Podsystemy ochronne państwa (I)

W celu zrozumienia tego materiału sprawdź lub przypomnij sobie czym jest podsystem ochronny i jakie zajmuje miejsce w systemie bezpieczeństwa narodowego.

1. Podsystemy ochronne

Gdy mówimy o podsystemach ochronnych polskiego systemu bezpieczeństwa narodowego, mamy przede wszystkim na myśli systemy i instytucje, których zadaniem jest ochrona obywateli oraz bezpieczeństwa publicznego. Przedstawiono je na poniższej ilustracji.

R7TxAN79rfclr

W centrum ilustracji znajduje się piktogram z mapą Polski. Na mapie jest napis: Potencjał ochronny RP tworzą przede wszystkim. Odchodzą od niego strzałki w kierunku kolejnych 6 piktogramów. Będą wyliczone zgodnie z ruchem wskazówek zegara. 1. Zamaskowana osoba w kapeluszu. Podpis - służby specjalne. 2. Policyjny radiowóz. Podpis - straże i inspekcje wyspecjalizowane w ochronie bezpieczeństwa i porządku publicznego. 3. Otwarty laptop. Podpis - elementy zarządzania kryzysowego. 4. Karetka. Podpis - służby ratownictwa i ochrony ludności. 5. Słup graniczny z przymocowanym godłem Polski. Podpis - służby graniczne. 6. Waga. Podpis - wymiar sprawiedliwości.

Wszystkie wymienione elementy łącznie tworzą potencjał ochronny Rzeczypospolitej Polskiej. O jakości tego potencjału decyduje sprawność i efektywność podsystemów ochronnych polskiego systemu bezpieczeństwa narodowego.

2. Wymiar sprawiedliwości oraz organy ochrony prawnej

Zgodnie z art. 175 Konstytucji RP wymiar sprawiedliwościwymiar sprawiedliwościwymiar sprawiedliwości w Polsce sprawują: Sąd Najwyższy, sądy powszechne oraz sądy szczególne (administracyjne oraz sądy wojskowe).

R1Nb8hJmgmQnS

Kolorowe zdjęcie przedstawia budynek Sądu Najwyższego. Na przeciwko w głębi zdjęcia widoczne jest skrzydło boczne, a po prawej stronie gmach główny. Jest to kilkupiętrowy budynek ze szkła, betonu i miedzi z ogrodem na dachu. Wzdłuż fasady budynku stoją wysokie pionowe kolumny w kształcie prostopadłościanów, na których zostały umieszczone paremie czyli prawnicze sentencje. Za kolumnami znajduje się przeszklona ściana. Przed bocznym skrzydłem jest skwer z zielonym trawnikiem, na którego środku stoi czarna żeliwna zdobiona studnia w kształcie prostopadłościanu. Na lewo od niej stoją 4 kolorowe rzeźby pegazów: zielony, różowy, pomarańczowy i żółty. Na lewo od skweru przebiega ulica, która w głębi zdjęcia przebiega pod arkadami bocznej części gmachu. Wzdłuż niej zaparkowane są samochody.

Wymiar sprawiedliwości jest integralnym elementem szerszej władzy sądowniczej, której struktura została przedstawiona na poniższym schemacie.

R1VL27BUIzICa

Ilustracja przedstawia strukturę władzy sądowniczej w formie schematu. Najwyższy poziom schematu składa się z 4 części. Od lewej: sądy powszechne, sądy wojskowe, sądy administracyjne, trybunały. Poniżej, drugi rząd schematu. Od lewej: 1. Sąd Najwyższy. Dzieli się na 2 kolumny. Po lewej: sądy apelacyjne, sądy okręgowe, sądy rejonowe. Po prawej: sądy wojskowe, wojskowe sądy garnizonowe. W tym samym drugim rzędzie struktury znajduje się Naczelny Sąd Administracyjny. W jego skład wchodzą wojewódzkie sądy administracyjne. Ostatni typ wymieniony w tym rzędzie to Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu.

