Sprawdź, czy pamiętasz
Podaj nazwę miejscowości, gdzie zawarto pierwszą unię polsko‑litewską. Podaj imiona małżonków, których małżeństwo zapoczątkowało unię.
Podaj, kto był następcą Władysława Jagiełły na tronie Polski. Wyjaśnij, dlaczego w historii zyskał swój przydomek.
Podaj jaki był wynik wojny trzynastoletniej między Polską a Zakonem Krzyżackim. Wypisz postanowienia II pokoju toruńskiego kończący tę wojnę.
Jagiellonowie na europejskich tronach
W Europie utarło się powiedzenie: 'Bella gerant alli, tu felix Austria nube', co w polskim tłumaczeniu oznaczało: 'Niech inni prowadzą wojny, ty szczęśliwa Austrio się żeń'. Było to nawiązanie do zręcznej polityki małżeńskiej prowadzonej przez dynastię Habsburgówdynastię Habsburgów. Pozwoliła ona na pozyskanie bez wysiłku zbrojnego licznych krain (Burgundii, Hiszpanii, Czech, Węgier).
Niemniej skuteczne okazały się mariażemariaże litewskiego rodu GiedyminowiczówGiedyminowiczów- JagiellonowieJagiellonowie, którzy dzięki licznym powiązaniom z panującymi kniaziowskimi rodami Rusi ugruntowali swoje panowanie na opanowanych przez Litwę ziemiach ruskich. Dzięki małżeństwu Władysława Jagiełły z Jadwigą AndegaweńskąJadwigą Andegaweńską Jagiellonowie zasiedli na tronie polskim, a kolejne małżeństwa rozszerzyły ich władzę i wpływy w całej Europie Środkowej i Wschodniej. Wprawdzie trony w większości państw tego regionu były elekcyjne, ale związki małżeńskie ułatwiały, a niekiedy wręcz gwarantowały wybór.
Tak było z tronem czeskim, na którym w 1471 r. zasiadł najstarszy syn Kazimierza Jagiellończyka, Władysław Jagiellończyk. W 1490 r. został królem Węgier, a dzieci i wnuki Kazimierza Jagiellończyka panowały w niemal wszystkich udzielnych księstwach tej części Europy.
Mapa Europa na początku XVI w. Na mapie zawarte są informacje:
granice Cesarstwa Rosyjskiego;
granice unii kalmarskiej (do 1523 r.);
kraje we władaniu Habsburgów w 1519 r.;
granice we władaniu Jagiellonów pod koniec XV w.;
Królestwo Polskie i jego lenna;
państwa arabskie;
ważniejsze bitwy.
Państwa i obszary wchodzące w granice Cesarstwa Rosyjskiego:
wschodni obszar Wielkiego Księstwa Litewskiego;
Wielkie Księstwo Moskiewskie;
Księstwo Riazańskie;
Republika Nowogrodzka.
Państwa i obszary wchodzące w skład unii kalmarskiej:
Królestwo Norwegii;
Królestwo Szwecji;
Królestwo Danii;
Kraje we władaniu Habsburgów w 1519 r.:
Niderlandy;
Królestwo Hiszpanii;
Królestwo Neapolu;
Hrabstwo Tyrolu;
Arcyksięstwo Austriackie.
Państwa i obszary we władaniu Jagiellonów pod koniec XV w.:
Wielkie Księstwo Litewskie;
Prusy Zakonne;
Królestwo Polskie;
Hospodarstwo Mołdawskie;
Królestwo Węgierskie;
Królestwo Czeskie.
Lenna Królestwo Polskiego:
Hospodarstwo Mołdawskie;
Prusy Zakonne.
Państwa arabskie:
Sułtanat Maroka;
Sułtanat Tlemsen;
Sułtanat Tunisu.
Miejsca ważniejszych bitew:
Orsza, 1514 r.;
Belgrad, 1521 r.
Mapa państw we władaniu Jagiellonów w 1490 r. oraz państwa we władaniu Habsburgów. Mapa zawiera informacje o:
posiadłościach Jagiellonów w 1516 r;
posiadłościach Habsburgów.
