Położenie Polski na świecie i w Europie

Rsb7QplkBa1mN

Pokaz slajdów - Miejsce Polski we Wszechświecie.

Pokaz slajdów - Miejsce Polski we Wszechświecie.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/Rsb7QplkBa1mN

Pokaz slajdów - Miejsce Polski we Wszechświecie.

1. W jaki sposób można określić położenie Polski na mapie?

Położenie wybranego obiektu na mapie można opisać jako:

1. Położenie geograficzne – określenie miejsca obiektu względem różnych obiektów geograficznych, np. gór, wyżyn, nizin, kotlin, dolin, rzek, jezior, mórz, wysp, półwyspów itp.

2. Położenie matematyczno‑geograficzne – określenie współrzędnych geograficznych obiektu (długości i szerokości geograficznej).

3. Położenie geopolityczne – określenie miejsca obiektu względem państw, a także innych obiektów o znaczeniu politycznym, np. morza czy innego szlaku komunikacyjnego.

Ruf1pAsHpJGd2

Konturowa, polityczna mapa Europy, na której zaznaczono podział Europy na jej regiony. Europę Południową zaznaczono kolorem pomarańczowym. W jej skład wchodzą państwa takie jak: Portugalia, Hiszpania, Włochy oraz kraje bałkańskie, czyli Albania, Bułgaria, Bośnia i Hercegowina, Czarnogóra, Grecja, Macedonia, Chorwacja, Serbia. Europa Zachodnia zaznaczona jest kolorem zielonym. W jej skład wchodzą: Wielka Brytania, Irlandia, Niemcy, Holandia, Belgia, Luksemburg, Francja, Szwajcaria, Lichtenstein, Austria i Monako. Europa Środkowa zaznaczona jest na żółto, w jej skład wchodzą: Polska, Czechy, Słowacja, Rumunia, Węgry i Słowenia. Europa Wschodnia zaznaczona jest na różowo. W jej skład wchodzą: Rosja, Kazachstan, Ukraina, Mołdawia, Białoruś, Litwa, Łotwa, Estonia. Ostatnim obszarem jest Europa Północna zaznaczona na niebiesko, w jej skład wchodzą: Finlandia, Norwegia, Szwecja, Dania oraz Islandia.

2. Geograficzne położenie Polski w Europie

Polska położona jest w Europie na Niżu Środkowoeuropejskim między Bałtykiem na północy a łańcuchami Karpat i Sudetów na południu.

ROY8rHBnnSn4q

Ilustracja przedstawia mapę hipsometryczną Europy. W obrębie lądów występują obszary w kolorze zielonym, żółtym, pomarańczowym i czerwonym. Morza zaznaczono kolorem niebieskim. Kontynent europejski zajmuje centralną część mapy. Sąsiadujące z Europą, widoczne na mapie części innych kontynentów, zaznaczono kolorem beżowym. Na mapie opisano nazwy kontynentów, półwyspów, wysp, głównych nizin, wyżyn i pasm górskich, oceanów, mórz, oraz głównych rzek i jezior. Oznaczono białymi kropkami i opisano główne miasta. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano wartości długości i szerokości geograficznej co dziesięć stopni. Po prawej stronie mapy na górze w legendzie umieszczono prostokątny pionowy pasek ze skalą barw wysokości nad poziom morza. Pasek podzielono na siedem części. U góry – czerwony i ciemnopomarańczowy, dalej pomarańczowy, jasnopomarańczowy i żółty, jasnozielony i ciemnozielony. Opisano poziomice: zero metrów (poziom morza), dwieście metrów powyżej poziomu morza, pięćset metrów powyżej poziomu morza, tysiąc metrów powyżej poziomu morza, dwa tysiące metrów powyżej poziomu morza, trzy tysiące metrów powyżej poziomu morza. Po prawej stronie mapy, na dole w legendzie, umieszczono prostokątny pionowy pasek. Pasek podzielono na pięć części. Odcieniami koloru niebieskiego oznaczono głębokości mórz. W legendzie opisano izobaty: dwieście metrów poniżej poziomu morza, tysiąc metrów poniżej poziomu morza, dwa tysiące metrów poniżej poziomu morza, trzy tysiące metrów poniżej poziomu morza.

W Polsce panuje klimat umiarkowany ciepły przejściowy, który jest raczej łagodny – zimy na ogół nie są długie i zbyt mroźne, a lata zazwyczaj nie należą do szczególnie upalnych.

RdL08NEeCumxY

Ilustracja przedstawia mapę typów klimatu w Europie. Kolorami oznaczono typy klimatu. Układają się one pasami o przebiegu równoleżnikowym. Na północy kontynentu klimat polarny - kolor szary i subpolarny - kolor niebieski, dalej na południe umiarkowany chłodny (odmiana kontynentalna, przejściowa i morska) - kolor morski. Kolejnym pasem jest klimat umiarkowany ciepły (ponownie w trzech odmianach w zależności od odległości od wybrzeży) - kolor zielony. Na południu Europy (Półwyspy Iberyjski, Apeniński i Bałkański) klimat podzwrotnikowy wilgotny (śródziemnomorski) - kolor różowy.

Niemal cały obszar naszego kraju leży w dorzeczu Wisły i Odry, a tylko niewielkie fragmenty w dorzeczach kilku innych rzek. Prawie cała powierzchnia Polski należy do zlewiska Morza Bałtyckiego.