Poza systemem sądów powszechnych znajdują się sądy szczególne, do których zalicza się sądy administracyjne i sądy wojskowe. Sądy administracyjne kontrolują działalność organów administracyjnych, w tym rozpatrują spory i orzekają w sprawach z nimi związanych. Natomiast sądy wojskowe w czasie pokoju orzekają w sprawach przestępstw (oraz ewentualnie wykroczeń) popełnionych przez żołnierzy w czynnej służbie wojskowej. W swoim postępowaniu sądy szczególne stosują te same zasady, co sądy powszechne.

RiWk2jbsW4x03

Kolorowa ilustracja przedstawia salę sądową. Po lewej ława sędziowska. Sędzia oraz 2 ławników na prawo od sędziego. Po prawej stronie ława prostopadle ustawiona do sędziego. Siedzą na niej trzy osoby. Od lewej - radca, oskarżony i adwokat. Za nimi w drugiej ławie siedzą czterej żołnierze w mundurach.

Z instytucjami wymiaru sprawiedliwości ściśle współdziałają organy ochrony prawnej, do których zaliczyć należy przede wszystkim prokuraturę i Służbę Więzienną.

Prokuratura nie tylko ściga sprawców przestępstw, ale również czuwa nad przestrzeganiem praworządności. Na jej czele stoi prokurator generalny będący równocześnie Ministrem Sprawiedliwości, któremu podlegają prokuratorzy zatrudnieni w jednostkach organizacyjnych prokuratury.

Przepisy Konstytucji RP nie określają bezpośrednio przyjętego w Polsce modelu prokuratury i nie precyzują jej miejsca w strukturze ustrojowej państwa. Z tego względu organizacja, zadania oraz postawy funkcjonowania prokuratury zostały opisane w Ustawie z 28 stycznia 2016 r. Prawo o prokuraturze.

Podstawowe zadania prokuratorów to: prowadzenie albo nadzorowanie postępowania przygotowawczego w sprawach karnych oraz sprawowanie funkcji oskarżyciela publicznego przed sądami. Szczegółowy zakres uprawnień i obowiązków prokuratorów występujących w takich sprawach regulują przepisy określające przebieg postępowania karnego.

Do 3 kwietnia 2016 roku istniała osobna prokuratura wojskowa. Została zlikwidowania, a w prokuraturze cywilnej utworzono komórki do zajmowania się sprawami wojskowymiIndeks górny 111 Indeks górny koniec¹¹¹.

Służba Więzienna (SW) jest umundurowaną i uzbrojoną formacją apolityczną podległą ministrowi sprawiedliwości, która ma własną strukturę organizacyjną i realizuje zadania w zakresie wykonywania tymczasowego aresztowania, kar pozbawienia wolności oraz środków przymusu skutkujących pozbawieniem wolności. Podstawowe zadania SW prezentuje poniższa grafika interaktywna.

R16FlDEK4kaMa

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P13CzkE5V

Aplikacja składa się z 7 niebieskich kół ułożonych w okrąg. W centralnej części okręgu znajduje się niebieskie koło z informacją: podstawowe zadania Służby Więziennej. Od środkowego koła odchodzą strzałki do pozostałych, gdzie wymienione są wspomniane zadania.

Treść kolejnych elementów aplikacji (od góry zgodnie z kierunkiem ruchu wskazówek zegara):

1. Prowadzenie oddziaływań penitencjarnych i resocjalizacyjnych wobec osób skazanych na karę pozbawienia wolności, przede wszystkim przez organizowanie pracy sprzyjającej zdobywaniu kwalifikacji zawodowych, nauczania oraz specjalistycznych oddziaływań terapeutycznych.

2. Wykonywanie tymczasowego aresztowania w sposób zabezpieczający prawidłowy tok postępowania karnego o przestępstwo lub przestępstwo skarbowe.

