Słowa łagodzą, słowa wyostrzają
Język umożliwia ludziom nie tylko informowanie o faktach, ale również dzielenie się opiniami czy emocjami. Są osoby, które opisując zdarzenia, ludzi, przedmioty lub zjawiska, wyolbrzymiają swoje relacje. Można powiedzieć, że posługują się hiperbolami.
Są jednak i tacy, którzy – prezentując swoje stanowisko w jakiejś sprawie – z rozmysłem posługują się słowami lub sformułowaniami zastępczymi. Pragną w ten sposób złagodzić drastyczność, dosadność lub nieprzyzwoitość swojej wypowiedzi. O takich osobach można powiedzieć, że upodobali sobie eufemizmy.
1) Zastanów się i odpowiedz, w jakich sytuacjach masz skłonność do wyolbrzymiania swoich emocji, a w jakich do prezentowania ich w złagodzonej formie.
2) Czy znasz osoby, które przesadnie mówią o swoich odczuciach? Na czym polega ta przesada? Uzasadnij swoją odpowiedź.
Eufemizmy i hiperbole
Eufemizmy to określenia, którymi zastępuje się drastyczne, niestosowne lub niegrzeczne wyrazy/sformułowania. Używa się ich również zamiast wulgaryzmów i wyrazów nieprzyzwoitych. Eufemizmy stosuje się często w celu złagodzenia treści wypowiedzi, ponieważ zastępują one wyrazy dosadne, nazwy czynów niemoralnych (np. 'kraść', 'zabijać', 'kłamać'), wstydliwych części ciała ('cztery litery'), czynności fizjologicznych (np. 'jechać do Rygi' zamiast 'wymiotować').
Powszechnie używa się eufemizmów zamiast wyrazów 'umierać' i 'śmierć'. Najpopularniejsze to: 'zasnąć na wieki', 'zasnąć w Panu', 'odejść z tego świata', 'utracić życie', 'pożegnać się z tym światem'.
Najważniejszymi przyczynami pojawiania się eufemizmów były zatem następujące czynniki: normy towarzyskie, wrażliwość mówiącego oraz tabu (zakaz językowy - coś, o czym się nie mówi) wynikające z zabobonów, wstydu, uprzejmości itp.
Przykłady eufemizmów można znaleźć w słowniku:
Anna Dąbrowska, Słownik eufemizmów polskich, czyli w rzeczy mocno, w sposobie łagodnie, Warszawa 2013.
Eufemizm to osłabienie znaczenia wyrazu
Zupełnie inny charakter ma hiperbola, czyli wyolbrzymienie, przesada w prezentacji cech, znaczeń. Najczęściej służy do wytworzenia odpowiedniego nastroju (np. patosu lub grozy), przyczynia się do nadania uroczystego tonu, a także do wywołania skrajnych uczuć (np. przerażenia).
Hiperbola jest środkiem stylistycznym używanym nie tylko w literaturze, ale również w tekstach, których celem jest przekonanie odbiorców do czegoś (np. w reklamie często można spotkać takie wyrażenia jak: 'legendarny smak', 'idealny produkt', 'niepowtarzalny aromat', 'niespotykany smak', 'absolutny hit', 'wyjątkowy produkt', 'niewiarygodnie niskie ceny').
Ludzie posługują się też wyolbrzymieniem w codziennej komunikacji. Dlatego tak popularne są zwroty: 'pożerać kogoś wzrokiem', 'umierać ze strachu', 'konać ze zmęczenia', 'powtarzać komuś coś tysiąc razy', 'czekać na kogoś wieki', 'wylewać morze łez'. W funkcji hiperboli często pojawiają się przymiotniki w stopniu najwyższym (np. 'najwspanialszy', 'największy', 'najsmutniejszy') oraz wyrazy z przedrostkami prze-, hiper-, super-, mega- (np. 'przemiły', 'hiperkrytyczny', 'superinteligentny', 'megaszybki').
Hiperbola to wyolbrzymienie znaczenia wyrazu
Zadaniowo
Uzupełnij poniższe wypowiedzi.
marzyć, kraść, kłamać, zamek, udawać, ogród, toaleta, las, jaskinia, czarować
„Świątynia dumania”, „tam, gdzie król piechotą chodzi”, „ustronne miejsce” – to eufemizmy rzeczownika ...................
