Europa u szczytu potęgi. Podboje kolonialne
Rewolucja przemysłowa nadała prowadzonej od dawna europejskiej ekspansji kolonialnej nowe oblicze. Szybki rozwój gospodarczy Europy zmuszał Europejczyków do szukania rynków zbytu i możliwości inwestowania kapitału. Kolonizowane obszary postrzegano też jako źródło taniego surowca. Równie ważne było posiadanie koloniikolonii, co decydowało o prestiżu państw i zamieszkujących je narodów. Stało się to wręcz koniecznym warunkiem prowadzenia polityki imperialnej. Terenem najbardziej zaciętej rywalizacji była Afryka i Azja. Do wyścigu po posiadłości na tych obszarach stanęły obok starych europejskich mocarstw - Wielkiej Brytanii i Francji - także nowe państwa: Niemcy i Włochy. Pod koniec XIX wieku na kontynencie azjatyckim politykę ekspansji prowadziła Rosja. Jednak w przeciwieństwie do państw Zachodu zajmowała ona tylko obszary znajdujące się tuż za jej granicami. Nasilenie ekspansji kolonialnej nastąpiło w ostatnich dekadach XIX wieku, a symbolicznym początkiem 'epoki kolonializmu' stało się otwarcie Kanału Sueskiego w 1869 roku.
Kanał Sueski: z rąk francuskich w brytyjskie
Nad budową kanału, który miał połączyć Morze Śródziemne z Morzem Czerwonym, czuwał Ferdinand de LessepsFerdinand de Lesseps, francuski dyplomata i inżynier. W 1854 roku uzyskał od kedywakedywa Egiptu Muhammada Saida Paszy zgodę na rozpoczęcie prac. Do sukcesu tego przedsięwzięcia przyczyniło się finansowo wielu francuskich akcjonariuszy, którzy zainwestowali w Spółkę Akcyjną Kanału Sueskiego. Brytyjczycy, chociaż mogli wiele zyskać na otwarciu krótszej o ponad 7 tysięcy kilometrów drogi do Indii, początkowo nie chcieli uczestniczyć w tym przedsięwzięciu.
Uroczyste otwarcie kanału, uświetnione przepłynięciem międzynarodowej eskadry z Port Saidu do Suezu, nastąpiło 17 listopada 1869 roku. Gdy tylko kanał został oddany do użytku Brytyjczycy podjęli starania o przejęcie nad nim kontroli. Stało się to możliwe z powodu katastrofalnej sytuacji finansowej władcy Egiptu, który chętnie pozbył się swoich akcji Kanału Sueskiego. Po wykupieniu ich przez ówczesnego premiera Anglii kanał od lat 80. XIX wieku znalazł się pod pełną kontrolą Wielkiej Brytanii. Jako 'klucz do Dalekiego Wschodu' zapewnił Anglikom strategiczno‑wojskową przewagę w wyścigu kolonialnym.
KolonieCharakter korzyści nie jest wyłącznie handlowy; są jeszcze inne korzyści, o których się zapomina, a nie są one wcale mniejsze. Kolonie oferują wolnym klasom i wyższej warstwie klasy robotniczej rynek zbytu, którego doniosłość powinna być szczególnie wzięta pod uwagę. W kraju o starej cywilizacji, gdzie wykształcenie, nauki techniczne i wiedza w ogóle bardzo się rozkrzewiły, na rynku pracy dla wolnych zawodów panuje tłok. Inżynierowie, architekci, lekarze, urzędnicy z pewnymi zdolnościami nie potrafią znaleźć zatrudnienia popłatnego w stosunku do ich umiejętności i talentów. Te kadry zawsze wzbogacające życie kolonialne dają mu do dyspozycji niezmierzone źródła. W kolonii eksploatacyjnej, takiej jak Indie lub Jawa, pełnią oni funkcje publiczne: są sędziami, administratorami, prawnikami, profesorami; wykonują w różnym stopniu obowiązki lekarskie, udają się tam, aby się urządzić z myślą o powrocie. Otóż to właśnie, że poza handlem i przemysłem we właściwym tego słowa znaczeniu dziesiątki tysięcy Anglików robią fortunę w Indiach albo przynajmniej uzyskują tam dostatek, którego metropolia lub kraje obce nie potrafiły im zapewnić. W koloniach, których ludność doszła do wieku dojrzałości [politycznej], funkcje publiczne powinny być koniecznie zarezerwowane dla mieszkańców kolonii, lecz pozostaje jeszcze mnóstwo zajęć dobrze popłatnych dla młodych ludzi z metropolii; mogą oni zajmować zyskowne stanowiska w przedsiębiorstwach prywatnych utworzonych na bazach kapitałów ojczyzny […]. Robotnicy należący do elity codziennie zwiększają swą ilość w starych krajach, znajdą oni również w czasie długiego okresu swego wieku dojrzałego zatrudnienie, które im pozwoli nagromadzić oszczędności na stare lata.