Posiadłości Jagiellonów w 1516 r:
Wielkie Księstwo Litewskie;
Królestwo Polskie.
Posiadłości Habsburgów:
Niderlandy;
Księstwo Luksemburga;
Arcyksięstwo Austriackie;
Królestwo Neapolu;
Krolestwo Sycylii;
Sardynia;
Królestwo Hiszpanii.
Na podstawie 2 powyższych map podaj nazwy krajów i obszarów pozostających we władaniu Jagiellonów.
Na podstawie opisu 2 powyższych map podaj nazwy krajów i obszarów pozostających we władaniu Jagiellonów.
Drzewo genealogiczne Jagiellonów:
Władysław Jagiełło żył w latach 1362‑1434. W latach 1377‑1381 był wielkim księciem Litwy, w latach 1382- 1401 także wielkim księciem Litwy, w latach 1382 - 1401 królem Polski z Jadwigą Andegaweńską miał córkę Elżbietę Bonifację, która zmarła po narodzinach w 1399 r. Z Anną Cylejską miał córkę Jadwigę Jagiellonkę, która żyła w latach 1408‑1431. Z Zofią (Sonką) Holszańską miał syna Władysława Warneńczyka, króla Polski w latach 1434‑1444 i króla Węgier w latach 1440‑1444, syna Kazimierza żyjącego w latach 1426‑1427 i syna Kazimierza IV Jagiellończyka.
Kazimierz IV Jagiellończyk był wielkim księciem litewskim w latach (1440‑1492) i królem Polski w latach (1447‑1492). Ożenił się z Elżbietą Rakuszanką. Mieli trzynaścioro dzieci:
Władysława II Jagiellończyka, króla czeskiego w latach 1471‑1516 i króla Polski w latach 1490‑1516. Miał trzy żony Barbarę Hohenzollern, Beatrycze Aragońską i Annę de Foix. Z tą ostatnią miał dwoje dzieci: córką Annę Jagiellonkę żyjącą w latach 1503‑1547, która poślubiła Ferdynanda I Habsburga, syna Filipa I Pięknego i syna Ludwika II Jagiellończyka, króla Czech w latach 1516‑1526 i króla Węgier w latach 1516‑1526. Jego żoną była Maria Habsburżanka, córka Filipa Pięknego;
Jadwigę Jagiellonkę, żyjącą w latach 1457‑1502. Była ona żoną Jerzego Bogatego, syna Ludwika IX Bogatego;
Kazimierz Jagiellończyk, żył w latach 1458‑1484;
Jana I Olbrachta, króla Polski w latach 1492‑1501;
Aleksandra Jagiellończyka, wielkiego księcia litewskiego w latach 1492‑1506 i króla Polski 1501‑1506. Jego żoną była Helena Moskiewska, córka Iwana III Srogiego;
Zofia Jagiellonka, żyjąca w latach 1464‑1512. Wyszła za mąż za Fryderyka Starszego Hohenzollerna, syna Albrechta III Achillesa;
Elżbieta Jagiellonka, żyjąca w latach 1465‑1466;
Zygmunt I Stary, króla Polski w latach 1506‑1548. Miał on dwie żony: Barbarę Zapolya a z nią dzieci: córkę Jadwigę Jagiellońską żyjącą w latach 1513‑1573, która wyszła za mąż za Joachima II Hektora, syna Joachima I oraz córką Annę żyjąca w latach 1515‑1520. Drugą żoną była Bona Sforza a z nią miał dzieci: Izabelę Jagiellonkę, żyjącą w latach 1519‑1559, jej mężem był Jan Zapolya, syn Stefana Zapolyi, Zygmunta Augusta, króla Polski w latach 1548‑1569. Miał on trzy żony: Elżbietę Habsburżankę, Barbarę Radziwiłłównę oraz Katarzynę Habsburżankę. Kolejna córka Zygmunta Starego to Zofia Jagiellonka, żyjąca w latach 1522‑1575, wyszła za mąż za Henryka II, syna Henryka I, Anna Jagiellonka żyjąca w latach 1523‑1596, wyszła za mąż za Stefana Batorego oraz Katarzyna Jagiellonka żyjąca w latach 1526‑1583, wyszła za mąż za Jana III Wazę, syna Gustawa I Wazy.
