Dlaczego chronimy przyrodę?
Przyroda jest dobrem całej ludzkości – przede wszystkim stanowi źródło zasobów, dzięki którym zaspokajamy podstawowe potrzeby życiowe. Dla wielu z nas jest także synonimem piękna, które wymaga ochrony przed zniszczeniem.
jak działania człowieka wpłynęły na liczbę gatunków na Ziemi;
jaka jest postawa człowieka, który odpowiedzialnie korzysta z dóbr przyrody.
Uzasadnisz konieczność ochrony różnorodności biologicznej.
Przedstawisz i scharakteryzujesz motywy ochrony przyrody.
1. Ochrona przyrody w Polsce
„Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r.” definiuje ochronę przyrodyochronę przyrody jako zespół działań mających na celu zachowanie, zrównoważone użytkowanie oraz odnawianie zasobów naturalnychzasobów naturalnych, tworów i składników przyrody. Do zasobów, tworów i składników przyrody należą:
dziko występujące gatunki roślin, zwierząt i grzybów, zwłaszcza te objęte ochroną gatunkową;
zwierzęta prowadzące wędrowny tryb życia;
siedliska przyrodnicze (zwłaszcza zagrożonych wyginięciem gatunków roślin, zwierząt i grzybów);
wytwory przyrody ożywionej i nieożywionej oraz kopalne szczątki roślin i zwierząt;
krajobraz;
zieleń w miastach i wsiach, w tym zadrzewienia.
Ustawa precyzuje także najważniejsze cele ochrony przyrody:
utrzymanie procesów ekologicznych i stabilności ekosystemów;
zachowanie różnorodności biologicznejróżnorodności biologicznej;
zachowanie dziedzictwa geologicznego i paleontologicznego;
zapewnienie ciągłości istnienia gatunków roślin, zwierząt i grzybów wraz z ich siedliskami przez ich utrzymywanie lub przywracanie do właściwego stanu ochrony;
ochrona walorów krajobrazowych zieleni w miastach i wsiach oraz zadrzewień;
utrzymywanie lub przywracanie do właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych, a także pozostałych zasobów, tworów i składników przyrody;
kształtowanie właściwych postaw człowieka wobec przyrody przez edukację, informowanie oraz promocję w dziedzinie ochrony przyrody.
Początki ochrony przyrody sięgają ok. 250 lat p.n.e., kiedy król Ashoka zabronił polowania w Indiach na wybrane gatunki zwierząt i utworzył także pierwszy w historii rezerwat przyrody. Ok. 100 lat później w Chinach wprowadzono przepisy służące ochronie lasów, zabraniające wycinki wybranych gatunków drzew.
2. Motywy ochrony przyrody
Ochrona przyrody jest obowiązkiem każdego człowieka. Nie można jej dowolnie eksploatować, ponieważ niszcząc ją, stwarzamy zagrożenie również dla siebie.
Motywy, jakimi ludzie kierują się w podejmowaniu działań na rzecz ochrony przyrody, mogą być bardzo różne. Zalicza się do nich motywy: naukowe, związane z przeżyciem człowieka na Ziemi, estetyczne, etyczne i ekonomiczne.
Z ochroną przyrody nierozerwalnie związane są dwie hipotezy: hipoteza Gai i hipoteza Medei.
Według hipotezy Gai, sformułowanej przez Jamesa Lovelocka, Ziemia jest superorganizmem dążącym do stanu równowagi. Dlatego należy maksymalnie ograniczyć wpływ człowieka na procesy zachodzące w przyrodzie, aby ich nie zaburzyć. Przyroda sama, jak kochająca matka Gaja (matka Ziemia), zatroszczy się o organizmy żywe i zapewni utrzymanie życia na Ziemi, a z biegiem czasu naprawi także szkody wyrządzone przez człowieka.
Autorem hipotezy Medei (Medea – matka, która zabija własne dzieci) jest Peter Ward. Twierdzi on, że organizmy zaburzają równowagę w przyrodzie, np. pewne gatunki bardzo szybko się rozprzestrzeniają, ich populacje stają się zbyt liczne i nadmiernie eksploatują środowisko. Prowadzi to do załamania się równowagi biologicznej, której skutkiem może być na przykład wielkie wymieranie gatunków, odnotowane wiele razy w historii Ziemi. Według tej hipotezy człowiek powinien dbać o zachowanie równowagi biologicznej poprzez ochronę czynną, czyli zmniejszanie liczebności gatunków inwazyjnych, regulację liczebności zwierzyny łownej i zachowanie gatunków zagrożonych.
