwyższe temperatury powietrza występują w czerwcu, lipcu i sierpniu, a najniższe w styczniu, lutym i grudniu. W klimacie podrównikowym wilgotnym najwyższe opady występują w sierpniu, lipcu i wrześniu, a praktycznie zerowe w styczniu, lutym, marcu oraz grudniu. Najwyższe temperatury powietrza występują w kwietniu, maju, czerwcu, a najniższe w styczniu, lutym i grudniu. W klimacie równikowym wybitnie wilgotnym opady są duże przez cały rok, zwłaszcza w październiku, listopadzie i marcu. Najniższe zaś w styczniu, lutym i grudniu. Temperatura powietrza jest równa przez cały rok i oscyluje około 25 stopni Celsjusza. W klimacie podzwrotnikowym wilgotnym najwyższe opady występują w maju, czerwcu, lipcu, a najniższe w styczniu, lutym, marcu. Najwyższe temperatury powietrza występują w styczniu, lutym, marcu , grudniu, a najniższe w czerwcu, lipcu, sierpniu.
Afryka – typy klimatu
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY-SA 3.0.
Położenie geograficzne Afryki oraz oddziaływanie czynników geograficznych powodują, że:
typy klimatu układają się symetrycznie względem równika;
na całym obszarze kontynentu przeważają gorące i ciepłe typy klimatu;
rozkład opadów jest uwarunkowany cyrkulacją atmosferyczną w strefie międzyzwrotnikowej i też wykazuje symetryczne ułożenie względem równika;
przebieg opadów w poszczególnych miesiącach wyznacza afrykańskie pory roku – deszczową i suchą.
Polecenie 2
RS0UUCHEuSZE4
Możliwe odpowiedzi: 1. na południe od równika, klimat podrównikowy wilgotny, 2. na północ od równika, klimat zwrotnikowy suchy, 3. na południe od równika, klimat podzwrotnikowy wilgotny, 4. na północ od równika, klimat podrównikowy wilgotny
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Raf7cBTf2agII
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
R18MEdaufkh9L
Przyporządkuj rodzaj klimatu do charakteryzującego go opisu opadów atmosferycznych. klimat podzwrotnikowy wilgotny Możliwe odpowiedzi: 1. opady niemal zerowe przez cały rok, 2. pora sucha od maja do września, pora deszczowa od października do kwietnia, 3. pora sucha od października do kwietnia, pora deszczowa od marca do września, 4. opady obfite przez cały rok klimat zwrotnikowy suchy Możliwe odpowiedzi: 1. opady niemal zerowe przez cały rok, 2. pora sucha od maja do września, pora deszczowa od października do kwietnia, 3. pora sucha od października do kwietnia, pora deszczowa od marca do września, 4. opady obfite przez cały rok klimat równikowy wybitnie wilgotny Możliwe odpowiedzi: 1. opady niemal zerowe przez cały rok, 2. pora sucha od maja do września, pora deszczowa od października do kwietnia, 3. pora sucha od października do kwietnia, pora deszczowa od marca do września, 4. opady obfite przez cały rok klimat podrównikowy wilgotny Możliwe odpowiedzi: 1. opady niemal zerowe przez cały rok, 2. pora sucha od maja do września, pora deszczowa od października do kwietnia, 3. pora sucha od października do kwietnia, pora deszczowa od marca do września, 4. opady obfite przez cały rok
Przyporządkuj rodzaj klimatu do charakteryzującego go opisu opadów atmosferycznych. klimat podzwrotnikowy wilgotny Możliwe odpowiedzi: 1. opady niemal zerowe przez cały rok, 2. pora sucha od maja do września, pora deszczowa od października do kwietnia, 3. pora sucha od października do kwietnia, pora deszczowa od marca do września, 4. opady obfite przez cały rok klimat zwrotnikowy suchy Możliwe odpowiedzi: 1. opady niemal zerowe przez cały rok, 2. pora sucha od maja do września, pora deszczowa od października do kwietnia, 3. pora sucha od października do kwietnia, pora deszczowa od marca do września, 4. opady obfite przez cały rok klimat równikowy wybitnie wilgotny Możliwe odpowiedzi: 1. opady niemal zerowe przez cały rok, 2. pora sucha od maja do września, pora deszczowa od października do kwietnia, 3. pora sucha od października do kwietnia, pora deszczowa od marca do września, 4. opady obfite przez cały rok klimat podrównikowy wilgotny Możliwe odpowiedzi: 1. opady niemal zerowe przez cały rok, 2. pora sucha od maja do września, pora deszczowa od października do kwietnia, 3. pora sucha od października do kwietnia, pora deszczowa od marca do września, 4. opady obfite przez cały rok
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Rga0E7Jmx7pmj
Na zdjęciu biała tablica z napisami w języku angielskim zawieszona pod daszkiem, przed wejściem do budynku. Przed budynkiem, pod zadaszeniem stoliki i krzesła.
Lokalne oznaczenie miejsca w Ugandzie, przez które przechodzi równik.