Fryderyk Jagiellończyk, żyjący w latach 1468‑1503, arcybiskup gnieźnieński w latach 1493‑1503;
Elżbieta Jagiellonka (II), żyjąca w latach 1472‑1480;
Barbara Jagiellonka, żyjąca w latach 1478‑1534, wyszła za mąż za Jerzego Saskiego, syna Albrechta Odważnego;
Elżbieta Jagiellonka (III), żyjąca w latach 1483‑1517. Jej mężem był Fryderyk II, syn Fryderyka I;
Na podstawie drzewa genealogicznego, wymień imiona władców Polski po
1492 r.
Na podstawie opisu drzewa genealogicznego, wymień imiona władców Polski po 1492 r.
Wojna z Moskwą
Potęga Jagiellonów i Litwy wyrosła na Wschodzie, dzięki mozolnemu zbieraniu rozbitych przez Mongołów państewek ruskich. Najskuteczniejszym konkurentem okazało się w tym procesie Wielkie Księstwo Moskiewskie. Na początku XVI w. doszło do konfrontacji obu potęg. Litwini mogli liczyć w tej walce na Polaków. Moskwa szukała sojuszników wśród wrogów obu państw – u cesarza i w zakonach rycerskich.
W pierwszej fazie walk powodzenie nie sprzyjało jednak Litwie, co wynikało ze słabości demograficznej samej Litwy i niechęci tamtejszych elit do dalszej ekspansji. Wykorzystali to władcy moskiewscy, jednocząc pod swoim berłem w czasach Iwana III Srogiego oraz Wasyla III całą północno‑wschodnią Ruś i rozpoczynając walkę z Litwą. W 1514 r. armia moskiewska zdobyła ważną strategicznie twierdzę Smoleńsk, a wielkie litewsko‑polskie zwycięstwo w bitwie pod Orszą powstrzymało jedynie pochód armii Wasyla III na Wilno, nie zmieniając losu Smoleńska.
Mapa pogranicze litewsko‑moskiewskie w 1 połowie XVI wieku. Mapa zamiera informacje o:
granicach ziem we władaniu Jagiellonów w 1494 r.;
ziemiach litewskich utraconych na rzecz Wielkiego Księstwa Moskiewskiego w 1494 r.;
ziemiach litewskich utraconych na rzecz Wielkiego Księstwa Moskiewskiego w 1503 r.;
ziemiach litewskich utraconych na rzecz Wielkiego Księstwa Moskiewskiego w 1514 r.;
granicach ziem litewskich odzyskanych od Wielkiego Księstwa Moskiewskiego w 1537 r.;
najazdach wojsk moskiewskich na Wielkie Księstwo Litewskie na początku XVI w.;
miastach obleganych przez wojska moskiewskie w latach 1512‑1514;
kontrofensywie wojsk polsko‑litewskich;
granicach utraconych przez Litwę na rzecz Wielkiego Księstwa Moskiewskiego w 1. połowie XVI w.;
ważniejszych bitwach.
Nazwy ziem we władaniu Jagiellonów w 1494 r.:
Wielkie Księstwo Litewskie;
Królestwo Polskie;
Prusy Zakonne.
Ziemie litewskie utracone na rzecz Wielkiego Księstwa Moskiewskiego w 1494 r.; wschodnie ziemie Wielkiego Księstwa Litewskiego z miejscowościami:
Wiaźma,
Kozielsk,
Odojew.
Ziemie litewskie utracone na rzecz Wielkiego Księstwa Moskiewskiego w 1503 r.: wschodnie ziemie Wielkiego Księstwa Litewskiego z miejscowościami:
Toropiec,
Wieliż,
Dorohobuż,
Sierpiejsk,
Briańsk,
Starodub,
Nowogród Siewierski,
Czernihów,
Putywyl,
Kursk.