Źródło: Teksty źródłowe do nauki historii w szkole; Sprawy międzynarodowe 1870-1914, t. Nr 40, oprac. Aleksy Deruga, Janina Derużyna, red. J. Dutkiewicz, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych Warszawa 1960, s. 61–62.
Afryka – 'rozdrapywanie kontynentu'
Jeszcze na początku XIX wieku Afryka traktowana była przede wszystkim jako źródło pozyskania taniej siły roboczej - czarnoskórych niewolników. Wzdłuż wybrzeży Morza Śródziemnego i Czerwonego rozciągały się ziemie Imperium Ottomańskiego. W posiadaniu Wielkiej Brytanii znajdował się Kraj Przylądkowy, natomiast Mozambik i Angola były najważniejszymi koloniami portugalskimi. Francja do połowy XIX wieku dokonała podboju Algierii. Przez większość XIX wieku Europejczycy zadowalali się formalnym zwierzchnictwem nad plemionami żyjącymi na wybrzeżach Afryki (uzyskanym dzięki umowom z lokalnymi watażkami), kontrolowaniem wybrzeży i portów. Poza nielicznymi podróżnikami nikt nie zapuszczał się w głąb Afryki.
Od lat 70. XIX wieku sytuacja kontynentu gwałtownie się zmieniła. Stał się on obiektem ostrej rywalizacji mocarstw europejskich, a szybkość, z jaką kolonizowano jego kolejne obszary przydawała temu zjawisku określenia 'rozdrapywanie Afryki'. Zainteresowanie Afryką wynikało w dużej mierze z faktu, że była ona stosunkowo łatwym łupem. Na jej obszarze nie było prawie żadnych sił i organizacji politycznych zdolnych stawić opór Europejczykom, dominującym nad miejscową ludnością pod względem technologicznym i militarnym.
Kontynent afrykański w XIX wieku
Afryka dzieliła się na dwa odmienne obszary kulturowe: część północną, zamieszkaną przez arabskich wyznawców islamu, oraz obszary na południe od Sahary, zamieszkane przez setki plemion afrykańskich. W środkowej części kontynentu, w strefie klimatu zwrotnikowego, dominowały takie plemiona jak Masajowie, Pigmeje i Bantu (sięgający aż po południe kontynentu), a na krańcu kontynentu żyli Buszmeni i Hotentoci. Arabowie mieli przewagę intelektualną nad ludami w głębi kontynentu. W XIX wieku wpływy islamu i kultury arabskiej rozszerzyły się, obejmując obszary na południe od Sahary aż do granic lasu równikowego w środkowej Afryce. Wyjątkiem pozostała Etiopia, będąca jednym z największych i najstarszych krajów chrześcijańskich na świecie. Czarni wyznawcy islamu nie byli fanatycznie przywiązani do reguł tej wiary i prawa koranicznego, łączyli ją często z tradycyjną wiarą w magię. Afrykanie czcili przodków, wierzyli w wędrówkę dusz oraz w to, że duchy ludzi zamieszkiwały świat natury, rzeki, minerały i zwierzęta. Wierzenia te Europejczycy nazwali animizmem (łac. anima
– dusza). Każde z afrykańskich plemion żyło w izolacji i w symbiozie z przyrodą. Afrykanie nie mieli potrzeby okrywania się, nie znali więc europejskiego pojęcia wstydu i intymności. Większość z nich nie znała pieniądza i reguł gospodarki pieniężnej oraz walki o sukces. Nie rozumieli także europejskiego wyścigu z czasem. Europejczycy odczytywali to na własny sposób, oceniając ich jako leniwych i niepunktualnych oraz łatwych do oszukania.
Na podstawie mapy „Gospodarka Afryki na przełomie XIX i XX wieku” wymień surowce dostępne wówczas na kontynencie afrykańskim.