Źródło: Pia Waugh, dostępny w internecie: https://www.flickr.com, licencja: CC BY-SA 3.0.
R7haD2yIqXoKw
Na zdjęciu widok na gęsty las równikowy. Drzewa różnych gatunków, bujne, intensywnie zielone. Są o różnych wysokościach, przez co zaznaczają się piętra lasu. Nad koronami lekka mgła powstała po deszczu, ograniczona widoczność.
Gęsty, wielopiętrowy, wiecznie zielony las równikowy w Ghanie po deszczu zenitalnym.
Źródło: Joachim Huber, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=27481430, licencja: CC BY-SA 2.0.
R1JAGM1z3bPt8
Na zdjęciu głęboka dolina wśród skalistych gór, piaszczyste dno doliny, w samym jej środku wąską strugą płynie płytka rzeka.
Ued (wadi) Ziz w Maroku – koryto rzeki epizodycznej, w którym woda płynie tylko po opadach.
Źródło: Jerzy Strzelecki, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=2995038, licencja: CC BY-SA 3.0.
Rw9yOomhIT0QT
Na zdjęciu bardzo szeroki wodospad. Widok z góry, na brzegach rzeki las. Na pierwszym planie droga, parking, punkt widokowy.
Słynne Wodospady Wiktorii na rzece Zambezi – przepływa przez nie woda pochodząca z obszarów objętych klimatem podrównikowym wilgotnym.
Źródło: Ferdinand Reus, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=2578124, licencja: CC BY-SA 2.0.
RkKPTj618mYK3
Na zdjęciu lotniczym rzeka, brzegi zielone, pola uprawne, dalej od brzegów rzeki tereny piaszczyste całkowicie pozbawione roślinności.
Nil – największa rzeka Afryki może przedrzeć się przez piaski Sahary, dzięki dużej ilości wody zebranej w strefie równikowej i podrównikowej.
Źródło: Av Naama m, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=207320, licencja: CC BY-SA 3.0.
RMwnU7RPcJIIO
Na nocnym zdjęciu satelitarnym oświetlone punkty nad rzeką i u jej ujścia.
Nocne zdjęcie satelitarne ujściowego odcinka Nilu – ludność osiedliła się tam, gdzie zawsze była woda, czyli wzdłuż rzeki i w jej delcie.
Źródło: ISS Expedition 25 crew, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=11997214, domena publiczna.
ivbBBhrNpJ_d5e376
3. Strefy krajobrazowe Afryki
Strefowy układ klimatów w Afryce wpływa na strefowe ułożenie naturalnych zespołów (formacji) roślinnych, a także typów gleby. Składniki środowiska przyrodniczego występujące na pewnym obszarze oddziałują na siebie. Efektem jest powstanie w Afryce wyraźnie zaznaczających się krajobrazów, które zmieniają się w czasie – zgodnie z cyklami geograficznymi i astronomicznymi (pory roku), a także w wyniku oddziaływania naturalnych czynników żywiołowych (opady, susze); współcześnie również pod wpływem działalności człowieka (rolnictwo, górnictwo). Mapa poniżej przedstawia krajobrazy Afryki – zauważ, że nazwy stref roślinnych stosuje się także do określenia stref krajobrazowych.
R1ZWxGuTGZZ7H
Ilustracja przedstawia mapę krajobrazową Afryki. W lewym dolnym rogu mapy umieszczono legendę, w której opisano użyte kolory i znaki. Roślinność śródziemnomorską oznaczono kolorem różowym. Półpustynie oznaczono kolorem wyblakłym pomarańczowym. Pustynie oznaczono kolorem pomarańczowym. Sawannę oznaczono kolorem żółtym. Las parkowy oznaczono kolorem jasnozielonym. Wilgotny las równikowy oznaczono kolorem zielonym. Las namorzynowy oznaczono kolorem fioletowym. Tereny rolnicze oznaczono kolorem wyblakłym żółtym. Góry oznaczono kolorem szarym. Tereny podmokłe oznaczono poziomymi niebieskimi kreskami. Solniska oznaczono pionowymi niebieskimi kreskami. Granice państw oznaczono szarymi kreskami. Miasta oznaczono białymi kropkami w czarnej obwódce. Szczyty oznaczono czarnymi kropkami i wysokością szczytu obok nich. Na mapie uwzględniono następujące strefy roślinne: roślinność śródziemnomorska (na północy i południu kontynentu), półpustynia (na północy, południu i wschodzie kontynentu), pustynia (głównie na północy Afryki – Sahara), sawanna (środkowa i południowa część Afryki), las parkowy (środkowa część kraju, głównie w Kotlinie Kongo), wilgotny las równikowy (głównie w środkowej części kraju w Kotlinie Kongo), las namorzynowy (niewielkie tereny na zachodzi i wschodzie kontynentu). Strefy roślinności układają się pasami, wzdłuż równika – las równikowy w Kotlinie Kongo, dalej na północ i południe: lasy parkowe, sawanny, półpustynie i pustynie. Góry oznaczone kolorem szarym, obszary rolnicze – kolorem żółtym (np. w Kotlinie Czadu czy nad Zatoką Gwinejską). Morza i oceany oznaczono kolorem niebieskim. Na mapie opisano nazwy nizin, wyżyn i pasm górskich, mórz, zatok, rzek i jezior. Oznaczono i opisano główne miasta. Oznaczono czarnymi kropkami i opisano szczyty górskie. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano południki i równoleżniki co dziesięć stopni. W legendzie umieszczono i opisano znaki użyte na mapie.
