Jadwiga i Jagiełło – unia Polski i Litwy
Państwo zakonu krzyżackiego
Jak pamiętacie z poprzednich lekcji, zakon krzyżacki zagarnął ziemię chełmińską i Pomorze Gdańskie, podbił też ziemie pogańskich Prusów. Na tych terenach Krzyżacy założyli własne państwo. W 1237 roku połączyli się z rycerskim zakonem kawalerów mieczowych w Inflantach. Od początku XIV wieku stolicą państwa zakonnego był Malbork.
Na czele państwa stał wielki mistrz. Krzyżacy byli dobrymi gospodarzami.
Na ziemiach, które weszły w skład ich państwa, karczowali lasy, zakładali nowe wsie i miasta (między innymi Elbląg, Toruń, Kwidzyn, Malbork), budowali zamki. Dzięki temu ich państwo stawało się coraz bogatsze i silniejsze. Rosło też jego znaczenie polityczne w Europie. Jedynie sąsiedzi patrzyli na rozwój państwa krzyżackiego z rosnącym niepokojem.
Mapa rozwoju państwa zakonu krzyżackiego. Na mapie zaznaczone są:
- Ziemia chełmińska, zalążek państwa zakonu krzyżackiego,
- Ziemie i data ich zdobycia przez Krzyżaków,
- Ziemie czasowo pod rządami Krzyżaków,
- Ziemie dane Krzyżakom w zastaw,
- Ziemie wchodzące w skład Zakonu Kawalerów Mieczowych,
- Państwo krzyżackie położone było nad Morzem Bałtyckim.
Państwo Zakonu Krzyżackiego położone było nad Morzem Bałtyckim.
Ziemie i data ich zdobycia przez Krzyżaków:
- Ziemie Zakonu Kawalerów Mieczowych w 1237 r.,
- Prusy w 1283 r.,
- Pomorze Gdańskie w 1308 r.,
- Estonia w 1346 r.,
- Nowa Marchia w 1402 r.
Ziemie czasowo pod rządami Krzyżaków:
- Kujawy i ziemia dobrzyńska w latach 1332‑1343,
- Żmudź w latach 1398‑1411.
Ziemie dane Krzyżakom w zastaw:
- Zawkrze,
- Ziemie Wizneńska.
Ziemie wchodzące w skład Zakonu Kawalerów Mieczowych:
- Kurlandia,
- Inflanty.
Wymień ziemie, które Krzyżacy zabrali Polsce.
Na podstawie opisu mapy, wymień ziemie, które Krzyżacy odebrali Polsce:
Odpowiedź: Krzyżacy zabrali Polsce ziemię chełmińską i Pomorze Gdańskie.
Podaj nazwę morza, nad którym leżało państwo krzyżackie.
Na podstawie opisu mapy, podaj nazwę morza, nad którym leżało Państwo Zakonu Krzyżackiego.
Odpowiedź: Morze Bałtyckie.
Wymień ziemie, które należały do Zakonu Kawalerów Mieczowych, a następnie weszły w skład państwa krzyżackiego.
Na podstawie opisu mapy, wymień ziemie, które należały do Zakonu Kawalerów mieczowych, a następnie weszły w skład państwa krzyżackiego.
Odpowiedź: Kurlandia i Inflanty
Podaj nazwę państwa, którego tereny przedzielały państwo krzyżackie.
Na podstawie opisu mapy, wypisz nazwy ziem danych Krzyżakom w zastaw.
Odpowiedź: Zawkrze, Ziemia Wizneńska.
Sprawdź w dostępnych źródłach, jakie państwa leżą dziś na terenach państwa zakonnego.
Wielkie Księstwo Litewskie
Na północnym wschodzie od granic Polski rozciągały się ziemie, które zamieszkiwali Litwini. W XIII wieku utworzyli państwo. Następnie podporządkowali sobie liczne ziemie ruskie. Wielkie Księstwo Litewskie stało się jednym z największych państw w Europie. Rozciągało się od Morza Bałtyckiego aż do Morza Czarnego. Jego stolicą było Wilno.
Litwini ze swoimi książętami trwali w pogaństwie. Z tego powodu chrześcijańskie państwa Europy uważały, że należy doprowadzić do przyjęcia chrztu przez książąt litewskich i ich poddanych. Chrystianizacja pogańskiej Litwy stała się pretekstem
do najazdów dla Krzyżaków, którzy sąsiadowali z Wielkim Księstwem Litewskim.
Mapa Wielkiego Księstwa Litewskiego. Na na mapie zaznaczone są:
- Ziemie Królestwa Polskiego w 1434 r.,
- Ziemie zależne od Królestwa Polskiego,
- Rdzenne ziemie litewskie,
- Ziemie wchodzące w skład Wielkiego Księstwa Litewskiego,
- Miejsca wraz z datami, podpisania ważniejszych traktatów,
- Państwa sąsiadujące z Wielkim Księstwem Litewskim,
- Państwa sąsiadujące z Królestwem Polskim.