Ustal, na podstawie opisu mapy, jakie surowce były dostępne na kontynencie afrykańskim w XIX wieku. Napisz odpowiedź.
Wyścig o Afrykę
Kluczowe decyzje dotyczące obszaru Afryki zapadły w trakcie konferencji berlińskiej na przełomie 1884 i 1885 roku. Uczestniczyły w niej państwa posiadające do tej pory kolonie na afrykańskich wybrzeżach. Na mocy układów międzypaństwowych uzgodniono warunki co do granic spornych terytoriów, jak również przyszłych aneksji na kontynencie. Od tej pory każde z państw, dotychczas działające samodzielnie, musiało ustanowić nie tylko administrację na nowym obszarze, ale również uzyskać akceptację innych państw uczestniczących w procesie kolonizacji Afryki. Mimo umownego podziału rozpoczął się swoisty wyścig o tereny znajdujące się w głębi lądu, a ich wielkość była zależna od tego kto pierwszy zajmie nowe ziemie. Co ważne, w treści aktu podsumowującego ustalenia międzypaństwowe z dnia 26 lutego 1885 roku znalazł się zapis o zniesieniu handlu czarnymi niewolnikami.
Granice współcześnie istniejących państw afrykańskich, po korektach dokonanych w XX wieku, w większości pokrywają się z ustaleniami mocarstw europejskich z czasów konferencji berlińskiej.
W 'wyścigu o Afrykę' przodowały dotychczasowe mocarstwa kolonialne - Wielka Brytania i Francja.
Brytyjczycy, na kilka lat przed konferencją berlińską, w 1882 roku opanowali Egipt, wcześniej przejmując akcje Kanału Sueskiego. Po ponad trzydziestu latach współdzielenia nad nim władzy z Imperium Ottomańskim (w 1804 roku Turcy utworzyli Wicekrólestwo Egiptu, pod koniec XIX wieku władali nim jedynie formalnie). W 1914 roku Wielka Brytania ustanowiła protektorat nad Egiptem. W tym samym roku terytorium zależnym od niej stał się Sudan, sukcesywnie przejmowany od lat 80. XIX wieku. Z kolei na południu Afryki Brytyjczycy toczyli walki z Burami (potomkami holenderskich osadników) aż do 1902 roku. Podporządkowane Wielkiej Brytanii dominiumdominium przyjęło w 1910 roku nazwę Związku Południowej Afryki.
Działania zbrojne w ramach II wojny burskiej, toczonej w latach 1899‑1902 doprowadziły do utworzenia obozów koncentracyjnych przez Brytyjczyków. Umieszczano w nich ludność przesiedlaną z terenów objętych działaniami zbrojnymi. Szacuje się, że ok. 120 tys. osób zostało zmuszonych do opuszczenia domów, a blisko 30 tys. zmarło w obozach z powodu zagłodzenia i fatalnych warunków sanitarnych.
Francuzi działali głównie w północnej i zachodniej części kontynentu. Należała do nich Tunezja (od 1881 roku) i Maroko (jako protektorat od 1912 roku, choć już wcześniej było ono obszarem eksploracji francuskiej).
Okładka książki Major Marchand w drodze przez Afrykę (1898) to przykład ówczesnej 'kolonialnej' estetyki. Francusko‑brytyjski konflikt o Faszodę w południowym Sudanie, zdobytą przez kapitana francuskiej ekspedycji wojskowej Jeana Baptiste MarchandaJeana Baptiste Marchanda [czyt.: żą baptist marsząd] odbił się głośnym echem w Europie. Francuzi ostatecznie ustąpili Anglikom, chcąc uniknąć zbrojnej konfrontacji z imperium brytyjskim. Potwierdzili tym samym prymat Wielkiej Brytanii w kolonialnym wyścigu.
Przyjrzyj się okładce książki Major Marchand w drodze przez Afrykę i zwróć uwagę na sposób przedstawienia francuskiego kapitana. Wyjaśnij symbolikę tej ilustracji.
Wyjaśnij dlaczego mocarstwa kolonialne zdecydowały o zniesieniu handlu czarnymi niewolnikami. Napisz swoją odpowiedź.