Afryka – mapa krajobrazowa.
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY-SA 3.0.
Charakterystyka stref roślinnych i glebowych w Afryce
WILGOTNY LAS RÓWNIKOWY W KOTLINIE KONGO
W strefie klimatu równikowego wilgotnego występuje wiecznie zielony, gęsty, wilgotny wielowarstwowylasivbBBhrNpJ_d438e211las będący najbujniejszą formacją roślinną na Ziemi. Wyróżnia się on wielką bioróżnorodnością gatunkową i ekosystemową. Szacuje się, że żyje w nim ok. 25 tys. gatunków roślin, w tym ok. 3 tys. drzew. Las równikowy, nazywany także lasem deszczowym, składa się z kilku warstw roślinności wzajemnie się przenikających. Wysoka temperatura powietrza i duża wilgotność umożliwiają całoroczną wegetację roślin. Brak pór roku powoduje, że obok siebie występują rośliny tego samego gatunku, z których jedna dopiero kwitnie, a druga już owocuje. Cechą charakterystyczną drewna jest brak pierścieni przyrostów rocznych. Świat zwierząt jest również bardzo różnorodny.
Wysoka temperatura gleby i duża jej wilgotność przyczyniają się do szybkiego rozkładu szczątków organicznych, które są natychmiast wykorzystywane przez kolejne pokolenie roślin. Procesy chemiczne i biochemiczne przebiegają tu kilkakrotnie szybciej niż w innych strefach. W procesie wietrzenia powstają tlenki żelaza i glinu barwiące gleby na czerwono. Są one nazywane glebami czerwono‑żółtymi (ferrasolami, glebami ferralitowymi).
SAWANNA W STREFIE KLIMATU PODRÓWNIKOWEGO
W strefie klimatu podrównikowego, w którym naprzemiennie występują pora deszczowa i sucha, charakterystyczną formacją roślinną jest sawannaivbBBhrNpJ_d438e217sawanna. Obejmuje ona obszar na północ od lasu równikowego do równoleżnika 15°N i na południe do 18°S. Sawanna jest formacją roślinną zajmującą największy obszar w Afryce. W zależności od długości trwania pory wilgotnej i sumy opadu różni się ona składem gatunkowym roślinności. Dominującą roślinnością zawsze są trawyivbBBhrNpJ_d438e236trawy z pojedynczymi kępami drzew, głównie akacji o parasolowatych kształtach i baobabówivbBBhrNpJ_d438e230baobabów. Im mniejsza ilość opadu, tym uboższa jest roślinność. W obszarze o niskim opadzie, ok. 200‑500 mm, występuje typ suchej sawanny kolczastej porośniętej przez niskie trawy i kolczaste krzewy. W porze deszczowejivbBBhrNpJ_d438e224W porze deszczowej sawanny obfitują w pokarm roślinny, dlatego też w tym czasie występuje tu bogaty i zróżnicowany gatunkowo świat zwierząt trawożernych, liściożernych, mięsożernych i padlinożernych.
Gleby na sawannach są ubogie w składniki odżywcze. Sezonowa zmienność zawartości wilgoci powoduje wymywanie cząstek ilastych. Występujące na sawannach częste pożary niszczą ochronną pokrywę roślinną i obnażają warstwę glebową, z której deszcz wypłukuje, a wiatr wywiewa substancje pokarmowe. Typowymi glebami sawann są gleby czerwonobrunatne.
PUSTYNIE W STREFIE KLIMATU ZWROTNIKOWEGO SUCHEGO
W strefie klimatu zwrotnikowego suchego i skrajnie suchego występują pustynie. Termin ten odnoszący się do formacji roślinnej określa obszar pozbawiony zwartej szaty roślinnej. W Afryce Północnej na zwrotniku Raka leży SaharaivbBBhrNpJ_d438e261Sahara – największa gorąca pustynia na świecie o powierzchni 9 mln kmIndeks górny 22. Na południu na zwrotniku Koziorożca rozciąga się półpustynia KalahariivbBBhrNpJ_d438e248półpustynia Kalahari i leżąca na wybrzeżu Oceanu Atlantyckiego pustynia NamibivbBBhrNpJ_d438e255pustynia Namib. Na tych obszarach czynnikami kształtującymi krajobrazy są: duże zmiany temperatury powietrza między dniem a nocą, częste suche i gorące wiatry oraz sporadyczne (raz na kilka lat) obfite i gwałtowne deszcze. Roślinność jest uboga, stanowią ją suchorosty i słonoroślaivbBBhrNpJ_d438e267suchorosty i słonorośla. Zwierząt też jest niewiele i wszystkie są doskonale przystosowane do długich okresów suszy. W niektórych miejscach pustyń wody gruntowe występują na powierzchni (w postaci źródeł) albo płytko pod ziemią – wydrążono tam studnie i powstały oazyivbBBhrNpJ_d438e242oazy – miejsca, gdzie rozwinęła się względnie bogata roślinność.