Ziemie Królestwa Polskiego w 1434 r.:
- Wielkopolska,
- Kujawy,
- Małopolska,
- część Podola.
Ziemie zależne od Królestwa Polskiego:
- Mazowsze,
- Hospodarstwo Mołdawskie.
Rdzenne ziemie litewskie:
- Żmudź,
- Auksztota.
Ziemie wchodzące w skład Wielkiego Księstwa Litewskiego:
- Żmudź,
- Auksztota,
- Podlasie,
- Polesie,
- Wołyń,
- część Podola,
- Ukraina,
- Dzikie Pola.
Miejsca wraz z datami, podpisania ważniejszych traktatów:
- Krewo 1385 r.,
- Wilno 1401 r.,
- Radom 1401 r.,
- Horodło 1413 r.
Państwa sąsiadujące z Wielkim Księstwem Litewskim:
- Państwo zakonu krzyżackiego,
- Księstwa Ruskie,
- Złota Orda,
- Królestwo Polskie.
Państwa sąsiadujące z Królestwem Polskim:
- Wielkie Księstwo Litewskie,
- Państwo Zakonu Krzyżackiego,
- Królestwo Czeskie,
- Królestwo Węgierskie,
- Hospodarstwo Mołdawskie.
Ziemie Wielkiego Księstwa Litewskiego rozciągały się od Morza Bałtyckiego po Morze Czarne.
Wymień państwa sąsiadujące z Wielkim Księstwem Litewskim.
Na podstawie opisu mapy, wymień państwa sąsiadujące z Wielkim Księstwem Litewskim.
Odpowiedź: Państwo zakonu krzyżackiego, Królestwo Polskie, Księstwa Ruskie, Hospodarstwo Mołdawskie.
Wielkie Księstwo Litewskie rozciągało się od morza do morza. Przyjrzyj się mapie i odczytaj nazwy tych mórz.
Wielkie Księstwo Litewskie rozciągało się od morza do morza. Na podstawie opisu mapy, odczytaj nazwy tych mórz.
Odpowiedź: Morze Bałtyckie i Morze Czarne.
Zamek w Trokach na Litwie został zbudowany na wyspie jeziora Galwe na polecenie wielkiego księcia litewskiego Witolda. Wymień elementy, które świadczą o tym, że zamek w Trokach był budowlą obronną.
Wypisz co powodowało, że średniowieczne zamki były trudne do zdobycia przez wroga.
Odpowiedź: Np.: mury obronne, baszty, fosa, usytuowanie w trudno dostępnym miejscu.
Jadwiga i Jagiełło
W 1384 roku królem Polski została Jadwiga Andegaweńska. Miała wówczas 10 lat i nie mogła jeszcze sprawować samodzielnie rządów. Robili to za nią panowie małopolscy. Oni też postanowili, że Jadwiga powinna jak najszybciej wyjść za mąż. Wybór padł na dużo starszego od Jadwigi wielkiego księcia litewskiego Jagiełłę.
Zastanów się, dlaczego młoda królowa Jadwiga nie mogła samodzielnie rządzić Polską.
- Była niepełnoletnia.
- Brakowało jej dobrych doradców.
- Nie miała brata.
- Brakowało jej doświadczenia w rządzeniu państwem.
- Mogła ulegać wpływom nieodpowiednich osób.
Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa PolskiegoJagiełło, wielki książę litewski, wybrawszy się w celu objęcia rządów Królestwa Polskiego i zaślubienia królowej Jadwigi, z braćmi swoimi i licznym dworu orszakiem, prowadząc z sobą wozy wyładowane skarbami i rozliczonymi sprzętami i ozdobami, przyjechał wreszcie do Polski. Prowadzili go posłowie polscy przez Lublin, gdzie świadomie dni kilka zabawił, aby wieść o jego przybyciu rozeszła się między panami. Z Lublina wolną jazdą zbliżał się ku Krakowowi. […] Przybył dnia 12 lutego we wtorek do Krakowa i w licznym otoczeniu litewskich, ruskich, a przede wszystkim polskich panów, z wielką okazałością i przepychem odprawił wjazd do miasta. Skąd potem odprowadzony na zamek, szedł prosto do królowej Jadwigi, która go w swych komnatach królewskich, w towarzystwie wielu panien dworskich i niewiast przyjęła i powitała. Jagiełło przypatrzywszy się z wielkim podziwem jej urodzie (nie było bowiem podówczas, jak mówiono, piękniejszej w całym świecie niewiasty), nazajutrz posłał jej […] kosztowne bardzo upominki w złocie, srebrze, klejnotach i szatach.
