Nad brzegiem morza
Brzeg morza ma różne znaczenie dla ludzi i dla przyrody. Turyści cenią sobie czysty piasek, słońce i kąpiel. Marynarze zaczynają tu podróż. Rybacy traktują przybrzeżne wody jako miejsce pracy. A przyroda uczyniła z brzegu miejsce przenikania się środowisk życia, rozrodu i poszukiwania pożywienia. Wybrzeża morskie i rejony, w których dno jest położone płytko, to środowiska morskie o największej różnorodności organizmów.
że życie w wodzie zależy od takich czynników, jak: temperatura, ciśnienie i zasolenie;
rodzaje wód powierzchniowych;
jakie wyróżniamy oceany i jakie morza wydzielamy w ich obrębie;
co to są pływy i prądy morskie.
opiszesz warunki panujące w strefach przybrzeżnych mórz;
wymienisz przyczyny dużej liczby zwierząt w strefach przybrzeżnych;
wskażesz warunki konieczne do powstania rafy koralowej;
wytłumaczysz, dlaczego w Bałtyku występuje niewielka liczba gatunków zwierząt.
1. Warunki w strefie przybrzeżnej mórz
Strefa przybrzeżna mórz i oceanów charakteryzuje się najlepszymi warunkami do życia w wodach słonych. Znajduje się w bezpośrednim kontakcie z lądem. Dno morskie jest oświetlone, więc mogą na nim rosnąć rośliny. Woda jest bogata w tlen. Dla różnorodności przyrodniczej strefy brzegowej ma także znaczenie, że to tu dno morza jest najbardziej urozmaicone – w jednych miejscach jest piaszczyste, w innych żwirowe lub kamieniste. Bogactwo życia w strefie brzegowej oraz składniki pokarmowe przynoszone z lądu przez rzeki powodują, że znajduje się tu mnóstwo materii organicznej, którą żywią się zwierzęta.
W strefie międzyzwrotnikowej, a nawet miejscami w podzwrotnikowej, znaczną cześć wybrzeży porastają lasy namorzynowelasy namorzynowe. Biegną one pasem szerokim na kilka kilometrów zarówno na przybrzeżnym lądzie, jak i w płytkiej wodzie. Drzewa tu rosnące są przystosowane do zalewania przez słoną wodę w trakcie przypływu. W koronach drzew namorzynowych i wśród korzeni żyją setki gatunków zwierząt. Splątane korzenie drzew są bowiem doskonałą kryjówką, a fale morskie wynoszą na brzeg wiele morskich organizmów i ich szczątków.
Jeszcze większe bogactwo życia obserwujemy w czystych wodach o temperaturze ponad +18 °C do głębokości 50 m p.p.m. Rozwijają się tam rafy koralowerafy koralowe zbudowane ze szkieletów koralowców, muszli małży i wapiennych szczątków innych organizmów. W tych niezwykłych miejscach żyją tysiące gatunków ryb i innych zwierząt morskich: rozgwiazd, głowonogów czy morskich ślimaków.
Wielka Rafa Koralowa jest największym, widocznym z Kosmosu obiektem na Ziemi wytworzonym przez organizmy. Jej długość wynosi około 2000 km, a jej powierzchnia jest znacznie większa niż powierzchnia Polski.
2. Wybrzeża Polski
Stosunkowo wysokie opady i wiele rzek wpadających do Bałtyku powodują, że do morza dostaje się więcej wód słodkich z lądu niż wpływa wód słonych z Morza Północnego. Dlatego też Bałtyk jest morzem o bardzo niskim zasoleniu, przez co żyje w nim niewiele organizmów morskich, a te, które występują, są mniejsze niż te same zwierzęta żyjące na przykład w Morzu Północnym. W Bałtyku żyje tylko kilkadziesiąt gatunków ryb. Występują wśród nich zarówno gatunki odporne na niskie zasolenie (np. śledź, stornia i dorsz), jak i gatunki dwuśrodowiskowe (węgorz, łosoś, troć).