Elementem klimatu kształtującym gleby na pustyniach są wielkie wahania temperatury powietrza oraz silne wiatry. Przyczyniają się one do intensywnego wietrzenia mechanicznego, którego wynikiem jest obfita zwietrzelina składająca się z okruchów skalnych, żwirów, piasków i pyłów. Wiatr przemieszcza składniki wietrzenia i powstają różne typy pustyń: kamienista, żwirowa, piaszczysta, pylasta. Podsiąkanie wód i ich szybkie parowanie powoduje powstanie skorup i wykwitów solnych – tworzą się wówczas gleby zasolone lub gleby słone.
ROŚLINNOŚĆ ŚRÓDZIEMNOMORSKA W STREFIE KLIMATU PODZWROTNIKOWEGO
Wybrzeża nad Morzem Śródziemnym i południowe krańce Afryki objęte są klimatem podzwrotnikowym. W tym klimacie lato jest ciepłe i suche, zimą opadyivbBBhrNpJ_d438e285zimą opady są dość wysokie, ale temperatury stosunkowo niskie. Dwa czynniki sprzyjające rozwojowi roślinności nie występują w tym samym czasie. Wpływa to na rozwój określonych gatunków roślinivbBBhrNpJ_d438e292określonych gatunków roślin i ich postacie. Dominująca formacja roślinna na północy Afryki to zielone zarośla kolczastych krzewów zwane makiąivbBBhrNpJ_d438e273makią. Są one niezbyt wysokie, gdzieniegdzie występują rzadkie lasy z dębem ostrolistnym i wawrzynem szlachetnym. Na południowych krańcach AfrykiivbBBhrNpJ_d438e279Na południowych krańcach Afryki spotkać można podobny typ roślinności, ale tamtejsze gatunki są inne niż na północy kontynentu. Rośliny dostosowały się tam do letniego, wydłużonego okresu suszy, rozwinęły głębokie systemy korzeniowe i wykształciły sposoby zapobiegania utracie wody. Liście są twarde, długie, srebrzyste, pokryte często warstwą chroniącą przed zimnem i zmniejszającą parowanie. Roślinność klimatu podzwrotnikowego wilgotnego często określa się jako zimozieloną i twardolistną.
Najważniejszymi glebami w tych obszarach są słabo zwietrzałe gleby brunatne oraz gleby czerwonobrunatne – terrarosa. Cechują się one sezonową zmiennością uwilgocenia.
Polecenie 3
RsBPbo8bq1Uh6
Na mapie poniżej zakreskowano jedną ze stref roślinnych w Afryce. Wskaż roślinność, która występuje w tym krajobrazie. Możliwe odpowiedzi: 1. suchorosty, 2. akacje, 3. baobaby, 4. słonorośla, 5. makia, 6. wiecznie zielony lasy
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
RbZ6PyKjbJHaS
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY-SA 3.0.
R1WW4R8GdG5WE
Przyporządkuj nazwy gatunków zwierząt do odpowiedniej grupy. pustynie i półpustynie Możliwe odpowiedzi: 1. słoń, 2. fenek, 3. dzik, 4. skorpion, 5. grzechotnik, 6. tygrys, 7. antylopa, 8. wielbłąd, 9. jeleń, 10. zebra inne strefy roślinne Możliwe odpowiedzi: 1. słoń, 2. fenek, 3. dzik, 4. skorpion, 5. grzechotnik, 6. tygrys, 7. antylopa, 8. wielbłąd, 9. jeleń, 10. zebra
Przyporządkuj nazwy gatunków zwierząt do odpowiedniej grupy. pustynie i półpustynie Możliwe odpowiedzi: 1. słoń, 2. fenek, 3. dzik, 4. skorpion, 5. grzechotnik, 6. tygrys, 7. antylopa, 8. wielbłąd, 9. jeleń, 10. zebra inne strefy roślinne Możliwe odpowiedzi: 1. słoń, 2. fenek, 3. dzik, 4. skorpion, 5. grzechotnik, 6. tygrys, 7. antylopa, 8. wielbłąd, 9. jeleń, 10. zebra
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
ivbBBhrNpJ_d438e211
R11jf7ulEgaCm
Na zdjęciu na pierwszym planie rzeka. Na drugim planie bujny, zielony las.
Las równikowy w Kotlinie Kongo.
Źródło: Bsm15, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=8041112, licencja: CC BY-SA 3.0.
ivbBBhrNpJ_d438e217
R14PFwapojEWk
Typowy krajobraz sawanny porośniętej trawą z pojedynczymi kępami drzew i krzewów. Po sawannie idzie stado słoni.