Ziemie litewskie utracone na rzecz Wielkiego Księstwa Moskiewskiego w 1514 r.: wschodnie ziemie Wielkiego Księstwa Litewskiego z miejscowością Smoleńsk.
Granice ziem litewskich odzyskanych od Wielkiego Księstwa Moskiewskiego w 1537 r.: ziemie z miejscowością Homel.
Przebieg najazdów wojsk moskiewskich na Wielkie Księstwo Litewskie na początku XVI w.: uderzenie nastąpiło z Moskwy w trzech kierunkach:
na Toropiec,
na Smoleńsk,
na Odojew.
Ze Smoleńska wojska doszły do miejscowości Brasław oraz do miejscowości Mińsk. Z Odojewa najdalej doszły do Czernihowa.
Nazwy miast obleganych przez wojska moskiewskie w latach 1512‑1514:
Smoleńsk,
Połock.
Przebieg kontrofensywy wojsk polsko‑litewskich: z Mińska do Smoleńska.
Ziemie utracone przez Litwę na rzecz Wielkiego Księstwa Moskiewskiego w 1. połowie XVI w.: wschodnie ziemie Wielkiego Księstwa Litewskiego.
Miejsca ważniejszych bitew:
Dorohobuż, 1500 r.;
Mościsław, 1501 r.;
Orsza, 1514 r.
Wyjaśnij, co utrudniało Litwinom przewagę w pierwszym okresie zmagań z Moskwą.
Napisz, jacy dwaj kolejni władcy Moskwy znacznie wzmocnili pozycję swojego państwa.
Wojna z Krzyżakami
Drugim ważnym przeciwnikiem Polski i Litwy nadal pozostawało nadbałtyckie państwo zakonne (od 1237 r. Zakon Kawalerów Mieczowych był podporządkowany Zakonowi Krzyżackiemu) (patrz mapa państw zakonnych). Wprawdzie wojny prowadzone w XV w. podkopały ich dominującą pozycję, spychając Krzyżaków do roli lenników króla polskiego, jednak współdziałając np. z Moskwą czy państwami niemieckimi, mogli poważnie zaszkodzić polskim i litewskim interesom. Nadal też próbowały odzyskać utraconą pozycję. W latach 1519‑1521 toczyła się ostatnia wojna Polaków z Krzyżakami. Zakończyła się rozejmem. Obie strony odczuwały fiskalny ciężar wojny. Albrecht Hohenzollern, siostrzeniec króla Polski Zygmunta Starego i ostatni mistrz Zakonu Najświętszej Marii Panny, zdawał sobie sprawę ze swojej słabości w stosunku do Polski. Na pomoc z Niemiec nie mógł liczyć, a zasoby samego zakonu były zbyt małe, by pokonać wielkie królestwo. W czasie podróży po Niemczech w 1522 roku, w którą się udał, szukając pomocy, spotkał się z Marcinem Lutrem i za jego namową zdecydował się na sekularyzacjęsekularyzację Zakonu.
Mapa rozwoju państwa zakonu krzyżackiego. Na mapie zaznaczone są:
Ziemia chełmińska, zalążek państwa zakonu krzyżackiego,
Ziemie i data ich zdobycia przez Krzyżaków,
Ziemie czasowo pod rządami Krzyżaków,
Ziemie dane Krzyżakom w zastaw,
Ziemie wchodzące w skład Zakonu Kawalerów Mieczowych,
Państwo krzyżackie położone było nad Morzem Bałtyckim.
Ziemie i data ich zdobycia przez Krzyżaków:
Ziemie Zakonu Kawalerów Mieczowych w 1237 r.,
Prusy w 1283 r.,
Pomorze Gdańskie w 1308 r.,
Estonia w 1346 r.,
Nowa Marchia w 1402 r.
Ziemie czasowo pod rządami Krzyżaków:
Kujawy i ziemia dobrzyńska w latach 1332‑1343,
Żmudź w latach 1398‑1411.