3. Motywy ochrony przyrody związane z przeżyciem człowieka na Ziemi
Człowiek jest powiązany ze swoim środowiskiem życia oraz z innymi organizmami siecią wzajemnych zależności. Organizmy tworzą i przekształcają środowisko, w którym żyją. Rośliny i samożywne protisty produkują tlen niezbędny do oddychania, drzewa zatrzymują wytwarzane przez człowieka zanieczyszczenia pyłowe. Lasy i torfowiska gromadzą duże ilości wody, przez co z jednej strony odnawiają zasoby wód gruntowych, a z drugiej chronią przed wystąpieniem powodzi.
Rolnikom i sadownikom zależy na ochronie dzikich gatunków ptaków owadożernych czy ssaków drapieżnych polujących na gryzonie. Z ich punktu widzenia niepożądane byłoby także wyginięcie owadów zapylających, bez których rośliny uprawne nie wytwarzałyby owoców i nasion.
Z przyrody czerpie się niezliczoną ilość surowców. Nie można ich jednak pozyskiwać w nadmiarze, aby wystarczyło ich także dla przyszłych pokoleń. Wytwarzanie mebli, a także budowa domów wymagają pozyskiwania drewna. Aby zawsze było go pod dostatkiem, należy dbać o lasy i rozsądnie gospodarować ich zasobami, wprowadzając uregulowania dotyczące ich eksploatacji.
Ważne źródło pokarmu dla człowieka i źródło dochodów stanowią ryby i owoce morza. Masowo poławiane są zwłaszcza ryby morskie. Aby naturalne populacje tych zwierząt nie zostały przetrzebione, w krajach Unii Europejskiej dla poszczególnych gatunków wprowadzono tzw. kwoty połowowe. Wyznaczają one liczbę ton danego gatunku ryby, jaka może być złowiona w ciągu roku na określonym obszarze morza. Za przekroczenie limitu krajom członkowskim grożą wysokie kary pieniężne.
Przyrodę chroni się również dlatego, że niektóre organizmy są źródłem substancji leczniczych. Od wieków ludzie wykorzystywali jako leki substancje pochodzenia roślinnego, rzadziej zwierzęcego. Kwas acetylosalicylowy (aspirynę) pozyskano po raz pierwszy z kory wierzby, a antybiotyk penicylinę wyizolowano z grzybni pleśniaka.
Niektóre rośliny dostarczają olejków stosowanych do wyrobu perfum i aromatyzowania potraw oraz barwników dla przemysłu spożywczego czy tekstylnego.
Kurkumina to substancja zawarta w kurkumie, będącej podstawowym składnikiem indyjskiej przyprawy curry. Kurkumina ma właściwości antynowotworowe, przyspiesza gojenie się ran, wspomaga pracę wątroby oraz łagodzi dolegliwości żołądkowe. Ma też działanie przeciwzapalne i przeciwgrzybicze.
4. Naukowe motywy ochrony przyrody
Ludzie chronią przyrodę, ponieważ chcą poznać i zrozumieć jej elementy (ekosystemy, organizmy) oraz prawa, które nią rządzą. Prowadzenie badań nad ochroną przyrody wymaga współpracy naukowców z różnych dziedzin nauki, takich jak biologia, ekologia, geografia, ekonomia i nauki społeczne.
Naukowcy ustalają, jaki wpływ na środowisko mają działania człowieka, w tym zanieczyszczenia, wylesianie i nadmierna eksploatacja zasobów. Niezmienione przez człowieka obszary służą do oceny zmian będących efektem jego działalności, zwłaszcza negatywnej.
5. Ekonomiczne motywy ochrony przyrody
Zasoby przyrody są ograniczone i odnawiają się w określonym czasie, co wymaga przemyślanego ich pozyskiwania. Ponieważ zaspokajają potrzeby lokalnych społeczności oraz przemysłu, z ich eksploatacji trudno zrezygnować.
Jednym z najważniejszych i najtrudniejszych do zastąpienia surowców naturalnych jest drewno, wykorzystywane jako materiał budulcowy i opałowy. Z wielu jego gatunków wyrabia się instrumenty muzyczne, ekskluzywne meble, biżuterię, dekoracje i ozdoby.
Popyt na tego typu dobra, a także rosnące zapotrzebowanie na drewno, prowadzi do rabunkowej wycinki lasów, zwłaszcza w Ameryce Południowej i południowo‑wschodniej Azji.