Typowy krajobraz sawanny porośniętej trawą z pojedynczymi kępami drzew i krzewów.
Źródło: Bjørn Christian Tørrissen, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=22969284, licencja: CC BY-SA 3.0.
ivbBBhrNpJ_d438e224
R133RJ4SAP1xG
Sawanna w porze deszczowej. Równina porośnięta gęstą trawą i pojedynczymi drzewami. W tle wzniesienia.
W porze deszczowej sawanna nabiera zielonych kolorów.
Źródło: Stefan Dressler, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=1010998, licencja: CC BY-SA 2.5.
ivbBBhrNpJ_d438e230
RjGCNOKkfWWGz
Na zdjęciu równina porośnięta suchą trawą oraz baobaby – duże drzewa o szerokim pniu, pozbawione liści.
Charakterystycznymi drzewami sawanny są potężne baobaby.
Źródło: Roburq, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=23393725, licencja: CC BY-SA 3.0.
ivbBBhrNpJ_d438e236
ROCDGXkTzrptM
Na zdjęciu trawiasta równina. Na równinie stado bawołów.
Trawiaste sawanny to idealne pastwiska naturalne dla zwierząt roślinożernych.
Źródło: Bjørn Christian Tørrissen, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=22856968, licencja: CC BY-SA 3.0.
ivbBBhrNpJ_d438e242
RrJMwTbx32Sug
W centrum zdjęci oaza na Saharze. Zielona roślinność wokół zbiornika wodnego. Na pierwszym i drugim planie piaszczyste wzniesienia.
Oaza na Saharze – płytko zalegające wody gruntowe pozwalają na rozwój zielonej roślinności w wilgotnych zagłębieniach terenu.
Źródło: Luca Galuzzi, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=2147301, licencja: CC BY-SA 2.5.
ivbBBhrNpJ_d438e248
R1NkSJ5frqias
Zdjęcie przedstawia obszar pustynny. Na pierwszym planie widać piasek. Na dalszym planie jest roślinność - trawy i pojedyncze krzewy. Niebieskie niebo z niewielką ilością małych chmur.
Na południu Afryki wzdłuż zwrotnika Koziorożca notowane są wyższe opady niż na północy wzdłuż zwrotnika Raka i dlatego powstała tam półpustynia Kalahari z ubogą roślinnością.
Źródło: Winfried Bruenken (Amrum), dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=1275684, licencja: CC BY-SA 2.5.
ivbBBhrNpJ_d438e255
R1WlpCKOrGNn2
Zdjęcie pustyni. Rozległa piaszczysta równina. Uboga, niska roślinność skoncentrowana w jednym pasie. W tle wzniesienie.
Nadmorska Pustynia Namib powstała w wyniku działania chłodnego Prądu Benguelskiego, który ogranicza opady.
Źródło: Erik Cleves Kristensen, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=8034972, licencja: CC BY-SA 2.0.
ivbBBhrNpJ_d438e261
RPYSsIqbQFeQg
Zdjęcie przedstawia pustynię. Jasny piasek bez żadnej roślinności. Na drugim planie wydmy piaskowe.
Większą część obszaru Sahary pokrywają lotne piaski, na których nie rozwija się żadna roślinność.
Źródło: Luca Galuzzi, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=2155413, licencja: CC BY-SA 2.5.
ivbBBhrNpJ_d438e267
R1FOIO3Ve6rdg
Zdjęcie przedstawia piaszczystą dolinę z ubogą, nieliczną i suchą roślinnością. Na drugim planie wzniesienia.
Suche koryto rzeki epizodycznej (ued) na Saharze – rzadko pojawiające się tu opady pozwalają na rozwój bardzo ubogiej roślinności.
Źródło: Marc Ryckaert (MJJR), dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=4043433, licencja: CC BY-SA 3.0.
ivbBBhrNpJ_d438e273
R1DR2sb6WQIZp
Zdjęcie przedstawia zbocza pokryte zieloną roślinnością - głównie krzewami. Zbocza nachylone w stronę morza. Po środku droga prowadząca na brzeg. Na drugim planie na dalszym zboczu latarnia morska.
Roślinność śródziemnomorska – makia – na północnych wybrzeżach Afryki.
Źródło: Bruno Le Bansais, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=12879919, licencja: CC BY-SA 3.0.
ivbBBhrNpJ_d438e279
RMU0jo8Vlmib7
Na zdjęciu po prawej stronie widoczne wzniesienia, po lewej dolinę, a na drugim planie morze. Na pierwszym planie krzaczaste zarośla.
Fynbos – lokalna nazwa krzaczastych zarośli na południowym wybrzeżu Afryki, które są odpowiednikiem śródziemnomorskiej makii.
Źródło: S Molteno, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=13255017, domena publiczna.
ivbBBhrNpJ_d438e285
R1NPV5380IcMz
Zdjęcie przedstawia las iglasty na zboczu ośnieżonego wzniesienia. Drzewa rosną dość gęsto. Część pozbawiona igieł.
