Wypowiedź też może mieć styl!

Wyrazu styl używamy w różnych znaczeniach. Odnosimy go do sposobu postępowania, zachowywania się, myślenia, wiążemy z cechami charakterystycznymi dla sztuki jakiejś epoki lub jakiegoś regionu. Wyraz styl stosowany jest również w nauce o języku, czyli w językoznawstwie.

Style językowe i ich cechy

Osoby, które znają tylko jeden język, nawet w codziennych sytuacjach posługują się kilkoma jego odmianami, w tym różnymi stylami, czyli sposobami językowego ukształtowania tekstu. W odmienny sposób budujemy zdania i używamy innych słów w rozmowie z rodzicami, z koleżanką, z nauczycielem czy z pracownikiem urzędu. Specyficznie kształtowane są też wypowiedzi literackie, publicystyczne lub naukowe. W zależności od tego, kto jest odbiorcą i jaki jest cel wypowiedzi, używamy różnych stylów. Możemy więc powiedzieć, że język polski, podobnie jak inne języki, jest zróżnicowany stylistycznie. Nie oznacza to jednak, że możemy łączyć dowolne style w jednej wypowiedzi. Mając do wyboru różne style polszczyzny, powinniśmy się orientować, którego z nich użyć w konkretnej sytuacji.

Poszczególne style (naukowy, urzędowy, artystyczny, potoczny i publicystyczny) różnią się słownictwem i środkami językowymi.

Na przykład w stylu naukowym używa się zdań wielokrotnie złożonych, wyrażeń porządkujących wypowiedź, m.in. 'po pierwsze', 'przejdźmy do', 'podsumowując' oraz wyrazów wskazujących na relacje, np. 'zatem', 'z kolei', 'jednak', 'również'.

W stylu potocznym często występują zdania urwane, eliptyczne (czyli takie, w których pominięty jest jakiś wyraz, najczęściej czasownik), np. 'Dwa kilo kartofli'. 'Od rana gwar'. 'Straszne mieszkanie'.

Styl urzędowy cechują konstrukcje bezosobowe, np. 'postanawia się', 'odwołano', i wskazujące na obowiązek, pozwolenie lub zakaz, np. 'jest obowiązany', 'jest dozwolone', 'zakazuje się'.

Styl publicystyczny jest zróżnicowany, tak jak gatunki dziennikarskie. Może łączyć elementy stylu potocznego, naukowego i artystycznego. Charakteryzuje się prostym, zrozumiałym językiem oraz uporządkowaną konstrukcją. Operuje utartymi zwrotami, np. 'czytać między wierszami', określeniami wartościującymi, np. 'dobra zmiana'. Występują powtórzenia. Podawane są informacje faktograficzne, np. liczby, nazwy własne itp. Wykorzystywane są formy czasowników w 3. osobie czasu przeszłego, np. 'podkreślił'.

Specjalną nazwę mają też słowa i wyrażenia charakterystyczne dla danego stylu: dla potocznego są to kolokwializmy ('kobitka' 'kobietka', 'żonka', 'zbaranieć' 'nie wiedzieć, jak się zachować', 'dycha' ‘dziesięć’), dla urzędowego – kancelaryzmy ('awizo', 'zakazuje się', 'uiścić opłatę'), dla naukowego – terminy ('derywacjaderywacjaderywacja', 'akomodacjaakomodacjaakomodacja'), a dla artystycznego – poetyzmy ('smętny' 'smutny', 'dumać' 'rozmyślać', 'niebiosa' 'niebo').

Można zatem powiedzieć, że style są zakorzenione w powtarzalnych i stałych sytuacjach, które są typowe np. dla urzędów, nauki, religii. Twierdzi się, że najważniejszym dla każdego człowieka stylem jest ten, który poznaje najwcześniej, a więc styl potoczny. Wszystkie pozostałe są wtórne wobec niego.

Przykłady różnych stylów językowych:

a) Styl artystyczny

Fragment Listu dedykacyjnego do Zygmunta Krasińskiego:

(Ortografia i interpunkcja zostały uwspółcześnione.)

KOCHANY POETO RUIN!

Pozwól, że, pisząc do ciebie, zacznę od apologu, który mi opowiedziano nad Salaminy zatoką.

