Zdrowie i choroba
Lekarz, aby wejść na oddział chorób zakaźnych, musi się do tego odpowiednio przygotować. Najpierw zakłada obuwie ochronne. Potem myje ręce płynem przeciwbakteryjnym. Następnie wchodzi do śluzy, gdzie wentylacja wymienia powietrze. Takie środki bezpieczeństwa są niezbędne, by nie dopuścić do rozprzestrzenienia niebezpiecznych chorób.
że choroby wywoływane są m.in. przez drobnoustroje;
czym są bakterie i wirusy;
że niektóre bakterie są pożyteczne;
czym są choroby wieku dziecięcego.
Rozpoznasz pospolite choroby zakaźne.
Wskażesz drogi przenoszenia chorób zakaźnych.
Wymienisz i opiszesz choroby wywoływane przez wirusy, mikroorganizmy i pasożyty.
Omówisz zasady profilaktyki chorób zakaźnych.
1. Jak przenoszą się choroby?
Znasz już choroby wieku dziecięcego. Problem z nimi jest taki, że są to choroby zakaźnechoroby zakaźne. Do tej grupy zaliczamy również przeziębienie, zapalenie płuc, grypę i wiele innych. Każdy, kto na nie chorował, wie, że podczas choroby należy unikać kontaktu z osobami zdrowymi, aby ich nie zarazić. Ale jak dokładnie trzeba się izolować? Czy wystarczy nie przebywać w jednym pomieszczeniu z chorym? Aby odpowiedzieć na to pytanie, musimy wiedzieć, jak dochodzi do zarażenia.
Nazwa drogi przenoszenia | Opis | Przykłady chorób |
|---|---|---|
kropelkowa | Dochodzi do niej wtedy, gdy szkodliwe drobnoustroje znajdą się w powietrzu – na przykład w wyniku kichnięcia lub kaszlu. | różyczka, odra, ospa wietrzna, angina, gruźlica |
pokarmowa | Drobnoustroje dostają się do organizmu razem z pokarmem lub wodą; źródłem zakażenia może być również mleko kobiety karmiącej piersią. | wszelkie zatrucia pokarmowe, salmonelloza, dur brzuszny |
kontaktowa | Do zakażenia dochodzi poprzez bezpośredni kontakt z chorą osobą lub przedmiotem przez nią dotykanym. | głównie choroby zakaźne skóry, np. świerzb, wszawica, grzybicagrzybica |
przez wrota zakażeniawrota zakażenia | Drobnoustroje przedostają się z ziemi lub przedmiotów przez zadrapania lub rany na skórze. | wściekliznawścieklizna, tężectężec |
przez ugryzenie lub ukąszenie | Drobnoustroje przedostają się do organizmu w wyniku ugryzienia lub ukąszenia przez zarażone zwierzę. | borelioza |
Nie wszystkimi chorobami zakaźnymi można się zarazić od innych ludzi. Przykładem jest tężec – wywołuje go bakteria, jest więc chorobą zakaźną. Zarażamy się jednak nie od osoby chorej, a jedynie wówczas, gdy bakteria dostanie się do organizmu z ziemi, np. przez ranę w skórze.
Objawy i drogi zarażania niektórych chorób są bardzo podobne. Na przykład przeziębienie, grypa i COVID‑19 przenoszone są drogą kropelkową. Choroby te kojarzymy z okresem jesienno‑zimowym, kiedy wiele osób ma katar i kaszel. Jak jednak odróżnić je od siebie i jak leczyć?