Zbiór ziół, grzybów, owoców runa leśnego czy wycinka pojedynczych drzew może mieć znaczenie ekonomiczne dla miejscowej ludności, stanowiąc jej stałe lub okresowe źródło utrzymania. Należy jednak pamiętać, żeby nie stały się one obiektem gospodarki rabunkowej. Racjonalne korzystanie z zasobów przyrody zawsze przynosi więcej pożytku niż ich nadmierna eksploatacja.
W Polsce pierwsze działania mające na celu ochronę przyrody zostały podjęte z powodów ekonomicznych. W 1347 r. Kazimierz Wielki objął nią m.in. dęby i cisy, dostarczające cennego gospodarczo drewna, wprowadzając dodatkowo kary za ich wyrąb w cudzych lasach.
6. Etyczne motywy ochrony przyrody
Z punktu widzenia etyki stosunek do istot żywych oraz poszanowanie życia są miarą człowieczeństwa i moralności. Człowiek moralny ma świadomość, że jego działania mogą doprowadzić do nieodwracalnych zmian w środowisku, dlatego postępuje tak, aby jak najmniej szkodzić otaczającej go przyrodzie.
W cywilizowanych społeczeństwach powszechne jest oczekiwanie, aby dbać o dobrostan zwierząt gospodarskich. Oznacza to przede wszystkim zapewnienie warunków odpowiednich do potrzeb zwierząt na każdym etapie ich życia, tak aby zwierzęta były w pełni zdrowe fizycznie i emocjonalnie, nie odczuwały głodu, pragnienia ani nie cierpiały. W Unii Europejskiej powstało wiele aktów prawnych szczegółowo precyzujących działania, jakie muszą podjąć rolnicy w trosce o dobrostan zwierząt – zarówno na etapie hodowli, jak i transportu czy uboju.
Nieuzasadnionego zabijania istot żywych zabrania także większość religii. W wielu wierzeniach okazałe twory przyrody, jak gaje, stare dorodne drzewa, jaskinie, źródła i wodospady, były obejmowane ochroną i otaczane wyjątkowym kultem religijnym.
Kultem obejmowano także niektóre gatunki zwierząt określanych jako święte. W starożytnym Egipcie pod specjalną ochroną były na przykład krokodyle, koty, sokoły, szakale, które czczono jako ziemskie wcielenia bóstw. W hinduizmie krowy są otaczane wielkim szacunkiem jako matki‑żywicielki ludzi. Religia ta szczególnie chroni małpy, osły, kobry oraz pawie. W islamie oprócz krów opieką objęte są słonie, pszczoły, mrówki i pająki.
Patronem ekologów i ekologii wybrany został w 1979 r. św. Franciszek z Asyżu. Okazywał on szacunek otaczającej go przyrodzie, zwłaszcza zwierzętom, które określał mianem braci mniejszych.
7. Estetyczne motywy ochrony przyrody
Wiele osób chroni przyrodę, aby móc podziwiać jej piękno i przebywać w jej otoczeniu, wśród zieleni i śpiewu ptaków. Liczne stowarzyszenia podejmują lokalne działania polegające na sprzątaniu lasów czy sadzeniu drzew. Ze względu na piękno roślin zakłada się ogrody ozdobne, dekoracyjne walory roślin wykorzystuje się też do zwiększania estetyki przestrzeni publicznej: parków, placów, chodników, a nawet mostów. Ze względów estetycznych hoduje się także niektóre zwierzęta, np. wyróżniające się urodą koty rasowe, egzotyczne ptaki czy ryby akwariowe.
Motywy estetyczne i ekonomiczne mogą się ze sobą łączyć. Wielu mieszkańców polskich gór i pojezierzy żyje ze świadczenia usług turystycznych, głównie z wynajmowania pokoi w wakacje i ferie zimowe. Wynajęcie pokoju w pensjonacie lub hotelu położonym w pięknej okolicy, np. z widokiem na szczyty gór albo jezioro, jest zwykle bardziej kosztowne niż zakwaterowanie w innym, nie tak malowniczym miejscu.
Pierwszym aktem prawnym, który otaczał ochroną organizmy ze względu na ich walory estetyczne, było wydane w 1353 r. w Zurychu „Prawo o ochronie ptaków śpiewających”. Piękny śpiew ptaków nie był jedynym powodem objęcia ich ochroną. Doceniono również rolę tych zwierząt w tępieniu szkodników lasów i upraw.
