Koniec pewnej epoki? (lekcja powtórzeniowa)
Fotografia i propaganda mają często, niestety, wiele ze sobą wspólnego.
Już od początku powstania fotografii wykorzystywano ją do niewłaściwych celów propagandowych, niezgodnych z rzeczywistością.
Materiał powtórzeniowy został podzielony na dwie części, które dotyczą XIX wieku:
warsztaty z historii społecznej,
warsztaty fotografii.
Warsztaty z historii społecznej
Na podstawie zamieszczonych poniżej ilustracji i informacji nazwij zjawiska, które nabrały większego znaczenia w życiu codziennym mieszkańców Europy (i innych obszarów objętych rewolucją przemysłową), w porównaniu z poprzednimi epokami.
Mierzenie czasu było znane już prawie 3000 lat p.n.e. W XIX wieku powstał kolejny wynalazek, związany z czasem, który bardzo ułatwił sprawdzanie godzin. Poszukaj w dostępnych źródłach i podaj nazwę tego wynalazeku.
Wskaż, które zdanie nie pasuje do reszty informacji.
- Około połowy XIX wieku koleje żelazne umożliwiały ludziom przemieszczanie się z prędkością około 40 km/h.
- Upowszechnienie się konnych omnibusów miejskich, a później kolei żelaznej spowodowało zmianę pojmowania czasu w życiu codziennym.
- W 1843 roku zbudowano pierwszy sekundomierz, czyli stoper.
- W 1884 roku na Międzynarodowej Konferencji Południkowej przyjęto podział na 24 strefy czasowe, począwszy od południka przebiegającego przez Greenwich pod Londynem.
- W Warszawie pierwszy publiczny zegar elektryczny ustawiono w 1886 rok.
- Z XIX-wiecznym miastem przemysłowym kojarzył się gwizd fabrycznej maszyny, wymóg punktualności, systematyczności i trzeźwości.
Jak myślisz, co łączy informacje z powyższego pytania? Napisz krótkie uzasadnienie swojej odpowiedzi.
Na podstawie zamieszczonych powyżej ilustracji i informacji nazwij zjawiska, które nabrały większego znaczenia w życiu codziennym mieszkańców Europy oraz innych obszarów objętych rewolucją przemysłową, w porównaniu z poprzednimi epokami.
Napisz, kiedy powstało pierwsze przedszkole w Polsce.
Wskaż, które zdanie nie pasuje do reszty informacji.
- W XIX wieku nastąpiło w Europie skokowe wydłużenie czasu życia ludzkiego. Między 1850 a 1900 rokiem Europejczycy żyli statystycznie o 15 lat dłużej, osiągając wiek około 48 lat, a po 1870 roku zaczął maleć wskaźnik ich śmiertelności.
- Hans Christian Andersen (1805–1875) uważał siebie za twórcę opowieści dla dorosłych i niebywale irytowało go określanie jego Baśni mianem utworów dla dzieci.
- W wiekach poprzedzających wiek XIX dzieci we wszystkich grupach społecznych zaczynały edukację w wieku 2–3 lat, a w wieku lat 7 – jak uważano – wkraczały w dorosłość.
- Do XIX wieku kobieta rodziła pierwsze dziecko, statystycznie rzecz ujmując, w wieku 15–17 lat, choć porody dużo wcześniejsze nie należały do rzadkości.
- W 1849 roku w Paryżu powstał pierwszy sklep z zabawkami dla dzieci. W 1900 roku takich sklepów było w tym mieście około 50.
Jak myślisz, co łączy informacje z powyższego ćwiczenia? Napisz krótkie uzasadnienie swojej odpowiedzi.
Wybierz jeden z podanych niżej tematów i przyjrzyj się zdjęciom. Napisz utrzymaną w tonie sensacyjnym notatkę prasową dotyczącą wybranego zdarzenia. Pamiętaj o znaczeniu nagłówka. Sformułuj wniosek z prezentowanych wydarzeń, nadając mu postać SMS‑a wysyłanego do znajomej osoby.
Kapitan z Köpenick
W berlińskiej dzielnicy Köpenick [czyt.: kypenik] na pamiątkę pewnego zabawnego wydarzenia obchodzi się rokrocznie lokalne święto, w trakcie którego odgrywane są wydarzenia z 1906 roku.
