Niejeden uczeń ma wątpliwości dotyczące zapisu 'rz' i 'ż'. Może ty czasem też je masz? Nie musisz się martwić! Zasady ortograficzne są proste, wystarczy je zapamiętać i trochę poćwiczyć.
Obejrzyj film, w którym językoznawca profesor Jan Miodek opowiada o tym, skąd wzięło się 'rz'. Zwróć uwagę na podobieństwo języka polskiego do innego języka słowiańskiego. Co to za język?
Ułóż ilustracje w odpowiedniej kolejności.
1. Wyraz, w którym pisownię 'rz' należy zapamietać.
2. Trzy wyrazy w kolejności alfabetycznej, w których 'rz' piszemy po spółgłosce.
3. Dwa wyrazy w kolejności alfabetycznej, w których 'rz' wymienia się na 'r'.
Zapisz podane poniżej słowa we właściwej kolejności: wyraz, w którym pisownię 'rz' należy zapamiętać; trzy wyrazy w kolejności alfabetycznej, w których 'rz' piszemy po spółgłosce; dwa wyrazy w kolejności alfabetycznej, w których 'rz' wymienia sie na 'r'.
drzewo, grzyb, rzeka, orzeł, morze, krzesło
Zapisz z pamięci jak najwięcej wyrazów zaczynających się od liter: p, b, t, d, k, g, ch, w, po których występuje 'rz'.
Chmura w górze, góra w chmurzeChmura w górze, góra w chmurze,
a ja bzdurki sobie bzdurzę!Słońce sunie nad górami,
echo hasa sobie w lesie,
w górze lata biały orzeł,
echo w dal głos orła niesie.W borze staw błękitny zamarzł
i lśni pięknie, lodem skuty,
a pod borem idzie łyżwiarz
i łyżwiarskie taszczy buty.W cieniu gór narciarzy troje,
na narciarskich kijkach wspartych,
opowiada coś trzy po trzy
i wesołe stroi żarty.Pod sosnami Jaś saneczkarz
mknie po saneczkarskim torze –
kto żyw, na dwór dziś wybiega,
bo tak cudnie jest na dworze!Tu, jak wiemy z doświadczenia,
rz się na r wymienia!
Z wiersza pt. 'Chmura w górze, góra w chmurze' wypisz trzy rzeczowniki oraz jeden liczebnik z 'rz' wymiennym.
Wyjaśnij, jaka reguła ortograficzna łączy wyrazy zawarte w krzyżówce w ćwiczeniu 6.
Trzy po trzyKrzyś do skrzata krzyczał z krzaków:
- Trzepać trzeba na trzepaku!
Grześ grzebieniem w grządce grzebie, Przemek przez przedsionek przebiegł, chrząszczyk chrzęścił, chrześniak chrząkał,
brzdąc na brzegu brzdęk! brzdęk! brzdąkał,
drzazga z drzewa w drzwiach drzemała,
wrząca woda w Wawrze wrzała,
małpy do dwóch skrzyń zajrzały -
ot, i wierszyk mamy cały.I na co dzień, i od święta
dobrze, gdy się to pamięta:
Krzyś wrzos ujrzał przed brzozami,
Grześ, chrząkając, trzasnął drzwiami.
Wyjaśnij, jaka reguła ortograficzna łączy występujące w wierszu 'Trzy po trzy' wyrazy z 'rz'.
Przeczytaj wiersz Jana Brzechwy pt. 'Na straganie'. Wypisz w polu poniżej lub w zeszycie wszystkie wyrazy z 'rz', które występują w utworze.
Na straganieNa straganie w dzień targowy
Takie słyszy się rozmowy:'Może pan się o mnie oprze,
Pan tak więdnie, panie koprze.''Cóż się dziwić, mój szczypiorku,
Leżę tutaj już od wtorku!'Rzecze na to kalarepka:
'Spójrz na rzepę – ta jest krzepka!'Groch po brzuszku rzepę klepie:
'Jak tam, rzepo? Coraz lepiej?''Dzięki, dzięki, panie grochu,
Jakoś żyje się po trochu.Lecz pietruszka – z tą jest gorzej:
Blada, chuda, spać nie może.''A to feler' –
Westchnął seler.Burak stroni od cebuli,
A cebula doń się czuli:'Mój buraku, mój czerwony,
Czybyś nie chciał takiej żony?'Burak tylko nos zatyka:
'Niech no pani prędzej zmyka,Ja chcę żonę mieć buraczą,
Bo przy pani wszyscy płaczą.''A to feler' –
Westchnął seler.Naraz słychać głos fasoli:
'Gdzie się pani tu gramoli?!''Nie bądź dla mnie taka wielka' –
Odpowiada jej brukselka.'Widzieliście, jaka krewka!' –
Zaperzyła się marchewka.'Niech rozsądzi nas kapusta!'
'Co, kapusta?! Głowa pusta?!'A kapusta rzecze smutnie:
'Moi drodzy, po co kłótnie,Po co wasze swary głupie,
Wnet i tak zginiemy w zupie!''A to feler' –
Westchnął seler.
Wypisz z wiersza 'Na straganie' po jednym przykładzie wyrazu, w którym: występuje 'rz' wymienne, 'rz' występuje po spółgłosce, występuje 'rz' niewymienne.