Podsumowanie
Ochrona przyrody to ogół działań mających na celu zachowanie przyrody ożywionej i nieożywionej w stanie niezmienionym, zrównoważone gospodarowanie jej zasobami oraz zapewnienie możliwości ich odnawiania się.
Wśród motywów ochrony przyrody wyróżnia się: motywy związane z przeżyciem człowieka na Ziemi, naukowe, ekonomiczne (gospodarcze), etyczne i estetyczne.
Człowiek chroni przyrodę, ponieważ warunkuje ona jego życie na Ziemi: dostarcza m.in. tlenu, pożywienia, leków i kosmetyków.
Z naukowego punktu widzenia zachowanie bioróżnorodności pozwala poznać prawa rządzące przyrodą i zapobiec ewentualnym negatywnym skutkom działalności człowieka.
Przyroda jest źródłem zysków, ponieważ dostarcza cennych surowców, np. drewna. Rolnictwo i inne gałęzie przemysłu dają zatrudnienie wielu osobom.
Człowiek chroni przyrodę ze względów etycznych, ponieważ wszystkim organizmom należy się szacunek.
Przyroda jest źródłem piękna, dostarcza człowiekowi wrażeń estetycznych, pozwala odpocząć i się zregenerować.
Praca domowa
Słownik
ogół działań mających na celu zachowanie w niezmienionym lub optymalnym stanie przyrody ożywionej i nieożywionej, zrównoważone gospodarowanie jej zasobami i zapewnienie możliwości ich odnawiania się
zróżnicowanie życia na wszelkich poziomach jego organizacji, tzn. zróżnicowanie genów, gatunków i ekosystemów
wszystkie użyteczne elementy środowiska, które człowiek może pozyskiwać; dzieli się je na organiczne i nieorganiczne oraz na odnawialne i nieodnawialne
Zadania
Wśród wymienionych poniżej powodów ochrony przyrody wskaż te, które określa się mianem egzystencjalnych.
- potrzeba korzystania z pomocy ptaków owadożernych w ochronie upraw
- chęć słuchania śpiewu ptaków w naturze
- potrzeba zapewnienia przyszłym pokoleniom widoku wolnożyjących sokołów i nietoperzy
- umożliwienie pozyskiwania roślin zielnych o właściwościach leczniczych do produkcji leków
- chęć zachowania naturalnych ekosystemów w celu zrozumienia ich funkcjonowania
- potrzeba zapewnienia dostaw dziczyzny stanowiącej źródło pożywienia
- chęć ochrony zwierząt z przekonania, że są one ziemskim wcieleniem bogów
Motywom ochrony przyrody przyporządkuj właściwe im cechy.
służą zapewnieniu człowiekowi warunków do życia, związane są z systemem wartości, związane są z odbieraniem wrażeń towarzyszących obserwacji przyrody, odnoszą się do materialnej wartości zasobów przyrody, odwołują się do sfery niematerialnej życia człowieka, nawiązują do piękna przyrody ożywionej i nieożywionej
| motywy ekonomiczne | |
|---|---|
| motywy estetyczne | |
| motywy egzystencjalne | |
| motywy etyczne |
Wskaż zasoby, twory i składniki natury, które zgodnie z obowiązującą ustawą o ochronie przyrody są w Polsce chronione.
- dziko występujące rzadkie gatunki roślin i zwierząt
- zagrożone wyginięciem zwierzęta prowadzące wędrowny tryb życia
- dziko występujące rzadkie gatunki grzybów
- siedliska przyrodnicze zagrożonych wyginięciem, rzadkich i chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów
- wyjątkowo okazałe twory przyrody nieożywionej
- wyjątkowo okazałe twory przyrody nieożywionej
- skamieniałości roślin i zwierząt
- rośliny uprawne
- zwierzęta hodowlane
- rzadkie gatunki drzew owocowych
Oceń prawdziwość poniższych zdań i zaznacz odpowiedź Prawda lub Fałsz.
| Prawda | Fałsz | |
| Przyrodę chroni się, aby zachować różnorodność biologiczną. | □ | □ |
| Rośliny dzikie, spokrewnione z uprawnymi, mogą być źródłem wielu ważnych genów, np. warunkujących odporność na choroby. | □ | □ |
| Grzyby są chronione wyłącznie z powodów egzystencjalnych. | □ | □ |
| Ptaki śpiewające chroni się jedynie z powodów estetycznych. | □ | □ |
| Grzyby nie dostarczają żadnych substancji leczniczych. | □ | □ |