3. Zapewnienie osobom skazanym na karę pozbawienia wolności lub tymczasowo aresztowanym przestrzegania ich praw, a zwłaszcza humanitarnych warunków bytowych, poszanowanie godności, opieki zdrowotnej i religijnej.

4. Ochrona społeczeństwa przed sprawcami przestępstw lub przestępstw skarbowych, osadzonymi w zakładach karnych lub aresztach śledczych.

5. Zapewnienie w zakładach karnych i aresztach śledczych porządku i bezpieczeństwa.

6. Wykonywanie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej tymczasowego aresztowania oraz kar pozbawienia wolności i środków przymusu skutkujących pozbawieniem wolności, jeżeli mają być wykonywane w zakładach karnych i aresztach śledczych, i jeżeli wynikają z realizacji orzeczenia wydanego przez właściwy organ.

7. Współdziałanie z odpowiednimi formacjami innych państw oraz organizacjami międzynarodowymi na podstawie umów i porozumień międzynarodowych.

Struktura organizacyjna Służby Więziennej obejmuje Centralny Zarząd Służby Więziennej, okręgowe inspektoraty Służby Więziennej, zakłady karne, areszty śledcze oraz ośrodki szkolenia i doskonalenia kadr. W Służbie Więziennej służbę pełni ok. 27 tysięcy funkcjonariuszy. Ponadto zatrudnia ona także ok. 3000 pracowników cywilnych.

RLLyGHBZ4GAn4

Kolorowe zdjęcie przed bramą więzienia. Wysokie metalowe ogrodzenie. Ogrodzenie składa się z równolegle ułożonych prętów. W części środkowej ogrodzenia lekko otwarta brama. Przed bramą funkcjonariusze służby więziennej. Na pierwszym planie dwaj funkcjonariusze tyłem do obserwatora zdjęcia. Ubrani w czarne mundury. Na głowie czarne kaski z przeźroczystą plastikową przyłbicą uniesioną do góry. Jeden z funkcjonariuszy prowadzi więźnia. Więzień jest pochylony do przodu, zgięty w pasie, dłonie na plecach skute kajdankami. W otwartej bramie dwaj następni funkcjonariusze prowadzący więźnia.

3. Służby specjalne

Przyjmuje się, że podmiotami realizującymi specjalne zadania ochronne w Rzeczypospolitej są: Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego (ABW), Agencja Wywiadu (AW), Centralne Biuro Antykorupcyjne (CBA), a także Służba Wywiadu Wojskowego oraz Służba Kontrwywiadu Wojskowego. O dwóch ostatnich przeczytasz w e‑materiale pt. Struktura i organizacja Sił Zbrojnych RPP17Eh4JfrStruktura i organizacja Sił Zbrojnych RP.

Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego (ABW) jest służbą specjalną, która w ramach swoich właściwości prowadzi działania zapewniające bezpieczeństwo wewnętrzne państwa i chroniące jego porządek konstytucyjny. Zgodnie z przepisami Ustawy z 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu, do podstawowych zadań ABW zalicza się:

• rozpoznawanie i zwalczanie zagrożeń godzących w bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz jego porządek konstytucyjny, a w szczególności w suwerenność i międzynarodową pozycję, niepodległość i nienaruszalność jego terytorium, a także obronność państwa;

• rozpoznawanie i wykrywanie przestępstw:

  • szpiegostwa, terroryzmu, bezprawnego ujawnienia lub wykorzystania informacji niejawnych i innych przestępstw zagrażających bezpieczeństwu państwa;

  • działań godzących w podstawy ekonomiczne państwa;

  • w zakresie produkcji i obrotu towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa;

  • nielegalnego wytwarzania, posiadania i obrotu bronią, amunicją i materiałami wybuchowymi, bronią masowej zagłady oraz środkami odurzającymi i substancjami psychotropowymi w obrocie międzynarodowym, oraz ściganie ich sprawców;

• realizowanie (w granicach swojej kompetencji) zadań związanych z ochroną informacji niejawnych oraz sprawowanie funkcji krajowej władzy bezpieczeństwa w zakresie ochrony informacji niejawnych w stosunkach międzynarodowych;

• uzyskiwanie, analizowanie, przetwarzanie i przekazywanie właściwym organom informacji mogących mieć istotne znaczenie dla ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego państwa i jego porządku konstytucyjnego.