Stary i ślepy harfiarz z wyspy Scio przyszedł nad brzegi Morza Egejskiego, a usłyszawszy z wielkim hukiem łamiące się fale, myślał, że szum ów pochodził od zgiełku ludzi, którzy się zbiegli pieśni rycerskich posłuchać. Oparł się więc na harfie i śpiewał pustemu morza brzegowi: a kiedy skończył, zadziwił się, że żadnego ludzkiego głosu, żadnego westchnienia, żadnego pieśń nie zyskała oklasku. Rzucił więc harfę precz daleko od siebie, a te fale, które śpiewak mniemał tłumem ludzkim, odniosły złote pieśni narzędzie i położyły mu je przy stopach. I odszedł od harfy swojej smutny Greczyn, nie wiedząc, że najpiękniejszy rapsod nie w sercach ludzi, ale w głębi fal Egejskiego Morza utonął.

Źródło: Juliusz Słowacki, Przedmowa, [w:] tegoż, Balladyna, Wrocław 1922, s. 30.

b) Styl naukowy

Fragment artykułu hasłowego intertekstualność:

Kategoria 'intertekstualności' odnosi się ogólnie do przestrzeni międzytekstowych, w których sytuują się wszelkie przejawy ludzkiej aktywności: wypowiedzi, utwory literackie, dzieła sztuki, spektakle teatralne, przekazy informacyjne i medialne itp. Natomiast w swoich ścisłych, wyspecjalizowanych znaczeniach kategoria ta określa sfery powiązań i odniesień międzytekstowych, w których aktywnie uczestniczą konkretne utwory literackie, ustalając, czym one są pod względem formalnym i znaczeniowym. Kategoria intertekstualności jest więc przede wszystkim nazwą wielości różnorodnych zjawisk, które nieodmiennie unaoczniają wchodzenie utworów literackich w głębokie, 'dialogiczne' powiązania z zewnętrznymi wobec nich polami tekstowymi innych utworów i przekazów pozaliterackich.

Źródło: encyklopedia.pwn.pl/haslo/intertekstualnosc;3915178.html, dostęp: 04.06.2021.

c) Styl publicystyczny

Fragment artykułu Oko‑uchem: Zanikająca kultura języka Jerzego Snakowskiego

W dodatku język polski zaczyna być coraz mniej polski. Jadąc np. do Skandynawii, chcę się czuć jak w Skandynawii. Nie służy temu globalizacja rynkowa. Wszędzie te same pamiątki, dania, produkty, marki. Jedyne, co nas jeszcze różni, to języki. Lubię, będąc w Szwecji, widzieć dookoła siebie napisy z charakterystycznymi dla tamtejszego języka znakami diakrytycznymi. Miło jest przywieźć z zagranicy kilka ichniejszych słówek i łamać sobie na nich język.
Niedawno widziałem grupę roześmianych zagranicznych turystów, którzy robili zdjęcie napisowi 'Wrzeszcz' i dziwiących się, że istnieje słowo, w którym na tyle spółgłosek przypada jedna samogłoska. I założę się, że było to jedyne zdjęcie, jakie zrobili we Wrzeszczu. Nie sądzę, że zaintrygować mogły ich napisy w stylu 'Ergo Arena', 'Madison', 'Hevelius' czy 'Lech Walesa Airport'.

Źródło: https://kultura.trojmiasto.pl/Oko-uchem-Zanikajaca-kultura-jezyka-n51303.html, dostęp: 03.10.2023.

d) Styl urzędowy

Fragment wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku:

Decyzją z dnia 2 sierpnia 2017 r. nr (...) Starosta Powiatu (...), działając na podstawie art. 9 ust. 1 pkt 14a i art. 33 ust. 4 pkt 1 i ust. 4ca ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2017 r. poz. 1065 z późn. zm.) oraz art. 104, art. 108 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2017 r. poz. 1257 z późn. zm.), orzekł o utracie przez D. S. statusu osoby bezrobotnej z dniem 10 czerwca 2017 r. Decyzji nadano rygor natychmiastowej wykonalności.

Źródło: https://sip.lex.pl/orzeczenia-ipisma-urzedowe/orzeczenia-sadow/iii-sa-gd-913-17-utrata -statusu‑bezrobotnego‑ze‑wzgledu‑522535883, dostęp: 04.06.2021.

e) Styl potoczny

Fragment rozmowy:

Ania jutro organizuje imprę z filmami. Plan jest taki, że wbijamy do niej na chatę o dwudziestej. Proponuję zrobić zrzutkę na jedzonko i napoje. Powiedzmy po dwie dyszki na głowę. Co wy na to?

Źródło: Opracowanie własne

Zadaniowo