Przeziębienie | Grypa | COVID‑19 |
|---|---|---|
Rozwija się powoli; zakażenie dróg oddechowych. | Rozwija się szybko. | Rozwija się w ciągu 5 dni od zakażenia. |
Wywoływane przez różne wirusy. | Wywoływana przez wirusa grypy. | Wywoływany przez drugiego wirusa ciężkiego ostrego zespołu oddechowego SARS‑CoV‑2. |
Objawy: suchość w nosie i gardle, ból gardła, chrypka, katar, kaszel suchy lub kaszel mokry z odkrztuszaniem wydzieliny, stan podgorączkowy lub gorączka. | Objawy: wysoka gorączka (powyżej 38 stopni), duszący kaszel, drżenie, bóle mięśni i głowy. | Objawy: wysoka gorączka (powyżej 38 stopni), suchy kaszel, zmęczenie, duszności, utrata węchu i smaku. |
Leczenie polega na podawaniu leków udrażniających zatoki oraz syropu na kaszel. | Leczenie polega na zbijaniu gorączki i podawaniu leków wzmacniających odporność. | Obecnie nie istnieją skuteczne metody leczenia przyczynowego, zalecane jest leczenie objawowe. |
Przeziębienie nie jest groźną chorobą, jednak nieleczone może przeobrazić się w groźniejsze infekcje, np. zapalenie płuc. | Grypa jest groźną chorobą – co roku umiera na nią wiele tysięcy osób; zlekceważenie jej objawów może doprowadzić do powikłań takich jak choroby serca czy zapalenie płuc. | COVID‑19 jest groźną chorobą, której śmiertelność wynosi 3,4%. Powikłania obejmują uszkodzenia płuc i nerek. |
2. Pasożyty
Istnieją choroby, które wywoływane są nie przez drobnoustroje, lecz przez niewielkie zwierzęta nazywane pasożytamipasożytami. Niektóre z nich występują na powierzchni ciała. Na przykład świerzb wywołuje maleńkie roztoczeroztocze. Inne mogą żyć wewnątrz naszego organizmu, najczęściej w przewodzie pokarmowym. Niektóre pasożyty, np. komary, nie powodują chorób, lecz mogą je przenosić.
3. Choroby pasożytnicze
Pasożyty zewnętrzne są mniej uciążliwe, ale mogą przenosić choroby. Pasożyty żyjące wewnątrz ciała szkodzą nam samą swoją obecnością: nie tylko pozbawiają nas części pożywienia, ale i zatruwają wydalanymi przez siebie substancjami.
Pasożyt | Rodzaj pasożyta | Choroba | Możliwości zarażenia | Powikłania |
|---|---|---|---|---|
świerzbowiec | zewnętrzny | Wywołuje chorobę zwaną świerzbem; żywi się komórkami skóry i drąży w niej jamki, powodując dokuczliwe swędzenie. | korzystanie ze wspólnych ubrań, ręczników lub pościeli | Rozdrapywanie swędzących miejsc może ułatwiać wniknięcie do organizmu innych drobnoustrojów chorobotwórczych. |
tasiemiec | wewnętrzny | Tasiemce wywołują chorobę zwaną tasiemczycątasiemczycą; jej objawy to osłabienie, biegunki i chudnięcie. | zjedzenie nieprzebadanego lub surowego mięsa | Niektóre tasiemce mogą przedostać się do oczu, mózgu, wątroby, serca czy płuc, uszkadzając te narządy. |
owsiki | wewnętrzny | Wywołują chorobę nazywaną owsicąowsicą; objawy to brak apetytu, nerwowość i swędzenie odbytu. | kontakt z osobą zarażoną lub przedmiotem przez nią dotykanym | Owsiki mogą wywoływać zapalenie jelita grubego. |
glista ludzka | wewnętrzny | Wywołuje glistnicęglistnicę; jej objawy to zawroty głowy, kaszel i obrzęk twarzy. | zjedzenie niemytych warzyw i owoców, picie zanieczyszczonej wody | Nieleczone zakażenie glistą ludzką może prowadzić nawet do śmierci. |
wesz ludzka | zewnętrzny | Wywołują wszawicęwszawicę objawiającą się swędzeniem skóry oraz przyklejonymi do włosów jajami tych owadów. | korzystanie ze wspólnych czapek, ręczników, szczotek i grzebieni; dotykanie włosów osoby zarażonej | Wszy żywią się krwią; przekłuwają skórę, ułatwiając wnikanie do organizmu chorobotwórczych drobnoustrojów. |
kleszcz | zewnętrzny | Może wprowadzić do organizmu bakterie wywołujące boreliozęboreliozę i wirusy zapalenia mózgu. | nie dotyczy (pasożyt sam wybiera ofiarę i nie przenosi się z człowieka na człowieka) | Żywi się krwią zwierząt i człowieka; zaczerwienienie skóry wokół miejsca ukąszenia może być objawem boreliozy. |
komar | zewnętrzny | Może wprowadzać do organizmu drobnoustroje wywołujące różne choroby. | nie dotyczy (pasożyt sam wybiera ofiarę i nie przenosi się z człowieka na człowieka) | Żywi się krwią zwierząt i człowieka; jego ślina zawiera substancje wywołujące silne swędzenie; drapanie może uszkodzić skórę i ułatwić przenikanie chorobotwórczych drobnoustrojów. |
Aby uniknąć zakażenia pasożytami, należy dbać o higienę. Pamiętaj, aby zawsze myć owoce i warzywa oraz starannie myć ręce przed posiłkiem i po skorzystaniu z toalety!