Agencja Wywiadu (AW) jest służbą specjalną, która w ramach swoich kompetencji prowadzi działania zapewniające bezpieczeństwo zewnętrzne państw. Swoje zadania realizuje poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej - zadania Agencji wywiadu przedstawiono poniżej.

RSJONwMEFqNY2

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P13CzkE5V

Aplikacja składa się z 8 niebieskich kół ułożonych w okrąg. W centralnej części okręgu jest niebieskie koło z informacją: podstawowe zadania Agencji Wywiadu. Od środkowego koła odchodzą strzałki do pozostałych, gdzie wymienione są wspomniane zadania.

Treść poszczególnych pól:

1. Uzyskiwanie, analizowanie, przetwarzanie i przekazywanie właściwym organom informacji mogących mieć istotne znaczenie dla bezpieczeństwa i międzynarodowej pozycji Rzeczypospolitej Polskiej oraz jej potencjału ekonomicznego i obronnego.

2. Rozpoznawanie i przeciwdziałanie zagrożeniom zewnętrznym godzącym w bezpieczeństwo, obronność, niepodległość i nienaruszalność terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

3. Ochrona zagranicznych przedstawicielstw RP i ich pracowników przed działaniami obcych służb specjalnych i innymi działaniami mogącymi przynieść szkodę interesom Rzeczypospolitej Polskiej.

4. Zapewnienie ochrony kryptograficznej łączności z polskimi placówkami dyplomatycznymi i konsularnymi oraz poczty kurierskiej.

5. Rozpoznawanie międzynarodowego terroryzmu, ekstremizmu oraz międzynarodowych grup przestępczości zorganizowanej.

6. Rozpoznawanie międzynarodowego obrotu bronią, amunicją i materiałami wybuchowymi oraz towarami technologicznymi i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa, a także rozpoznawanie międzynarodowego obrotu bronią masowej zagłady i zagrożeń związanych z rozprzestrzenianiem tej broni oraz środków jej przenoszenia.

7. Rozpoznawanie i analizowanie zagrożeń występujących w rejonach napięć, konfliktów i kryzysów międzynarodowych, mających wpływ na bezpieczeństwo państwa oraz podejmowanie działań mających na celu eliminowanie tych zagrożeń.

8. Prowadzenie wywiadu elektronicznego.

Mówiąc o zdaniach Agencji Wywiadu warto podkreślić, że w dobie globalizacji i rozwoju cyberprzestrzeni ważną jej funkcją jest także prowadzenie wywiadu elektronicznego.

Centralne Biuro Antykorupcyjne (CBA) to służba specjalna, której celem jest zwalczanie korupcjikorupcjakorupcji w życiu publicznym i gospodarczym, w szczególności w instytucjach państwowych oraz samorządowych. Ponadto zostało ono powołane do zadań mających na celu wykrywanie i zwalczanie działalności godzącej w interesy ekonomiczne Polski. Funkcjonariusze CBA prowadzą sprawy operacyjne i postępowania przygotowawcze, realizują działania kontrolne, analityczno‑informacyjne, a także prewencyjne (w tym edukacyjne). Na czele Centralnego Biura Antykorupcyjnego stoi jego szef, który nadzorowany jest przez prezesa Rady Ministrów. Działalność szefa CBA podlega kontroli Sejmu.

R1FsnHEjGBqtg

Ilustracja przedstawia okrągłe logo CBA. Koło z czarną ramką. Wnętrze koła czerwone. Na tle czerwonego koła biały orzeł z koroną na głowie. Głowa skierowana w lewo. Wokół czerwonego koła trójkątne srebrne wypustki. Wokół czarnej obwódki koła czarny napis: Centralne Biuro Antykorupcyjne. Poniżej koła czarny poziomy prostokąt. Na powierzchni prostokąta trzy białe litery: CBA.