„Mijać się z prawdą”, „wprowadzać kogoś w błąd”, „mydlić komuś oczy”, „fantazjować”, „opowiadać bajki” – to eufemizmy czasownika ...................
Uzupełnij poniższe wypowiedzi tak, aby nadać im formę eufemizmów.
Leniwy = urodzony w .....................
Umrzeć = przenieść się na łono .................
Chętnie pić alkohol = nie wylewać .........................
Być zarozumiałym = nie grzeszyć ...........................
Odwołaj się do swoich spostrzeżeń z obserwacji życia współczesnego i wskaż – pracując samodzielnie lub w grupie z koleżankami i kolegami z klasy – jak najwięcej eufemizmów dotyczących następujących zagadnień:
a) starość,
b) samotność,
c) otyłość.
Następnie odpowiedz, dlaczego ludzie nie lubią poruszać takich tematów?
Przeczytaj poniższe zdania. Ich treść mogłaby sprawić przykrość odbiorcy, gdyby zostały wypowiedziane wprost. Przeredaguj te wypowiedzenia w taki sposób, aby złagodzić ich wydźwięk/wymowę:
a) 'Jak zwykle beznadziejnie napisałeś dyktando'.
b) 'Tylko taka niezdara jak ty może upaść na prostej drodze'.
c) 'Ale dziwacznie wyglądasz w tych nowych spodniach!'.
d) 'Od razu wiedziałam, że zamiast posprzątać w mieszkaniu, zrobisz w nim jeszcze większy bajzel'.
e) 'Nigdy nie zaproszę do swojego domu kogoś takiego jak ty'.
Podaj – pracując samodzielnie lub w parze z koleżanką lub kolegą z klasy – jak najwięcej synonimów słowa 'hiperbola'. Odwołaj/odwołajcie się do różnych źródeł słownikowych.
Wskaż w sloganach reklamowych zamieszczonych poniżej słowa lub wyrażenia tworzące hiperbole.
„{Nowe} wedlowskie {Ptasie} Mleczko {#o niebo lepsze}!”.
„U nas {#najlepsze} pierogi {#na całym świecie}”.
„{#Wszyscy} mają Mambę, mam i ja! Mambę {owocową} {#każdy} z nas ma!”.
„Twój uśmiech {wypełni} {#cały} dom”.
Zwróć uwagę, że przesada czy wyolbrzymienie są często źródłem humoru.
Wyjaśnij, jak działa ta zasada w poniższej wypowiedzi. Zastanów się, czy znasz dowcipy oparte na podobnej regule?
Wczoraj kupiłam w promocyjnej cenie kilogram mrożonego mintaja. Przyszłam
do domu, rybę włożyłam do miski i zostawiłam na całą noc do rozmrożenia. Rano okazało się, że w misce jest bardzo dużo wody, chyba ze 2 litry. Tak to nas oszukują w tych sklepach!
Zapisz – w formie mapy myśli – najważniejsze cechy bliskiej ci osoby. Wyraź je w formie hiperboli.
Skorzystaj z wyrażeń typu: 'gotuje najlepiej na świecie', 'uśmiechnięta całą dobę' itp.
Zatytułuj poniższe zdjęcia. Zastosuj hiperbolę.
Wymyśl nazwy do poniższych obiektów i przedmiotów. Zastosuj w nich hiperbolę: piękny pałac, wysokie góry, groźny pies.
Przyjrzyj się dokładnie poniższym przykładom karykatur, a następnie odpowiedz, czy karykatura jest rodzajem hiperboli. Uzasadnij swoje stanowisko.
Wyjaśnij znaczenie terminu karykatura korzystając z dowolnych źródeł wiedzy. Następnie zastanów się i powiedz, czy może być ona formą hiperboli?
Zapoznaj się z poniższymi słowami kluczami związanymi z lekcją, a następnie zaproponuj ich własną kolejność. Możesz kierować się tym, co cię zaciekawiło, poruszyło, zaskoczyło itp. Przygotuj krótkie uzasadnienie swojej propozycji. Słowa klucze: hiperbola, eufemizm, humor, slogan.