Oprócz Francji i Wielkiej Brytanii aspiracje do miana mocarstw kolonialnych miały także Niemcy i Belgia. II Rzesza przystąpiła do wyścigu imperiów z opóźnieniem, gdyż niemiecki kanclerz Otto von BismarckOtto von Bismarck [czyt.: bismark] początkowo koncentrował się na europejskich aspektach polityki swojego kraju. Ostatecznie Niemcy objęli swoimi wpływami Tanganikę, Zanzibar, Togo, Kamerun i teren dzisiejszej Namibii. Obszar podporządkowany Rzeszy nazywano Niemiecką Afryką Wschodnią i Niemiecką Afryką Południowo‑Zachodnią. Z kolei król Belgii Leopold IILeopold II, wedle postanowień konferencji berlińskiej, otrzymał na własność Kongo. Także zjednoczone Włochy podjęły starania o zdobycie kolonii, podbijając Erytreę i Somalię.
Azja i europejska polityka uzależniania
Na kontynencie azjatyckim europejska ekspansja natrafiała na opór stosunkowo dobrze rozwiniętych państw, co uniemożliwiało im politykę bezpośredniego zawłaszczania terenów. Najważniejszą kolonią brytyjską w Azji były Indie. Swoją obecność na ich obszarze Wielka Brytania zawdzięczała działalności Kompanii Wschodnioindyjskiej, prowadzonej już od XVII wieku. Do połowy XIX stulecia Brytyjczycy opanowali 2/3 kontynentu. W dniu 1 listopada 1858 roku, na mocy ustawy o zarządzaniu Indiami (Government of India Act) powstały Indie Brytyjskie, podporządkowane bezpośrednio Koronie Brytyjskiej. Od 1877 roku brytyjską królową z dynastii hanowerskiej, WiktorięWiktorię, tytułowano cesarzową Indii. Kolonizacja obszaru Półwyspu Indyjskiego postępowała przy udziale zdobyczy techniki, przede wszystkim kolei. Rozwijały się głównie ośrodki położone na wybrzeżu. Brytyjczycy tolerowali wierzenia ludów zamieszkujących Indie, ale ingerowali w ich obyczaje, starając się kształtować je na wzór europejski. Wprowadzili kodeks cywilny i karny, zakazując niektórych rytuałów. Przede wszystkim eksploatowali Indie z ich surowców naturalnych - bawełny, kawy czy herbaty - i innych dóbr, na potrzeby własnego przemysłu.
Imperialną politykę Wielka Brytania prowadziła również w Chinach. To 300‑milionowe państwo ograniczyło handel z zagranicą do kilku organizacji znajdujących się pod kontrolą władzy państwowej. Kupcy europejscy byli zmuszeni do płacenia srebrem za chińskie towary przy jednoczesnym braku zgody na wwożenie własnych dóbr. Skutecznym sposobem na zrównoważenie bilansu handlowego, przy jednoczesnym uzależnieniu Chińczyków (w sensie dosłownym i ekonomicznym), było dostarczanie na rynek opium. Proceder ten, przypominający kontrabandę, spotkał się z ostrą kontrakcją. W 1839 roku chińskie władze skonfiskowały i zniszczyły ładunek opium ze statków brytyjskich w Kantonie, co zostało przez Anglików potraktowane jako pretekst do wojny. W toku wojny opiumowej, toczonej w latach 1839‑1842, Chiny poniosły druzgocącą klęskę. W ustaleniach pokojowych z 1842 (traktaty nankijskie) roku Wielka Brytania otrzymała Hongkong w ramach protektoratu po wsze czasy i prawo do utworzenia angielskiego konsulatu. Chiny musiały udostępnić Europejczykom ważniejsze porty morskie, w tym Szanghaj, a także zlikwidować gildiegildie posiadające monopol na handel z cudzoziemcami (kohong). Otworzyło to przed Europą możliwość rozszerzania wpływów politycznych pod pretekstem wymiany handlowej.
Stopniowo także inne mocarstwa europejskie zdobyły wpływy na Dalekim Wschodzie. Z chwilą gdy Francja odniosła spektakularne zwycięstwo, zdobywając na skutek wojny z Chinami w latach 1884‑1885 Tonkin (obszar północnego Wietnamu, który wszedł w skład utworzonej przez Francuzów kolonii w Azji - Indochin), rozpoczął się wyścig po koncesje. Pod koniec XIX wieku całe Chiny były już podporządkowane Europejczykom, którzy to olbrzymie, lecz bezwładne politycznie państwo podzielili na strefy wpływów.
Na podstawie mapy 'Daleki Wschód w XIX wieku' lub jej opisu wymień państwa leżące na Dalekim Wschodzie, które nie miały statusu kolonii.