4. Podsystem bezpieczeństwa i porządku publicznego: Policja oraz Służba Ochrony Państwa

Głównym celem podsystemu bezpieczeństwa i porządku publicznego jest zapobieganie działaniom zagrażającym życiu, zdrowiu i mieniu polskich obywateli oraz innych osób przebywających na terytorium RP, a także ściganie sprawców tych działań. Ponadto wśród zadań systemu wymienia się m.in. ściganie sprawców zamachów na interesy Rzeczypospolitej Polskiej.
Podsystem bezpieczeństwa i porządku publicznego tworzą organy władzy, służby, straże i inspekcje, które specjalizują się w ochronie bezpieczeństwa i porządku publicznego. Zasadniczą rolę w tym systemie odgrywa Policja oraz Służba Ochrony Państwa.

Policja to umundurowana i uzbrojona formacja przeznaczona do ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz do utrzymywania bezpieczeństwa i porządku publicznego. Jej podstawowe zadania przedstawiono poniżej.

RehoJMbrNKrGe

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P13CzkE5V

Aplikacja składa się z 9 niebieskich kół ułożonych w okrąg. W centralnej części okręgu jest niebieskie koło z informacją: podstawowe zadania Policji. Od środkowego koła odchodzą strzałki do pozostałych, gdzie wymienione są wspomniane zadania.

Treść poszczególnych pól:

1. Ochrona życia i zdrowia ludzi oraz mienia przed bezprawnymi zamachami naruszającymi te dobra.

2. Ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego, w tym zapewnienie spokoju w miejscach publicznych oraz w środkach publicznego transportu i komunikacji publicznej, w ruchu drogowym i na wodach przeznaczonych do powszechnego korzystania.

3. Inicjowanie i organizowanie działań mających na celu zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń oraz zjawiskom kryminogennym współdziałanie w tym zakresie z organami państwowymi, samorządowymi i organizacjami społecznymi.

4. Wykrywanie przestępstw oraz wykroczeń i ściganie ich sprawców.

5. Nadzór nad specjalistycznymi uzbrojonymi formacjami ochronnymi.

6. Kontrola przestrzegania przepisów porządkowych i administracyjnych związanych z działalnością publiczną lub obowiązujących w miejscach publicznych.

7. Współdziałanie z policjantami z innych państw oraz organizacjami międzynarodowymi, a także z organami i instytucjami Unii Europejskiej.

8. Gromadzenie, przetwarzanie i przekazywanie informacji kryminalnych.

9. Prowadzenie zbiorów danych zawierających informacje gromadzone przez uprawnione organy o odciskach linii papilarnych osób, niezidentyfikowanych śladach linii papilarnych z miejsc przestępstwa oraz o wynikach analizy DNA.

Skład osobowy Policji należy do największych wśród wszystkich służb mundurowych. W formacji tej pracują zarówno funkcjonariusze policyjni, jak również pracownicy cywilni. Najwyższym przełożonym wszystkich funkcjonariuszy jest Komendant Główny Policji, który podlega ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych.

RXtecJkQLP4B1

Kolorowe zdjęcie przedstawia dwóch policjantów tyłem do obserwatora zdjęcia. Słoneczny dzień. Policjanci idą wzdłuż chodnika w centrum miasta. Ubrani w czarne mundury. Na plecach żółty odblaskowy prostokąt z czarnym napisem policja. W głębi tłum ludzi oraz wysokie budynki w mieście. Po prawej stronie dach wozu policyjnego ze światłami ostrzegawczymi na dachu wozu.