Źródło: Jan Długosz, Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, tłum. Karol Mecherzyński, Kraków 1878.
Przez które miasto jechał Jagiełło z Wilna do Krakowa?
- Lublin
- Wrocław
- Gdańsk
- Gniezno
Jagiełło jechał do Krakowa, by...
- ...poślubić królową Jadwigę.
- ...objąć rządy w Królestwie Polskim
- ...wziąć udział w turnieju rycerskim.
- ...podpisać unię polsko-litewską.
Gdzie oczekiwała na Jagiełłę królowa Jadwiga?
- na zamku, w swych komnatach
- na rogatkach miejskich
- w parku
- na dziedzińcu zamkowym
Kto towarzyszył Jadwidze w trakcie powitania Jagiełły?
- dworzanki
- rycerze
- ksiądz
- zakonnice
Co kronikarz sądził o urodzie królowej Jadwigi?
- była najpiękniejsza na świecie
- była najbrzydsza na świecie
- była przeciętnie urodziwa
Unia w Krewie
Jagiełło i panowie małopolscy uzgodnili, że zanim dojdzie do ślubu, Jagiełło, a wraz z nim wszyscy Litwini, przyjmą chrzest. Władca Litwy zobowiązał się odzyskać ziemie utracone wcześniej przez Polskę. Na potwierdzenie tego ustalenia została zawarta w 1385 roku umowa w miejscowości Krewo na Litwie.
Samą unię oba państwa zawarły w 1385 roku w Krewie. Zgodnie z ustaleniami najpierw przyjął chrzest Jagiełło – nadano mu wtedy imię Władysław, a wraz z nim jego otoczenie. W 1386 roku Władysław Jagiełło poślubił Jadwigę, a następnie został koronowany na króla Polski. Zapoczątkował on w Polsce nową dynastię, która od jego imienia została nazwana dynastią Jagiellonów.
Unia wywołała zaniepokojenie w państwie zakonnym. Litwa przyjęła chrzest z rąk polskich. Odebrało to Krzyżakom pretekst do kolejnych najazdów.
Ciekawostka
Według polskiego prawa tronu nie mogła odziedziczyć kobieta. Z tego powodu,
by obejść tę zasadę, ustalono, że Jadwiga zostanie koronowana na 'króla' Polski.
Po koronacji Jagiełły do śmierci Jadwigi w Polsce było dwóch królów!
Unia w Krewie[…] wielki książę Jagiełło ze wszystkimi swoimi braćmi, jeszcze nie ochrzczonymi, tudzież z krewnymi, ze szlachtą, ziemianami większymi i mniejszymi, w ziemiach jego zamieszkałymi, chce, życzy i pragnie przyjąć wiarę katolicką świętego Rzymskiego Kościoła. […]Tenże wielki książę Jagiełło obiecuje i zaręcza własnym kosztem i staraniem przywrócić Królestwu Polskiemu wszystkie kraje, przez kogokolwiek oderwane od niego i zabrane. […] Nareszcie tenże wielki książę Jagiełło obiecuje ziemie swoje litewskie i ruskie na wieczne czasy do korony Królestwa Polskiego przyłączyć.
Źródło: Unia w Krewie, [w:] Unia Litwy z Polską. Dokumenty i wspomnienia, oprac. Henryk Mościcki, Warszawa-Lublin-Łódź 1919.
Do czego zobowiązał się Jagiełło, by poślubić Jadwigę? Zaznacz odpowiednie fragmenty tekstu odrębnymi kolorami. Żółty: przyjąć wiarę katolicką. Fioletowy: odzyskać utracone przez Polskę ziemie. Szary: przyłączyć swoje ziemie do Królestwa Polskiego.
[…] {zolty}wielki książę Jagiełło ze wszystkimi swoimi braćmi, jeszcze nie ochrzczonymi, tudzież z krewnymi, ze szlachtą, ziemianami większymi i mniejszymi, w ziemiach jego zamieszkałymi, chce, życzy i pragnie przyjąć wiarę katolicką świętego Rzymskiego Kościoła.{/zolty} […] {fioletowy}Tenże wielki książę Jagiełło obiecuje i zaręcza własnym kosztem i staraniem przywrócić Królestwu Polskiemu wszystkie kraje, przez kogokolwiek oderwane od niego i zabrane.{/fioletowy} […] {szary}Nareszcie tenże wielki książę Jagiełło obiecuje ziemie swoje litewskie i ruskie na wieczne czasy do korony Królestwa Polskiego przyłączyć.{/szary}
Napisz, na co autor powyższego malowidła chciał zwrócić uwagę.
Na podstawie opisu powyższej ilustracji napisz, na co autor chciał zwrócić uwagę.