Ziemie dane Krzyżakom w zastaw:
Zawkrze,
Ziemie Wizneńska.
Ziemie wchodzące w skład Zakonu Kawalerów Mieczowych:
Kurlandia,
Inflanty.
Hołd pruski
Rokowania Albrechta Hohenzollerna z Zygmuntem Starym doprowadziły do wypracowania kompromisu. W Krakowie pełnomocnik ostatniego mistrza - Piast, książę legnicki Fryderyk II, podpisał 8 kwietnia 1525 roku traktat pokojowy. Na jego mocy król Polski zgodził się na sekularyzację Zakonu i przekształcenie go w świeckie Księstwo Pruskie z Albrechtem Hohenzollernem jako władcą. Obowiązek osobistego złożenia hołdu lennego miał miejsce w przypadku śmierci lennika lub zmiany na tronie polskim. Książę pruski stawał się pierwszym senatorem Polski i miał prawo zasiadać w senacie, miał również dostarczać pomocy wojskowej w przypadku prowadzenia przez Polaków wojny.
W dniu 10 kwietnia 1525 roku odbyła się uroczystość złożenie hołdu przez Albrechta Hohenzollerna. Rozstrzygnięcie to było krytykowane przez historyków, którzy podkreślali, że nie wykorzystano możliwości likwidacji wrogiego państwa i włączenia go do Polski. Niemal 250 lat później spadkobiercy tego państwa dokonali rozbioru Rzeczypospolitej. Wydaje się jednak, że w ówczesnej sytuacji wybór Zygmunta Starego nie był błędem politycznym.
Podaj, jak się nazywał władca, który składał hołd lenny w 1525 r.
Wojna o Inflanty
W efekcie kryzysu Państwa Zakonnego w Inflantach, w drugiej połowie XVI wieku wybuchła wojna o jego ziemie między Rzeczpospolitą, Rosją, Szwecją i Danią. Zmienne sojusze w tym konflikcie doprowadziły do podziału tych ziem, choć Polska z racji zawartych wcześniej porozumień z Inflantczykami uznawała całość dawnych ziem zakonnych za prawnie przynależną do Rzeczypospolitej.
Najważniejszym przeciwnikiem Zygmunta Augusta w rozciągnięciu panowania w Inflantach okazał się car Iwan Groźny. Opanował on wschodnie tereny dawnego władztwa zakonnego i przez port w Narwie rozpoczął handel z Zachodem. Król Polski usiłował przeszkadzać w tym handlu, angażując tzw. kaprów (kaper, czyli pirat w służbie władcy), napadających na statki płynące z lub do portu w Narwie. Częściowym zakończeniem konfliktu było zawarcie przez Danię i Szwecję pokoju w Szczecinie w 1570 r.
Ostatecznie jednak władcy Polski nie udało się wyprzeć Rosjan z Inflant i po śmierci ostatniego z Jagiellonów Iwan IV Groźny, korzystając z zamieszania wywołanego pierwszym bezkrólewiem, ucieczką Henryka Walezego i kolejną lekcją, wtargnął do polskiej części Inflant, zajmując niemal wszystkie tamtejsze zamki i miasta na północ od Dźwiny.
Mapa tereny Rzeczypospolitej zajęte przez Rosję w latach 1570‑1577. Na mapie zaznaczone są:
obszary Wielkiego Księstwa Litewskiego i Królestwa Polskiego;
lenna Rzeczypospolitej: Kurlandia, Semigalia, Prusy Książęce;
Inflanty w wspólnym władaniu Korony i Litwy;
Ziemie litewskie przyłączone do korony po unii lubelskiej: Podlasie
tereny zajęte przez Cesarstwo Rosyjskie do 1577 r.: Inflanty;
kierunki działań wojsk rosyjskich: uderzenie nastąpiło z Nowogrodu w kierunku Iwanogrodu i dalej do Estonii oraz w kierunku Pskowa i dalej na Dyneburg aż do Wenden (Kieś).
Miasto oblegane przez wojska moskiewskie: Wenden (Kieś).
