Wysokości na mapie

1. Wysokość względna i bezwzględna

Jeśli na mapie zaznaczony jest szczyt, to zazwyczaj znajduje się przy nim liczba wyrażająca jego wysokość bezwzględnąwysokość bezwzględnawysokość bezwzględną. Oznacza ona, jak wysoko nad poziomem morza znajduje się dane miejsce. Czasami dodaje się przy niej jednostkę miary (czyli metry) oraz skrót „n.p.m.”. Cały zapis może wyglądać na przykład tak „1015 m n.p.m.”, co odczytać należy: „tysiąc piętnaście metrów nad poziomem morza”.

Jeśli natomiast zmierzymy wysokość wzniesienia jego podnóża do szczytu, wtedy poznamy jego wysokość względnąwysokość względnawysokość względną. Jej wartość zależy od tego, od którego miejsca rozpoczniemy pomiar. Wysokości względne wyraża się w metrach, bez dodatkowego skrótu.

2. Do czego służą poziomice?

Mapa i plan są dwuwymiarowym rysunkami przedstawiającymi zmniejszony i uogólniony obszar widziany z góry. Jednak na przedstawionym terenie mogą się znajdować nie tylko lasy, domy czy drogi, ale też wzgórza i doliny. Jak zaznaczyć je na mapie?

Służą do tego poziomicepoziomicepoziomice główne i pomocnicze, czyli linie łączące punkty o tej samej wysokości nad poziomem morza. Przy lub na poziomicach głównych podawana jest wartość wysokości bezwzględnej. Różnica wysokości pomiędzy dwoma sąsiadującymi ze sobą poziomicami nazywana jest cięciem poziomicowym. Poziomice nie mogą się przecinać, dlatego gwałtowne spadki wysokości zaznaczane są na mapach specjalnymi znakami kartograficznymi. Na podstawie poziomic można określić formę terenu, jego nachylenie i wysokość.

Na przykładzie modelu pagórka spróbujmy zbadać, jak wyznacza się poziomice oraz w jaki sposób dzięki nim można stworzyć mapę hipsometrycznąmapa hipsometrycznamapę hipsometryczną.

Najważniejszym elementem mapy hipsometrycznej są poziomice, które pozwalają określić wysokość nad poziomem morza w danym miejscu oraz charakterystykę rzeźby terenu. 

Najważniejszym elementem mapy hipsometrycznej są poziomice, które pozwalają określić wysokość nad poziomem morza w danym miejscu oraz charakterystykę rzeźby terenu. 

Najważniejszym elementem mapy hipsometrycznej są poziomice, które pozwalają określić wysokość nad poziomem morza w danym miejscu oraz charakterystykę rzeźby terenu. 

Poziomice

Obserwacja 1

Wyznaczenie poziomic na modelu.

Co będzie potrzebne

• jabłko, gruszka, może też być duży ziemniak,

• długa wykałaczka,

• nóż,

• kartka papieru,

• ołówek.

Instrukcja

1. Przekrój owoc na pół. Jedna z połówek owocu będzie modelem pagórka.

2. W najwyższym punkcie swojego „pagórka” wydrąż wykałaczką dwa otwory oznaczone A i B w odległości około 1 cm od siebie.

3. Pokrój owoc na poziome plastry jednakowej grubości (np. 1 cm).

4. Ustawiaj kolejno plastry na kartce papieru tak, by otwory A i B znajdowały się zawsze w tym samym miejscu. Obrysuj kontur każdego plastra ołówkiem.

5. Opisz wysokość przy każdej linii. Przy rysunku pierwszego plastra napisz „0 cm”, przy drugim „1 cm” itd.

6. Poproś jedną osobę z klasy, by ulepiła pagórek (np. z plasteliny, gliny itp.) na podstawie narysowanego przez ciebie układu poziomic.

R1E2FYzSut97x

Ilustracja prezentuje kolejne etapy wyznaczania poziomic na modelu. Na rysunku A, widnieje zielone wzniesienie, w którego szczyt wbite są dwa drewniane paliki. Wzniesienie dookoła obrysowane jest niebieskim, pociągłym, owalnym długopisem, tworząc okręgi. Na rysunku B, wzniesienie zostaje przecięte w miejscu nakreślonych okręgów, tak że widoczny jest przekrój wnętrza o kolorze żółtym. W miejscu wbitych palików, widnieją dwa pomarańczowe, niewielkie okręgi. Na rysunku C widoczne są nieregularne okręgi, w kolorze niebieskim, tworzące mapę poziomicową danego wzniesienia. Widnieją 4 okręgi od 0 cm do 3 cm.

Podsumowanie

Wyznaczając kolejne poziomice na modelu, uzyskaliśmy rysunek tego modelu widzianego z góry.

3. Wypukłe i wklęsłe formy terenu

Wykonując pomiary wysokości względnej, mówiliśmy o pagórku. Może jednak bardziej właściwa byłaby nazwa „góra”? W naszym otoczeniu występuje wiele różnych form terenu. Jeśli rozejrzysz się wokół, zobaczysz ich więcej. Niektóre z nich będą formami wypukłymi, czyli wyższymi niż otaczający je teren. Te zaś, które są niższe od otoczenia, to formy wklęsłe. Natomiast tereny nie wykazujące znaczących różnic wysokości należą do form płaskich.

Wypukłe formy terenu to m.in.:

• pagórekpagórekpagórek – wzniesienie o wysokości względnej z reguły nieprzekraczającej 50 m,

• wzgórzewzgórzewzgórze – wypukła forma terenu o wysokości względnej od 50 m do 300 m,

• góragóragóra – to forma terenu o wysokości względnej powyżej 300 m.

Wklęsłe formy terenu to na przykład:

• dolinadolinadolina – wydłużone obniżenie terenu, zazwyczaj o łagodnych zboczach po obu stronach, którego dnem często płynie rzeka,

• kotlinakotlinakotlina – zagłębienie, które posiada płaskie dno ze wszystkich stron otoczone wzniesieniami,

• wąwózwąwózwąwóz – długie, ale wąskie zagłębienie o stromych zboczach.

Przyjrzyj się ilustracjom, a następnie mapom poziomicowym, by sprawdzić, jak przedstawia się na mapach wypukłe i wklęsłe formy terenu:

Ciekawostka

Pomiar wysokich gór wcale nie jest łatwy – zwłaszcza wtedy, gdy pokrywa je śnieg. Od lat toczy się spór, jaką naprawdę wysokość ma najwyższa góra świata, Mount Everest. Od 2010 roku jej wysokość w atlasach określa się na 8848 m n.p.m. z czapą lodową i 8844 m n.p.m. bez tej czapy. Jednak jak wskazują ostatnie pomiary po katastrofalnym trzęsieniu ziemi w kwietniu 2015 roku, wysokość Mount Everestu zmniejszyła się o 2,5 cm.

R5CLDe0JiHBVh

Ilustracja najwyższej góry świata - Mount Everest. Jest ona w całości pokryta śniegiem, uwieńczona ostrym szczytem. U jej podnóża widoczna jest brązowa, nie porośnięta niczym ziemia.

Podsumowanie

• Wysokości na mapach oznacza się za pomocą poziomic – linii łączących punkty położone na jednakowej wysokości nad poziomem morza.

• Poziomice wyznaczają wysokość bezwzględną, a więc liczoną od poziomu morza.

• Wysokość względna mierzona jest w stosunku do innego niż poziom morza punktu odniesienia.

• Wyróżnia się wypukłe (góry, wzgórza, pagórki) i wklęsłe (doliny, kotliny, wąwozy) formy terenu.

Słownik

Zadania