Poszukaj informacji o tym, co wówczas ukradziono i kto dokonał zuchwałej kradzieży.
Skandal w Luwrze
W 1911 roku dokonano rabunku, który zszokował współczesnych i zyskał miano największej spośród wszystkich kradzieży muzealnych, jakie miały dotąd miejsce. Sprawcą był Vincenzo Peruggia [czyt.: wincenco perudża], włoski pracownik Luwru.
Poszukaj informacji o tym zdarzeniu.
Katastrofa lokomocyjna
Czy poniższa fotografia przedstawia skutki pewnego przykrego wydarzenia,
czy raczej pełną humoru, przygotowaną dla fotografa scenkę? Twoja decyzja w kwestii jej interpretacji będzie mieć wpływ na notatkę, którą stworzysz.
Napisz utrzymaną w tonie sensacyjnym notatkę prasową dotyczącą jakiegoś twojego zdarzenia, które do dzisiaj pamiętasz.
Warsztaty fotograficzne
Fotografie wydają się niezawodnym źródłem informacji. Tak jednak nie jest.
Aby rzeczywiście mogły spełnić taką funkcję, trzeba znać źródło ich pochodzenia oraz wiedzieć, kiedy i dlaczego powstały. Mogą pełnić różne funkcje: stanowić zwyczajne odzwierciedlenie danego obiektu lub przeciwnie — symbol wydarzenia, toteż warto odróżniać ich znaczenie informacyjne od symbolicznego. Warto poza tym pamiętać, że od początku swego istnienia bywają narzędziem propagandy lub dezinformacji.
Co więcej, niektóre fotografie są źródłem wiktymizacjiwiktymizacji, gdyż utrwalając zjawiska patologiczne (przykładowo poprzez ukazywanie ofiar wojen czy przestępstw), odbierają osobom na nich przedstawionym prawo do zaprezentowania się w innej roli. Ten XIX‑wieczny wynalazek także dziś odgrywa niebagatelną rolę w naszym życiu codziennym. Warto zatem uważać, jakie zdjęcia zamieszcza się na Facebooku czy Twitterze, gdyż mogą one niekiedy przynieść więcej szkody niż pożytku, nie tylko nam, ale też innym osobom.
Poniżej znajdziesz kilka informacji z historii dziewiętnastowiecznej fotografii i dowiesz się o ówczesnych sposobach ich wykorzystywania. Warto potraktować
je jako puentę. Zastanów się, czy podane przykłady mówią o zjawiskach dotyczących wyłącznie XIX wieku?
Korekta fotografii – nawet w celu ich ratowania – zmienia je nieodwracalnie.
Kadrowanie zmienia wymowę fotografii. W zależności od ułożenia zdjęcia zmienia się nasze przekonanie o wieku nieletniej pracownicy amerykańskiej fabryki włókienniczej. Wykonał je w Południowej Karolinie w 1908 roku amerykański fotoreporter Lewis Hine [czyt.: luis hajn] (1874‑1940), jeden z twórców 'fotografii zaangażowanej społecznie'. Jeśli spojrzy się na zdjęcie 'z góry', robotnica wydawać się będzie mniejsza, jeśli z dołu — wyższa (a więc starsza), a obcięcie (lub zasłonięcie) brzegów zdjęcia do rozmiaru portretowego ('legitymacyjnego') ujęcia ukryje prawdę na temat sytuacji socjalnej i pracy sfotografowanej dziewczynki.
Ta słynna dziś fotografia (powyżej) została zrobiona przez amerykańskiego fotografa Alfreda Stieglitza [czyt.: sztiglica] (1864–1946) w czasie podróży ze Stanów Zjednoczonych do Europy na początku XX wieku. Przedstawia fragment modnego wtedy transatlantyku Wilhelm Kaiser II [czyt.: kajza]. W kadrze widać trap wiodący
na statek oraz jego dolny i górny pokład. Dużo ważniejszy pozostaje jednak jej aspekt symboliczny: według Stiglitza to metafora ówczesnych podziałów klasowych.