Las cedrowy w wyższych partiach gór Atlas po zimowych niewielkich opadach śniegu.
Źródło: Miguel González Novo, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=9701146, licencja: CC BY-SA 2.0.
ivbBBhrNpJ_d438e292
RE83fyY27dQXJ
Zdjęcie przedstawia charakterystyczne liście i owoce kasztanowca jadalnego. Zielone, grube liście zakończone kolczastymi wypustkami. Zielone kasztany również pokryte gęsto kolcami.
Charakterystyczne liście i owoce kasztanowca jadalnego – rośliny typowej dla klimatu śródziemnomorskiego.
Źródło: Frank Vincentz, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=3166811, licencja: CC BY-SA 3.0.
ivbBBhrNpJ_d5e636
Podsumowanie
Afryka, drugi co do wielkości kontynent na świecie, ma powierzchnię 30,3 mln kmIndeks górny 22. Stanowi zwarty blok lądowy o słabo rozwiniętej linii brzegowej, leżący symetrycznie po obu stronach równika.
Charakterystyczną cechą ukształtowania powierzchni Afryki jest dominacja obszarów wyżynnych i kotlinowatych. Średnia wysokość kontynentu wynosi 660 m n.p.m.
Położenie geograficzne Afryki wpływa na symetryczne ułożenie stref klimatycznych, roślinnych i glebowych. Elementy środowiska przyrodniczego, oddziałując na siebie, wytworzyły wyraziste, silnie zróżnicowane krajobrazy strefowe.
Klimat, pokrywa roślinna i gleba pozostają ze sobą w ścisłych współzależnościach. Roślinność jest wykładnikiem klimatu, a granice typów roślinności określają zasięg typów klimatu; gleba jest kształtowana zarówno przez klimat, jak i typ roślinności.
W klimacie równikowym wybitnie wilgotnym rośnie gęsty, wielopiętrowy las równikowy. W klimacie podrównikowym z porami suchymi i deszczowymi rozwinęły się trawiaste sawanny. W klimacie zwrotnikowym suchym powstały półpustynie i pustynie, a wśród nich Sahara – największa pustynia na świecie. Klimat podzwrotnikowy wilgotny (śródziemnomorski) występuje na północnych i wschodnich wybrzeżach Afryki, gdzie rozwinęła się twardolistna i zimozielona roślinność makii.
Praca domowa
Korzystając z mapy fizycznej Afryki, opisz jej położenie geograficzne.
RmWTMCc733fuS
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Pokaż podpowiedź#15537cwhite
Zwróć uwagę na położenie Afryki względem innych kontynentów.
Wykorzystaj informacje zawarte w materiale oraz różne źródła informacji (np. atlas geograficzny lub internet) i przedstaw charakterystykę jednej ze stref krajobrazowych w Afryce.
RtrSaka3V4Pcm
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Pokaż podpowiedź#15537cwhite
Zwróć uwagę na cechy klimatu, faunę i florę wybranej strefy krajobrazowej.
ivbBBhrNpJ_d5e716
Ćwiczenia
2
Ćwiczenie 1
Wymień najważniejsze elementy linii brzegowej Afryki.
R1JbvZ9W7Ttve
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Zwróć szczególną uwagę na zatoki, cieśniny, półwyspy oraz wyspy.
Linia brzegowa Afryki jest słabo rozczłonkowana. Przy północnym krańcu kontynentu wymienić należy Zatokę Wielka Syrta, u wybrzeży Afryki Zachodniej Zatokę Gwinejską, a w Afryce Wschodniej Zatokę Adeńską. Wśród cieśnin należy wymienić: Cieśninę Gibraltarską, która łączy Morze Śródziemne z otwartymi wodami Atlantyku i oddzielającą Afrykę od Europy, Cieśninę Bab al‑Mandab łączącą Zatokę Adeńską z Morzem Czerwonym i oddzielającą Afrykę od Płw. Arabskiego, a także szerszy Kanał Mozambicki oddzielający Afrykę od Madagaskaru. Wyraźnie wyróżnia się tylko jeden półwysep – Półwysep Somalijski w Afryce Wschodniej nazywany też Rogiem Afryki. Można natomiast wyróżnić znacznie więcej wysp. Największą jest Madagaskar (powierzchnia ok. 587 tys. kmIndeks górny 22 – czwarta największa wyspa na świecie). Pozostałe wyspy są dużo mniejsze. Na Morzu Śródziemnym w Zatoce Kabiskiej leży wyspa Dżerba. Na Atlantyku położone są: Madera, Wyspy Kanaryjskie, Wyspy Zielonego Przylądka. Inne znane wyspy to: Zanzibar, Seszele czy Sokotra.