W Azji politykę kolonialną prowadziła także Rosja. W latach 60. XIX wieku opanowała tereny nad rzeką Amur. Obszarem jej ekspansji były także Kaukaz i Azja Środkowa. W XIX wieku zakończyła proces poszerzania swojego imperium, zapoczątkowany jeszcze w XVII wieku, stając się mocarstwem euroazjatyckim.
Europejczycy nie zdołali natomiast opanować Japonii. Wprawdzie w połowie XIX wieku rząd japoński został zmuszony do podpisania traktatów handlowych z mocarstwami europejskimi, ale udało się Japonii uniknąć losu, jaki spotkał Chinylosu, jaki spotkał Chiny.
Daleki Wschód w obiektywie Felice Beato. Kulisy XIX‑wiecznego reportażu wojennego
Felice Beato (1832–1909) – brytyjski fotograf włoskiego pochodzenia, był jednym z pierwszych dokumentalistów XIX wieku. Fotografował ludzi, krajobrazy i architekturę Dalekiego Wschodu. Uważa się go za jednego z twórców gatunku fotograficznego nazywanego reportażem wojennym. Do klasyki tego gatunku zalicza się cykl jego zdjęć ilustrujących kolejne etapy zdobywania przez Brytyjczyków fortufortu Taku w Chinach. Ponieważ Beato wykonywał je już po zakończeniu potyczki, najpierw sfotografował porozrzucane ciała (czasami zmieniając ich układ na potrzeby ujęcia), a później dopiero fort po ich usunięciu. Następnie w swoim reportażu ułożył zdjęcia w kolejności chronologicznej, 'dokumentując' kolejne etapy walki. Ta manipulacja materiałem fotograficznym wynikała z ówczesnego poziomu techniki. Po powrocie Beato do Wielkiej Brytanii jego zdjęcia zostały użyte do usprawiedliwienia wojen opiumowych. Podobną propagandową rolę odegrały fotografie militarnych ekspedycji Brytyjczyków, przeprowadzanych w Indiach.
Przyjrzyj się fotografii wykonanej przez Felice Beato. Wyjaśnij, dlaczego na zdjęciu nie ma ciał białych żołnierzy.
Od XIX wieku reportaż wojenny przeszedł ogromną metamorfozę. Jakie ograniczenia napotykają w swojej pracy? Czy nowoczesna technika gwarantuje swobodę prezentacji tego typu dokumentów? Napisz swoją odpowiedź.
Większe i mniejsze imperia kolonialne
Mocarstwa światowe, realizując politykę kolonialną, zagarniały kolejne obszary lub podporządkowywały sobie miejscowe struktury władzy. Różnice te znajdowały odzwierciedlenie w nazewnictwie. Terytoria kontrolowane przez państwo silniejsze, lecz zarządzane przez lokalne władze, nazywano protektoratami. Państwa oficjalnie niepodległe, lecz uzależnione gospodarczo ówcześnie od Europejczyków, określano jako półkolonie.
Natomiast mianem dominium określano brytyjskie kolonie, które miały najwyższą możliwą do osiągnięcia w ramach Korony Brytyjskiej autonomię. Dotyczyła ona głównie polityki wewnętrznej, dominia płaciły na rzecz skarbca brytyjskiego mniejsze zobowiązania finansowe. Rzadko otrzymywały częściową samodzielność w zakresie obronności czy polityki zagranicznej lub nie otrzymywały jej wcale. Ponieważ były miejscem intensywnego osadnictwa Brytyjczyków, mogły liczyć na większe zaangażowanie finansowe i przywileje ze strony Korony.
Posiadłości kolonialne były miejscem rekrutacji żołnierzy i umożliwiały budowanie baz wojskowych, strzegących szlaków komunikacyjnych. Z tej przyczyny idea kolonialna była popierana szczególnie przez kręgi wojskowe. Rywalizacja kolonialna między mocarstwami — niekiedy prowadząca do otwartych konfliktów zbrojnych — napędzała ten proces, gdyż należało zabezpieczyć posiadane już obszary.
Na pocztówce z epoki uwieczniono przybycie okrętu wojennego do portu w Algierze. Dominująca na kolorowym tle sylwetka statku symbolizuje siłę i dominację Europejczyków nad terytoriami kolonialnymi. Podaj nazwę państwa, którego flaga powiewa na maszcie.
Wyjaśnij różnicę pomiędzy protektoratem, dominium, a półkolonią.