Tragedia Węgier i zmierzch Jagiellonów
Osadzenie na tronie Czech i Węgier najstarszego z synów Kazimierza Jagiellończyka zapowiadało triumf i przewagę dynastii litewsko‑polskiej w Europie Środkowej.
Dla zabezpieczenia przed Habsburgami zawarto układ wiedeński w 1515 r., gwarantujący w przypadku wcześniejszego zgonu wzajemne poparcie przy obejmowaniu sukcesji na elekcyjnych tronach Pragi czy Budy.
Drzewo genealogiczne Władysława II, króla Czech i Węgier
Władysław II Jagiełło żył w latach 1351‑1434, jego żoną była Zofia Holszańska, żyjąca w latach 1405‑1461. Ich synem był Kazimierz IV Jagiellończyk żyjący w latach 1427‑1492;
Kazimierz IV Jagiellończyk poślubił Elżbietę Rakuszankę, życząca w latach 1436‑1505, córkę Albrechta II Habsburga żyjącego1397‑1439 w latach i Elżbiety Luksemburskiej żyjącej w latach 1409‑1442
dziećmi Kaźmierza IV Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki byli:
Barbara Hohenzollern, żyjąca w latach 1464‑1515;
Beatrycze Aragońska, żyjąca w latach 1457‑1508;
Anna de Foix, żyjąca w latach 1469‑1506;
Władysław Jagiellończyk, żyjący w latach 1456‑1516. Jego córką była Anna Jagiellonka żyjąca w latach 1503‑1547 i Ludwik II Jagiellończyk żyjący w latach 1506‑1526.
Drzewo genealogiczne Ludwika II Jagiellończyka
jego ojciec, Władysław II Jagiellończyk, urodził się 1 III 1456, a zmarł 13 III 1516 roku;
jego matka, Anna de Foix, urodziła się po 1469 roku, a zmarła 25 VII 1506 roku;
jego dziadek od strony ojca to Kazimierz IV Jagiellończyk, który urodził się 30 XI 1427 roku, a zmarł 7 VI 1492 roku;
jego babka od strony ojca to Elżbieta Rakuszanka, która urodziła się w 1436 roku, a zmarła 30 VIII 1505 roku;
jego dziadek od strony matki to Gaston II de Foix‑Candale, a babka to Katarzyna de Foix;
jego żona to Maria Habsburżanka, która urodziła się 17 IX 1505 roku, a zmarła 18 X 1558 roku.
Niespodzianie po bitwie pod Mohaczem to linia jagiellońska wymarła i tron usiłował objąć Ferdynand. W Czechach wszystko potoczyło się zgodnie z ustaleniami, ale na Węgrzech tamtejsza szlachta wybrała na króla narodowego kandydata Jana Zapolyę. Doprowadziło to do szeregu konfliktów, w efekcie których po śmierci Zapolyi (1540) jego małoletni syn Jan Zygmunt i regentka w osobie matki Jadwigi, córki polskiego króla Zygmunta Starego, złożyli hołd lenny sułtanowi tureckiemu (1541). W 1547 r., po kolejnej wojnie, na ponad 150 lat Węgry zostały podzielone na trzy części: zachodnią i północną władali Habsburgowie, środkową ze stołeczną Budą włączono bezpośrednio do Turcji, a wschodnią (Siedmiogrodem) jako lennem tureckim rządzili sami Węgrzy.
Kwitnące królestwo, znaczący ośrodek kultury renesansowej, przeżyło głęboki kryzys, a Polska straciła ważnego sojusznika na południu swoich granic.
Na ukazanym fragmencie mapy Europy z 1525 roku, czyli z okresu bezpośrednio poprzedzającego najazd turecki, widać zasięg terytorialny Imperium Osmańskiego.
Na mapie Europy z lat trzydziestych XVI wieku - czyli jeszcze w trakcie wojny austriacko‑tureckiej - widać jaką część Węgier zajęło Imperium Osmańskie.
Podział Węgier został dokonany w latach 1526‑1568.