RFZQTb1DwPO5h2
Ćwiczenie 2
Możliwe odpowiedzi: 1. osiadanie suchego i gorącego powietrza związane z cyrkulacją mas powietrza w strefie międzyzwrotnikowej, 2. położenie na zwrotniku Koziorożca i wpływ prądów morskich, 3. oddziaływanie gorących i suchych mas powietrza przynoszonych przez pasaty znad równika, 4. antypasaty napływające z wyżu barycznego nad równikiem
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 3
R1ZtK7zWRTtpC
Charakterystyczną cechą ukształtowania powierzchni Afryki są rozległe powierzchnie 1. wyżynne, 2. nizinne, 3. zachodnich, 4. kotlinowate, 5. tektonicznych, 6. południowych, 7. wypełnione wodą, 8. górskich otaczające 1. wyżynne, 2. nizinne, 3. zachodnich, 4. kotlinowate, 5. tektonicznych, 6. południowych, 7. wypełnione wodą, 8. górskich obniżenia. Pasma górskie występują jedynie na północnych i 1. wyżynne, 2. nizinne, 3. zachodnich, 4. kotlinowate, 5. tektonicznych, 6. południowych, 7. wypełnione wodą, 8. górskich wybrzeżach kontynentu. Najwyższe szczyty znajdują się w odosobnionych masywach 1. wyżynne, 2. nizinne, 3. zachodnich, 4. kotlinowate, 5. tektonicznych, 6. południowych, 7. wypełnione wodą, 8. górskich. W Afryce Wschodniej biegnie ciąg rowów 1. wyżynne, 2. nizinne, 3. zachodnich, 4. kotlinowate, 5. tektonicznych, 6. południowych, 7. wypełnione wodą, 8. górskich.
Charakterystyczną cechą ukształtowania powierzchni Afryki są rozległe powierzchnie 1. wyżynne, 2. nizinne, 3. zachodnich, 4. kotlinowate, 5. tektonicznych, 6. południowych, 7. wypełnione wodą, 8. górskich otaczające 1. wyżynne, 2. nizinne, 3. zachodnich, 4. kotlinowate, 5. tektonicznych, 6. południowych, 7. wypełnione wodą, 8. górskich obniżenia. Pasma górskie występują jedynie na północnych i 1. wyżynne, 2. nizinne, 3. zachodnich, 4. kotlinowate, 5. tektonicznych, 6. południowych, 7. wypełnione wodą, 8. górskich wybrzeżach kontynentu. Najwyższe szczyty znajdują się w odosobnionych masywach 1. wyżynne, 2. nizinne, 3. zachodnich, 4. kotlinowate, 5. tektonicznych, 6. południowych, 7. wypełnione wodą, 8. górskich. W Afryce Wschodniej biegnie ciąg rowów 1. wyżynne, 2. nizinne, 3. zachodnich, 4. kotlinowate, 5. tektonicznych, 6. południowych, 7. wypełnione wodą, 8. górskich.
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Rekw9j34U8mi2
Który z przylądków Afryki ma współrzędne geograficzne 35°S, 20°E. Możliwe odpowiedzi: 1. Przylądek Igielny, 2. Przylądek Biały, 3. Przylądek Zielony, 4. Przylądek Hafun
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 5
RaEmA3gTn1Q31
Na podstawie poniższej mapy wskaż, w którym typie klimatu opady atmosferyczne przez cały rok są równomierne i wysokie. Możliwe odpowiedzi: 1. klimat równikowy wybitnie wilgotny, 2. Nieprawidłowa odpowiedź A, 3. Nieprawidłowa odpowiedź A, 4. Nieprawidłowa odpowiedź A
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
RDO0wTkgc2l3L
Ilustracja przedstawia mapę typów klimatu w Afryce. W lewym dolnym rogu mapy znajduje się legenda, w której opisano kolory użyte na mapie. Kolorem różowym oznaczono klimat podzwrotnikowy wilgotny. Kolorem jasnożółtym oznaczono klimat zwrotnikowy suchy. Kolorem żółtym oznaczono klimat zwrotnikowy wilgotny. Kolorem pomarańczowym opisano klimat podrównikowy wilgotny. Kolorem pomarańczowym oznaczono klimat równikowy wybitnie wilgotny. Kolorem szarym oznaczono górską odmianę różnych typów klimatów. Układają się one pasami o przebiegu równoleżnikowym. Wzdłuż równika klimat równikowy wybitnie wilgotny i podrównikowy wilgotny. Na zwrotnikach klimat zwrotnikowy suchy i zwrotnikowy wilgotny (tylko na wschodnim wybrzeżu, na zwrotniku Koziorożca). Na północ od zwrotnika Raka i na południe od zwrotnika Koziorożca klimat podzwrotnikowy wilgotny (południowe i północne wybrzeża Afryki. Wzdłuż wybrzeży kontynentu strzałkami przedstawiono prądy morskie. Zimne prądy płyną wzdłuż zachodnich wybrzeży z północy i południa w kierunku równika. Ciepłe prądy płyną na zachodnim wybrzeżu wzdłuż równika w okolicach Zatoki Gwinejskiej i na wschodnim wybrzeżu w rejonie Madagaskaru, od równika na południe. Na mapie południki i równoleżniki. Dookoła mapy w białej ramce opisano południki i