Na wybrzeżach Polski spotykamy bardzo niewiele ssaków morskich, np. nieliczne foki, oraz ptaki, np. łabędzie, kormorany i mewy. Bezkręgowce także są mniej liczne niż w bardziej słonych morzach, wymienić można m.in. kraby i małże. Z powodu niskiego zasolenia nie ma w Bałtyku na przykład koralowców czy głowonogów. W przybrzeżnych wodach Bałtyku występuje też kilka gatunków wodnych roślin (np. trawy morskie), a także wiele glonówglonów, wśród nich gałęzatka.
Bałtyk łączy się z sąsiednim morzem, Morzem Północnym, tylko wąskimi Cieśninami Duńskimi. Dlatego, gdy z rzek wpłyną do niego zanieczyszczenia, pozostają w nim na długi czas. W głębszych miejscach naszego morza gromadzą się szczątki organiczne. Ulegają one rozkładowi bez dostępu tlenu, co przyczynia się do powstania trującego gazu – siarkowodoru. Przyczynia się on do dalszego ograniczenia liczby zwierząt żyjących w morzu.
Podsumowanie
Przybrzeżna strefa morza charakteryzuje się płytko położonym i dobrze oświetlonym dnem.
W strefie przybrzeżnej mórz występuje wiele roślin.
Na płytkich wodach i brzegach w strefie gorącej rosną lasy namorzynowe.
W płytkich wodach o temperaturze wyższej niż 18 ⁰C rozwijają się rafy koralowe.
Wody Bałtyku są mniej słone od wód innych mórz; małe zasolenie, niska temperatura i zanieczyszczenia wód powodują, że Bałtyk ma bardzo ubogą florę i faunę.
Praca domowa
Dowiedz się, jakie organizmy żyją u polskich wybrzeży Bałtyku. Czy wszystkie z nich spotykane są na całej długości wybrzeży? Zapisz odpowiedź.
Słownik
jedno- lub wielokomórkowe organizmy żyjące w wodzie lub środowiskach wilgotnych, przeprowadzające fotosyntezę, ale niebędące roślinami; nie posiadają korzeni, łodygi ani liści
lasy rozciągające się w strefie przejściowej pomiędzy brzegiem lądu a płyciznami przybrzeżnymi zalewanymi słoną wodą; przeważają tu drzewa i krzewy przystosowane do zalewania ich przez wodę morską w trakcie przypływu
formacja na dnie płytkiego i ciepłego morza zbudowana ze szkieletów martwych organizmów, zwłaszcza koralowców, stanowiąca miejsce życia tysięcy gatunków zwierząt i roślin
Zadania
Wskaż nazwę ssaka morskiego najczęściej spotykanego na polskich brzegach Bałtyku.
- foka
- wieloryb
- delfin
- rekin
- śledź
- dorsz
- flądra
- ośmiornica
- krewetka
Wskaż opis warunków koniecznych do rozwoju rafy koralowej.
- temperatura wody nie niższa niż 18°C
- woda o głębokości mniejszej niż 50 m
- słona woda
- słodka woda
- temperatura wody nie niższa niż 36,6°C
- temperatura wody nie niższa niż 4°C
- woda o głębokości od 100 do 200 m
- woda o głębokości większej niż 50 m
Wskaż opis warunków, w jakich występują lasy namorzynowe.
- wybrzeża ciepłych mórz i oceanów
- niskie brzegi ciepłych mórz zalewane przez przypływy
- płytkie dno ciepłego morza w sąsiedztwie brzegu morskiego
- rowy oceaniczne
- południowe czyli cieplejsze brzegi Bałtyku
- płytkie jeziora polodowcowe
- dna wyschniętych jezior
- pustynie i półpustynie
Wskaż opisy przyczyn niewielkiego zróżnicowania gatunków zwierząt żyjących w Bałtyku.
- niskie zasolenie wody
- niska temperatura wody
- zanieczyszczenie wody
- brak soli w wodzie
- wysokie ciśnienie wody
- zbyt duże głębokości przy brzegu
- piaszczyste plaże
- zbyt ciepła woda latem
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących warunków życia zwierząt i roślin w strefie brzegowej morza i oceanu.
| Prawda | Fałsz | |
| Duża ilość światła w płytkiej wodzie jest korzystna dla roślin. | □ | □ |
| Wody przybrzeżne są bogate w tlen. | □ | □ |
| Wody przybrzeżne są bogate w materię organiczną. | □ | □ |
| Strefa lądowa nie ma wpływu na wody przybrzeżne. | □ | □ |