Odpowiedź: Autor zwraca uwagę, że Władysław Jagiełło jest władcą chrześcijańskim.
Wskaż zdania prawdziwe.
- Zakon krzyżacki powstał w Ziemi Świętej.
- Unia polsko-litewska została zawarta w 1385 roku.
- Litwa graniczyła z Niemcami.
- Stolicą państwa zakonu krzyżackiego było Wilno.
- Przyczyną zawarcia unii polsko-litewskiej było zagrożenie krzyżackie.
- Ojcem królowej Jadwigi był Kazimierz Wielki.
- Jagiełło przyjął na chrzcie imię Władysław.
Mapa Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego w okresie panowania Władysława Jagiełły. Na mapie zaznaczone są:
- Ziemie Królestwa Polskiego w 1343 r.,
- Ziemie zależne od Królestwa Polskiego,
- Miejsca wraz z datami, podpisania ważniejszych traktatów,
- Państwa sąsiadujące z Wielkim Księstwem Litewskim,
- Państwa sąsiadujące z Królestwem Polskim
- Miejsca biskupstw,
- Miejsca bitew.
Ziemie Królestwa Polskiego w 1343 r.:
- Wielkopolska,
- Kujawy,
- Małopolska,
- część Podola.
Ziemie zależne od Królestwa Polskiego:
- Mazowsze,
- Hospodarstwo Mołdawskie.
Miejsca wraz z datami, podpisania ważniejszych traktatów:
- Krewo 1385 r.,
- Wilno 1401 r.,
- Radom 1401 r.,
- Horodło 1413 r.
Państwa sąsiadujące z Wielkim Księstwem Litewskim:
- Państwo zakonu krzyżackiego,
- Księstwa Ruskie,
- Złota Orda,
- Królestwo Polskie.
Państwa sąsiadujące z Królestwem Polskim:
- Wielkie Księstwo Litewskie,
- Państwo Zakonu Krzyżackiego,
- Królestwo Czeskie,
- Królestwo Węgierskie,
- Hospodarstwo Mołdawskie.
Miejsca biskupstw:
- Wornie,
- Wilno,
Miejsca bitew:
- Koronowo, 1410 r.,
- Grunwald, 1410 r.,
- Zalew Wiślany, 1463 r.
Odpowiedź na pytanie: Które państwo zajmowało większe terytorium: Królestwo Polskie czy Wielkie Księstwo Litewskie?
Na podstawie opisu mapy, wymień miejsca biskupstw w Królestwie Polskim i Wielkim Księstwie Litewskim.
Odpowiedź: Wornie i Wilno.
Wypisz państwa, z którymi graniczyło Królestwo Polskie na zachodzie.
Na podstawie opisu mapy, wymień państwa, z którymi graniczyło Królestwo Polskie.
Odpowiedź: Wielkie Księstwo Litewskie, Państwo Zakonu Krzyżackiego, Królestwo Czeskie, Królestwo Węgierskie, Hospodarstwo Mołdawskie.
Podaj nazwę państwa, które graniczyło z Królestwem Polskim i z Wielkim Księstwem Litewskim.
Napisz, co znajduje się w herbach Polski i Liwy.
Na podstawie opisu powyższego zdjęcia, wypisz elementy charakterycztyczne dla herbu Polski i Litwy.
Odpowiedź: Herb Polski – orzeł zaś herb Litwy – Pogoń.
Wyjaśnij, dlaczego Jadwiga trzyma w ręku krzyż. Co artysta chciał w ten sposób uwiecznić?
Na podstawie opisu powyższego zdjęcia wyjaśnij, dlaczego Jadwiga trzyma w ręku krzyż. Co artysta chciał w ten sposób uwiecznić?
Odpowiedź: Jadwiga trzyma krzyż ponieważ jest królem państwa chrześcijańskiego. Artysta uwiecznił, że Jagiełło przyjął chrzest w zamian za rękę Jadwigi.
Podsumowanie
Uzupełnij zdania podanymi niżej wyrazami i datami.
królem, Jagiellonów, Krzyżaków, unię, 1385, chrzest, XIII wieku
Państwo zakonu krzyżackiego powstało w ........................ na ziemiach utraconych przez Polskę i na terytoriach pogańskich Prusów. W ........................ roku Polska i Litwa zawarły ......................... Główną przyczyną zawarcia porozumienia było zagrożenie ze strony ......................... Na mocy porozumienia książę Litwy przyjął ........................ i poślubił Jadwigę Andegaweńską. Władysław Jagiełło został ........................ Polski. Zapoczątkował dynastię .........................
Polecenia
Opowiedz, jak doszło do powstania państwa krzyżackiego.
Wyjaśnij, jak doszło do małżeństwa Jadwigi i Władysława Jagiełły i zawarcia unii polsko‑litewskiej.