Brytyjski fotograf Roger Fenton (1819–1869) [czyt.: rodżer fentyn], założyciel Królewskiego Towarzystwa Fotograficznego, był przyjacielem rodziny królewskiej. Wysłano go na Krym z misją wykonania zdjęć, które uspokoją brytyjskie społeczeństwo po fali niepokojących doniesień z frontu. Zrobiona przez niego
w 1855 roku seria fotografii prezentujących realia toczącej się wówczas wojny krymskiej jest uważana za pierwszy w historii wojenny fotoreportaż. Daleko mu jednak do dzisiejszych standardów, jakich oczekuje się od tego rodzaju dokumentacji, gdyż na jego zdjęciach wojny właściwie nie widać. Znaczna część z nich prezentuje sielskie sceny tyłowe, urokliwe krajobrazy i portrety generalicji. Jeśli pokazują śmierć, to raczej pobojowiska zasłane ciałami ofiar przeciwników armii brytyjskiej. Były
to niekiedy fotografie inscenizowane, gdyż przed ich wykonaniem usuwano z pola widzenia zwłoki żołnierzy angielskich i francuskich. Autorowi zależało na propagandowym aspekcie zadania: chodziło o poprawienie wizerunku wojny w oczach Brytyjczyków. Retusz zdjęć to metoda, po którą chętnie będą sięgać władze sowieckiej Rosji. Wówczas, w początkach istnienia fotografii do manipulowania opinią publiczną wystarczało zaniechanie fotografowania okropności wojny.
Spośród zdjęć zrobionych przez Fentona właściwie tylko ta fotografia jednoznacznie mówi o ogromnej cenie, jaką Wielka Brytania zapłaciła za udział w wojnie krymskiej. Widać na niej pustą dolinę usłaną kulami armatnimi — miejsce zagłady blisko sześciuset brytyjskich żołnierzy, którzy wpadli w rosyjską zasadzkę. Kadr został uprzednio malowniczo zaaranżowany przez fotografa, w rzeczywistości bowiem po potyczce większość kul leżała w rowach. Z czasem ta przejmująca fotografia stała się metaforą masowej śmierci.
Jednym z ciekawszych przykładów zdjęcia propagandowego pozostaje notorycznie powielany kadr z filmu Sergiusza Eisensteina [czyt.: ajzejnsztajn] pod tytułem
Oktiabr (Dziesięć dni, które wstrząsnęły światem, 1928), prezentujący scenę szturmu na Pałac Zimowy w Piotrogrodzie. W rzeczywistości po strzałach z Aurory większość obrońców się wycofała i 8 listopada 1917 roku, za cenę kilku zabitych, rewolucjoniści zajęli ostatecznie opuszczony Pałac Zimowy. Trudno jednak nazwać to zdarzenie
jego zdobyciem, gdyż rozpoczęta w nocy akcja tak naprawdę zakończyła się niepowodzeniem. Władze bolszewickie potrzebowały jednak nie prawdy,
lecz fotografii, która potwierdzi oficjalną wersję zdarzeń.
Fotografia przedstawia Lizzie van Zyl [czyt.: lizi fan dzajo], jedną z ofiar wojen burskich, toczących się na przełomie XIX i XX wieku w Afryce Południowej. Zdjęcia dokumentujące zbrodnie zazwyczaj utrwalają je w słusznym celu, aby dać świadectwo bestialstwa, jednak bywają też narzędziem propagandy lub przejawem arogancji wykonujących je sprawców wydarzeń. Pomijając ten aspekt fotografii‑dokumentu, warto pamiętać, że nie mamy szansy na poznanie innej twarzy ofiar. Paradoks ten jest i zapewne pozostanie jedną z bolączek współczesnego świata.
Niektóre zdjęcia zdają się też służyć 'przedłużeniu' kary. Tak można odczytać fotografie komunardów — uczestników krwawych wydarzeń doby Komuny Paryskiej w 1871 roku, wykonane po ich egzekucji.
Od zarania fotografii zdjęcia podlegały obróbkom, które miały wpływ na ich treść. Wśród sposobów ich 'poprawiania' wymienić można między innymi: fotomontaż, inscenizowanie kadru, opatrywanie zdjęć podpisem narzucającym fałszywą interpretację i techniczny retusz. Przeanalizuj przykłady takich działań na podstawie zamieszczonych zdjęć. Zanotuj swoje spostrzeżenia i wnioski.
Pierwsza udana, trwała fotografia została wykonana przez Nicéphore’a Niépce’a [czyt.: nisifor nieps] w 1826 lub 1827 roku na metalowej płycie. Poszukaj w dostępnych źródłach i napisz co przedstawiała.