równoleżniki co dziesięć stopni. Z prawej strony mapy pięć diagramów klimatycznych dla charakterystycznych stacji z każdej strefy klimatycznej. Połączone liniami z miejscowościami na mapie. Różnią się wysokością słupków obrazujących wielkość opadów i przebiegiem wykresów temperatur. W klimacie podzwrotnikowym wilgotnym najwyższe opady występują w grudniu, listopadzie i styczniu, a najniższe w czerwcu, lipcu i sierpniu. Najwyższe temperatury powietrza w czerwcu, lipcu i sierpniu, a najniższe w styczniu, lutym i grudniu. W klimacie zwrotnikowym suchym opady praktycznie nie występują, śladowe ilości w czerwcu, lipcu i październiku. Najwyższe temperatury powietrza występują w czerwcu, lipcu i sierpniu, a najniższe w styczniu, lutym i grudniu. W klimacie podrównikowym wilgotnym najwyższe opady występują w sierpniu, lipcu i wrześniu, a praktycznie zerowe w styczniu, lutym, marcu oraz grudniu. Najwyższe temperatury powietrza występują w kwietniu, maju, czerwcu, a najniższe w styczniu, lutym i grudniu. W klimacie równikowym wybitnie wilgotnym opady są duże przez cały rok, zwłaszcza w październiku, listopadzie i marcu. Najniższe zaś w styczniu, lutym i grudniu. Temperatura powietrza jest równa przez cały rok i oscyluje około 25 stopni Celsjusza. W klimacie podzwrotnikowym wilgotnym najwyższe opady występują w maju, czerwcu, lipcu, a najniższe w styczniu, lutym, marcu. Najwyższe temperatury powietrza występują w styczniu, lutym, marcu , grudniu, a najniższe w czerwcu, lipcu, sierpniu.
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY-SA 3.0.
RfDmEL8Vf11Dk
Zaznacz poprawne dokończenie zdania.
Suma opadów jest najwyższa w Możliwe odpowiedzi: 1. Mbandaka w Demokratycznej Republice Konga, 2. Trypolis w Libii, 3. Dakar w Senegalu, 4. Mogadiszu w Somalii
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 7
R1QpWgALWpVt9
Do każdego z diagramów klimatycznych dobierz właściwą dla niego nazwę strefy roślinności w Afryce.
Do każdego z diagramów klimatycznych dobierz właściwą dla niego nazwę strefy roślinności w Afryce.
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
RHx3wOyad2Cac
Połącz w pary miejsce z odpowiednią strefą roślinną. Kotlina Kongo Możliwe odpowiedzi: 1. wilgotny las równikowy, 2. pustynia, 3. sawanna Erg Tenere Możliwe odpowiedzi: 1. wilgotny las równikowy, 2. pustynia, 3. sawanna Próg Lunda Możliwe odpowiedzi: 1. wilgotny las równikowy, 2. pustynia, 3. sawanna
Połącz w pary miejsce z odpowiednią strefą roślinną. Kotlina Kongo Możliwe odpowiedzi: 1. wilgotny las równikowy, 2. pustynia, 3. sawanna Erg Tenere Możliwe odpowiedzi: 1. wilgotny las równikowy, 2. pustynia, 3. sawanna Próg Lunda Możliwe odpowiedzi: 1. wilgotny las równikowy, 2. pustynia, 3. sawanna
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 8
R2h7900dW5q10
Na mapie poniżej zakreskowano jedną ze stref roślinnych w Afryce. Wskaż roślinność, która występuje w tym krajobrazie. Możliwe odpowiedzi: 1. akacje, 2. suchorosty, 3. słonorośla, 4. baobaby, 5. makia, 6. wiecznie zielone lasy
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
R17YP21bM3WXQ
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY-SA 3.0.
RdSm7ZD05BhDZ
Przyporządkuj gatunki roślin i zwierząt do odpowiedniej grupy. sawanna Możliwe odpowiedzi: 1. jodła, 2. lew, 3. baobab, 4. karłowate drzewa, 5. aloes, 6. mchy, 7. zebra, 8. renifer, 9. borsuk, 10. eukaliptus, 11. gepard, 12. gazela inna strefa roślinna Możliwe odpowiedzi: 1. jodła, 2. lew, 3. baobab, 4. karłowate drzewa, 5. aloes, 6. mchy, 7. zebra, 8. renifer, 9. borsuk, 10. eukaliptus, 11. gepard, 12. gazela
Przyporządkuj gatunki roślin i zwierząt do odpowiedniej grupy. sawanna Możliwe odpowiedzi: 1. jodła, 2. lew, 3. baobab, 4. karłowate drzewa, 5. aloes, 6. mchy, 7. zebra, 8. renifer, 9. borsuk, 10. eukaliptus, 11. gepard, 12. gazela inna strefa roślinna Możliwe odpowiedzi: 1. jodła, 2. lew, 3. baobab, 4. karłowate drzewa, 5. aloes, 6. mchy, 7. zebra, 8. renifer, 9. borsuk, 10. eukaliptus, 11. gepard, 12. gazela
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Afryka – mapa wyżyn i kotlin.Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY-SA 3.0.