Służba Ochrony Państwa (SOP) zastąpiła z dniem 1 lutego 2018 roku Biuro Ochrony Rządu (BOR). Do jej podstawowych zadań należy ochrona osób i obiektów oraz przeciwdziałanie skierowanych przeciwko nim przestępstwom. Ochrona dotyczy w szczególności:

• Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej,

• Marszałka Sejmu,

• Marszałka Senatu,

• Prezesa Rady Ministrów,

• Wiceprezesa Rady Ministrów,

• ministra właściwego do spraw wewnętrznych,

• ministra właściwego do spraw zagranicznych,

• innych osób ważnych ze względu na dobro państwa,

• byłych Prezydentów Rzeczypospolitej Polskiej,

• osób posiadających status głowy państwa, szefa rządu oraz ich zastępców, przewodniczącego parlamentu lub izby parlamentu lub ministra spraw zagranicznych, wchodzących w skład delegacji państw obcych przebywających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,

• wybranych polskich przedstawicielstw dyplomatycznych, urzędów konsularnych oraz przedstawicielstw przy organizacjach międzynarodowych poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej,

• obiektów i urządzeń o szczególnym znaczeniu,

• obiektów służących Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej, Prezesowi Rady Ministrów, ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych oraz ministrowi właściwemu do spraw zagranicznych.

5. Podsumowanie

• Podsystemy ochronne polskiego systemu bezpieczeństwa narodowego to systemy i instytucje, których zadaniem jest ochrona obywateli oraz bezpieczeństwa publicznego.

• Do podsystemów ochronnych polskiego systemu bezpieczeństwa narodowego zalicza się:

  • wymiar sprawiedliwości oraz organy ochrony prawnej (w tym prokuraturę i Służbę Więzienną),

  • służby specjalne,

  • podsystem bezpieczeństwa i porządku publicznego, tworzony przez organy władzy publicznej, służby, straże i inspekcje wyspecjalizowane w ochronie bezpieczeństwa i porządku publicznego, w tym Policję i Służbę Ochrony Państwa,

  • służby ratownictwa i ochrony ludności,

  • elementy zarządzania kryzysowego,

  • służby graniczne,

  • pozostałe instytucje chroniące bezpieczeństwo publiczne, które ze względu na ich podległość, strukturę organizacyjną, jak również zakres wykonywanych zadań, można podzielić na centralne, samorządowe i prywatne.

• Wszystkie wymienione elementy łącznie tworzą potencjał ochronny Rzeczypospolitej Polskiej. O jakości tego potencjału decyduje sprawność i efektywność podsystemów ochronnych polskiego systemu bezpieczeństwa narodowego.

• Zgodnie z art. 175 ust. 1 Konstytucji RP, wymiar sprawiedliwości w Polsce sprawują: Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe.

• Z instytucjami wymiaru sprawiedliwości ściśle współdziałają organy ochrony prawnej, w tym przede wszystkim prokuratura i Służba Więzienna.

• Ogólnie przyjmuje się, że podmiotami realizującymi specjalne zadania ochronne w RP (tzw. służbami specjalnymi) są: Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego (ABW), Agencja Wywiadu (AW), Centralne Biuro Antykorupcyjne (CBA), a także Służba Wywiadu Wojskowego oraz Służba Kontrwywiadu Wojskowego.

• Zadaniem podsystemu bezpieczeństwa i porządku publicznego jest zapobieganie działaniom zagrażającym życiu, zdrowiu i mieniu polskich obywateli oraz innych osób przebywających na terytorium RP, a także ściganie sprawców tych działań. Jest on tworzony przez organy władzy publicznej, służby, straże i inspekcje wyspecjalizowane w ochronie bezpieczeństwa i porządku publicznego. Główną rolę w tym systemie odgrywa Policja oraz Służba Ochrony Państwa.

• Policja, jako umundurowana i uzbrojona formacja, przeznaczona jest do ochrony obywateli oraz do utrzymywania bezpieczeństwa i porządku publicznego.

• Służba Ochrony Państwa (SOP) jest formacją wykonującą działania o charakterze ochronnym, w szczególności w zakresie ochrony najważniejszych organów władzy i administracji publicznej.

6. Praca domowa

7. Słownik

8. Zadania