Zakończenie podboju Afryki i wojen kolonialnych na początku XX wieku zamknęło proces kształtowania imperiów kolonialnych. Razem obejmowały one połowę globu, chociaż sama Europa zajmowała około 7% jego powierzchni. Największe z nich należało do Wielkiej Brytanii. Rozciągało się na powierzchni ponad 3 razy większej niż cały kontynent europejski, obejmowało 33 miliony km². Kolonie tego państwa rozlokowane były na wszystkich kontynentach, a Londyn stał się stolicą owej 'wielkiej republiki handlowej'. Dominację nad światem umożliwiały Wielkiej Brytanii Indie, ze swoim zapleczem w postaci surowców. Dwa pozostałe filary jej potęgi to: Afryka Południowa (jej gospodarcze znaczenie wzrosło po odkryciu złóż złota i diamentów) oraz Egipt (który po ukończeniu budowy Kanału Sueskiego stał się bramą łączącą Europę z Azją).
Na podstawie mapy wskaż posiadłości należące do Wielkiej Brytanii. Które z nich miały status dominiów?
Na podstawie materiału wypisz posiadłości, należące dawniej do Wielkiej Brytanii.
Szczególną rolę w dziejach brytyjskiego kolonializmu odegrał polityk kolonialny i finansista Cecil Rhodes [czyt.: sesil rołds]. Był on organizatorem ekspansji Wielkiej Brytanii w Afryce Południowej i twórcą koncepcji utworzenia bloku brytyjskich posiadłości od Kapsztadu po Kair.
Drugie co do wielkości imperium zbudowała Francja. Pod jej wpływami znalazło się ponad 10 milionów km². Także i ona posiadała kolonie na wszystkich kontynentach (bez Ameryki Północnej). Zainteresowanie Francuzów skupiało się głównie na Indochinach, Afryce Północnej i Zachodniej.
Na podstawie mapy wymień posiadłości kolonialne należące do Francji.
Na podstawie informacji zawartych w materiale, wypisz posiadłości kolonialne, należące w XIX wieku do Francji.
Holandia i Belgia dysponowały mniejszymi, porównywalnymi pod względem wielkości obszarami kolonialnymi. Na samym końcu plasowały się Niemcy, które z opóźnieniem przystąpiły do wyścigu o kolonie. Głównym obszarem ich zainteresowania stała się południowo‑zachodnia Afryka. Natomiast Afryka Wschodnia była terenem ekspansji Włoch. Stare potęgi kolonialne, Hiszpania i Portugalia, posiadając jedynie drobne posiadłości, nie odgrywały już większej roli w wyścigu kolonialnym.
Na podstawie mapy wymień posiadłości kolonialne Niemiec.
Na podstawie informacji zawartych w materiale, wypisz posiadłości kolonialne Niemiec.
Zamiast podsumowania
Wskaż zdania fałszywe (F) i prawdziwe (P).
| Stwierdzenie | P | F |
| Tytuł do dominacji nad światem dawały Wielkiej Brytanii Chiny. | □ | □ |
| Status dominiów w imperium brytyjskim miały: Kanada, Australia, Republika Południowej Afryki i Nowa Zelandia. | □ | □ |
| Na obszarze Afryki nie było prawie żadnych sił politycznych zdolnych stawić opór Europejczykom, gdyż całkowicie dominowali oni nad miejscową ludnością pod względem technologicznym i militarnym. | □ | □ |
| Na kontynencie azjatyckim europejska ekspansja natrafiała na opór stosunkowo dobrze rozwiniętych państw, co uniemożliwiało im politykę bezpośredniego zawłaszczania terenów. | □ | □ |
| Drugie co do wielkości imperium kolonialne zbudowały Niemcy. | □ | □ |
| Dominium to państwo oficjalnie niepodległe, lecz uzależnione gospodarczo od Europejczyków. | □ | □ |
Na podstawie ilustracji 'Piechota Sipajów', 'Batalion Gurkhów' opisz strukturę brytyjskich wojsk kolonialnych w XIX wieku. Wyjaśnij, na podstawie wiedzy pozyskanej z materiału, co oznaczają nazwy: Gurkhowie, Sipajowie. Wyjaśnij, jaki Twoim zdaniem te wojska miały status względem Brytyjczyków.
Wyjaśnij, jaki Twoim zdaniem status w wojskach brytyjskich mieli Gurkhowie i Sipajowie.