Architektura sakralna Opactwo świętego Michała Le Mont-St-Michel, Francja

Pierwsze osadzenie benedyktynów na wyspie Mont Saint-Michel miało miejsce ok. roku 933 z nadania hrabiów z Rouen, potem książąt Normandii. Książę Ryszard I Nieustraszony (943–996) uzyskał u papieża Jana XIII bullę dającą mu prawo przywrócenia porządku w klasztorze i w 966 r., wraz z mnichami przybyłymi z Saint-Wandrille, założył nowe opactwo benedyktyńskie (opactwo Fontenelle). Bogactwo i siła nowego opactwa, a także prestiż sanktuarium przyciągały tłumy pielgrzymów. W 1256 i 1264 r. pielgrzymkę do opactwa na Mont Saint-Michel odbył Ludwik IX Święty. U stóp sanktuarium powstało miasteczko oferujące pielgrzymom gościnę. Opactwo nieprzerwanie cieszyło się względami książąt normandzkich, a następnie królów Francji. W czasie wojny stuletniej opactwo zostało opasane nowym pierścieniem murów obronnych, teraz obejmujących także miasteczko. Pamiątką po szturmach tamtego czasu są dwie machiny oblężnicze pozostawione pod murami Mont Saint-Michel. Opactwo benedyktyńskie powstawało, począwszy od X w., z zestawionych, zachodzących na siebie części w stylach romańskim i gotyckim. Różne budowle konieczne do funkcjonowania klasztoru zostały stłoczone na ciasnej i niewygodnej przestrzeni. Merveille usytuowana na północy opactwa zawierała krużganek klasztorny podzielony na refektarz, fraternię i spiżarnię – przykład funkcjonalnego połączenia. W ten sam sposób zabudowania Balle-Chaise i dormitorium łączą funkcje administracyjne opactwa z działalnością kulturalną. Pierwotny kościół klasztorny wzniesiony w czasach fundacji benedyktyńskiej z 966 r. powstawał w stylu romańskim i gotyckim, i wkrótce został całkowicie pochłonięty przez powiększający się klasztor. Nowe budowle pojawiały się kolejno po wschodniej stronie świątyni, na wyższych piętrach skały i na samym szczycie wzgórza. W efekcie rozbudowy pierwotny kościół został zupełnie zapomniany i odkryty na nowo dopiero na przełomie XIX i XX w., w czasie prac wykopaliskowych prowadzonych w tym miejscu. Dzisiaj odrestaurowany kościół stanowi wspaniały przykład architektury romańskiej. W 1103 r. trzy dzwony zachodniej nawy nowego kościoła runęły na klasztorne budynki, gdyż nie były wystarczająco solidnie osadzone. Odbudową zajął się opat Roger II (1115–1125). W 1421 r. runął romański chór opactwa, który został zrekonstruowany w dwóch fazach w latach 1446–1450 i 1499-1523 w gotyckim stylu flamboyant. W wyniku pożaru w 1776 r. postanowiono wyburzyć trzy przęsła zachodnie opactwa, a w 1780 r. została zbudowana nowa fasada (front budynku) w stylu neoklasycystycznym, której fundamenty skróciły o połowę położony pod nimi pierwotny kościół Notre-Dame-Sous-Terre. W 1791 r., w następstwie rewolucji francuskiej, ostatni mnisi zostali wydaleni z opactwa, które zostało zmienione w więzienie. Począwszy od 1793 r. przetrzymywano w nim ponad 300 księży odmawiających przyjęcia nowej konstytucji cywilnej. W 1794 r. na szczycie wieży dzwonniczej została zainstalowana stacja telegrafu optycznego. Tym samym Mont Saint-Michel zostało włączone w szlak linii telegraficznej z Paryża do Brestu. W 1817 r. z powodu licznych modyfikacji wykonanych przez władze penitencjarne, żeby pomieścić warsztaty dla więźniów, zawaliła się jedna część konstrukcji wzniesiona za czasów opata Roberta de Torigni (1154–1186). Po sklasyfikowaniu opactwa jako pomnika historycznego w 1874 r. zostały przeprowadzone przez Corroyera pierwsze pilne prace wzmacniające i konserwacyjne. W 1896 r. nad kościołem wzniesiono iglicę, która sięga 170 m n.p.m. W 1898 r. wykopaliska Gouta pod podłożem kościoła doprowadziły do ponownego odkrycia Notre-Dame-Sous-Terre, który został oddany do użytku w 1959 r. dzięki zastosowaniu przez architekta Froidevaux wzmocnień z betonu sprężonego, podtrzymujących wyżej położony kościół. Po regulacji rzeki Couesnon, która zmieniła stosunki wodne w zatoce, powodując jej zamulenie oraz ufortyfikowaniu grobli w 1879 r., Mont Saint-Michel przestał być wyspą, stał się raczej głęboko wysuniętym w morze cyplem. Z okazji tysięcznej rocznicy powstania przypadającej na 1966 r. niewielka liczba zakonników znów osiedliła się w klasztorze.