Niektóre pasożyty człowieka są bardzo wytrzymałe i odporne na niesprzyjające lub nietypowe warunki. Na przykład pluskwy domowe – pasożytnicze owady – znajdowano nawet na stacjach polarnych oraz w załogowych statkach kosmicznych! Owady te zwalczano za pomocą środków chemicznych i w niektórych krajach niemal wytępiono, lecz działania te okazały się skuteczne tylko na krótki czas.
Podsumowanie
Choroby mogą być przenoszone drogą kropelkową, pokarmową, kontaktową lub przez wrota zakażenia.
Choroby wywoływane przez szkodliwe drobnoustroje to choroby zakaźne.
Nie wszystkimi chorobami zakaźnymi można zarazić się od innych ludzi.
Wiele chorób wywoływanych jest przez pasożyty.
Praca domowa
Poproś osobę dorosłą, by pokazała ci domową apteczkę. Dowiedz się, jakie lekarstwa i inne środki się w niej znajdują. Wypisz je.
Dowiedz się, na co należy zwrócić uwagę, zanim przyjmie się jakikolwiek lek. Zapisz swoje spostrzeżenia.
Słownik
choroba bakteryjna przenoszona przez kleszcze
choroba wywoływana przez bakterie, wirusy i grzyby; cechą charakterystyczną chorób zakaźnych jest możliwość przenoszenia się zarazków z jednego osobnika na innego i wywoływanie u zakażonego na ogół ściśle określonych, tych samych lub zbliżonych zjawisk chorobowych
choroba pasożytnicza wywołana przez glistę; objawia się zaburzeniami apetytu i bólem brzucha
choroba pasożytnicza wywoływana przez owsiki; objawia się dokuczliwym swędzeniem okolic odbytu (zwłaszcza wieczorem i nocą)
zakażenie organizmu (bardzo często skóry i paznokci) przez mikroskopijne grzyby
organizm żyjący kosztem innego organizmu
niewielkie, często mikroskopijnych rozmiarów zwierzęta podobne do pająków; należą do nich organizmy pożyteczne, ale też liczne pasożyty
choroba pasożytnicza wywołana przez tasiemce; szkodliwy wpływ pasożyta polegać może m.in. na uszkodzeniu tkanek, ucisku na narządy, zatruwaniu toksynami
śmiertelna choroba wywołana przez bakterie; objawia się silnymi skurczami mięśni
choroba wywoływana przez wszy, które odżywiają się krwią gospodarza; liczne nakłucia skóry przez wszy powodują uczucie świądu
miejsce, np. rana, przez które drobnoustroje chorobotwórcze dostają się do organizmu
choroba wywołana przez wirusa wścieklizny; niszczy mózg; częsta u psów, lisów i nietoperzy
Zadania
Przyporządkuj nazwy chorób do ich opisów.
glistnica, świerzb, tężec, salmonelloza, owsica, wszawica, przeziębienie, wścieklizna, grypa, tasiemczyca
| choroby wywoływane przez pasożyty | |
|---|---|
| choroby wywoływane przez bakterie | |
| choroby wywoływane przez wirusy |
Przyporządkuj podane opisy objawów chorób do jednej z dwóch ich nazw.
wysoka gorączka, drżenie mięśni, bóle mięśni, kaszel, ból głowy, katar, ból gardła, duszący kaszel, niska gorączka
| przeziębienie | |
|---|---|
| grypa |
W jaki sposób przenoszone są poniższe choroby?
tężec, świerzb, wszawica, tasiemczyca, grzybica, grypa, odra, borelioza, różyczka, owsica, wścieklizna, salmonelloza, ospa wietrzna, przeziębienie
| kropelkowo | |
|---|---|
| kontaktowo | |
| pokarmowo | |
| przez wrota zakażenia |
Wskaż zdania prawdziwe i fałszywe.
| Prawda | Fałsz | |
| Choroby zakaźne to te, które są wywoływane przez drobnoustroje chorobotwórcze. | □ | □ |
| Glistnicą można się zarazić, jedząc niebadane mięso. | □ | □ |
| Grypę i przeziębienie leczy się tak samo. | □ | □ |
| Mycie owoców i warzyw przed zjedzeniem zapobiega zachorowaniu na niektóre choroby wywołane przez pasożyty. | □ | □ |
| Aby uniknąć zarażenia drogą kropelkową, nie wolno dotykać innych ludzi. | □ | □ |