Rms3HcwKwPB8V

Ilustracja przedstawia mapę Polski z fragmentami krajów sąsiadujących z wyznaczonymi obszarami zlewisk Morza Bałtyckiego, Morza Czarnego oraz Morza Północnego. Zlewisko Morza Bałtyckiego wskazano kolorem pomarańczowym, żółtym, czerwonym, pomarańczowym oraz ciemnożółtym. Do tego zlewiska należą obszary dorzecza Wisły, Odry, rzek Przymorza, Pregoły i Niemna. Obszary te to cały obszar naszego kraju oraz obszary wschodu Niemiec przy granicy, i obszary graniczne Litwy i Rosji z Polską. Zlewisko Morza Czarnego oznaczono trzema odcieniami koloru zielonego. Są to obszary dorzeczy Dunaju, Dniestru i Dniepru. Obszary te obejmują południowy wschód obszaru prezentowanego na mapie, czyli graniczne obszary Polski i Słowacji oraz Polski i Ukrainy oraz Białorusi. Obszary zlewiska Morza Północnego obejmują nieznaczne fragmenty na granicy Polski i obszar Niemiec oraz obszar zachodniej części Czech. Obszary te to dorzecze Łaby. Po prawej stronie mapy znajduje się legenda. U góry napis: „Polska dorzecza i zlewiska”. Poniżej podziałka liniowa opisana wartościami w kilometrach. Poniżej linia niebieska oznaczająca dział wodny zlewisk oraz linia czerwona oznaczająca dział wodny dorzeczy. W dalszej części legendy wyjaśnione są kolory użyte na mapie.

Konsekwencjami takiego położenia Polski są:

• dobre warunki klimatyczne – strefa klimatów umiarkowanych;

• łatwość lokalizowania obiektów mieszkalnych i przemysłowych – przewaga nizinnego ukształtowania terenu;

• dosyć korzystne warunki dla rozwoju rolnictwa – sprzyjające zarówno ukształtowanie powierzchni, jak i klimat;

• dostępność komunikacyjna – łatwość budowy szlaków komunikacyjnych zarówno w kierunku wschód‑zachód, jak i północ‑południe.

Położenie geograficzne określisz, wykonując poniższe polecenie.

3. Matematyczno‑geograficzne położenie Polski na świecie

Położenie matematyczno‑geograficzne określamy, odczytując długość i szerokość geograficzną danego obiektu. W przypadku obiektów o dużej powierzchni odczytujemy współrzędne geograficzne skrajnych punktów, czyli tych wysuniętych najdalej na północ (N), południe (S), wschód (E) i zachód (W).
Znając współrzędne geograficzne skrajnych punktów danego obszaru, można obliczyć jego rozciągłość południkową i równoleżnikową.

Konsekwencją rozciągłości równoleżnikowej jest różnica czasu słonecznego.

Jedną z konsekwencji rozciągłości południkowej jest różna wysokość górowania Słońca. Na południu Polski Słońce góruje na niebie o ok. 5° wyżej niż na północy kraju.
Inną konsekwencją rozciągłości południkowej są różnice długości dnia i nocy – największe w czasie przesilenia letniego i zimowego. Latem na polskim wybrzeżu dzień jest o ok. 1 godzinę dłuższy niż w górach na południu kraju, a zimą o godzinę krótszy.

Ciekawostka

Miejscowość Piątek niedaleko Łodzi znana jest z tego, że znajduje się tam geometryczny środek obszaru Polskiśrodek geometryczny Polskigeometryczny środek obszaru Polski. Natomiast Suchowola koło Białegostoku to geometryczny środek Europy (wg obliczeń Szymona Antoniego Sobiekrajskiego z 1775 roku). Należy jednak pamiętać, że w zależności od przyjętych założeń zarówno środek Polski, jak i środek Europy można wyznaczyć w wielu innych miejscach.

R1VzZ5c5MRUdt

Ilustracja przedstawia konturową mapę Europy, ląd na ilustracji zaznaczono na szaro. Na mapie znajduje się okrąg otaczający całą Europę, a w nim znajduje się mniejszy okrąg otaczający terytorium Polski. W granicy mniejszego okręgu są dwie czerwone kropki. W samym środku mniejszego okręgu oznaczono geometryczny środek Polski. Od czerwonej kropki – środka mniejszego okręgu wychodzi plansza informacyjna, na której znajduje się zdjęcie pomnika oznaczającego geometryczny środek Polski i napis: ,,Piątek woj. łódzkie Geometryczny środek Polski”. Druga kropka – środek większego okręgu znajduje się na północnym‑wschodzie Polski. Od tej czerwonej kropki wychodzi plansza informacyjna, na której jest zdjęcie pomnika geometrycznego środka Europy oraz napis: ,,Suchowola, woj. podlaskie Geometryczny środek Europy”.

4. Geopolityczne położenie Polski w Europie

Liczba państw sąsiadujących z Polską zmieniała się na przestrzeni dziejów. Naszymi sąsiadami były niegdyś takie kraje, jak: Turcja, Rumunia czy Łotwa. Obecnie graniczymy z Rosją (210 km), Litwą (104 km), Białorusią (418 km), Ukrainą (535 km), Słowacją (541 km), Czechami (796 km) i Niemcami (467 km).

R1Vh1ed4zKfVX

Na ilustracji obok siebie umieszczono dwie mapy. Na mapie po lewej stronie porównano przebieg granic Polski przed drugą wojną światową i obecnie. Granice przedwojenne zaznaczono kolorem pomarańczowym, a obecne granice kolorem różowym. Oba terytoria (Polski przed i po II wojnie światowej) są na siebie nałożone. Mapa przedstawia także pozostałe kraje Europy zaznaczone na szaro. Na drugiej mapie po prawej stronie podano najważniejsze dane liczbowe dotyczące Polski. Na mapie tej znajdują się następujące informacje: Powierzchnia terytorium Polski wynosi trzysta dwadzieścia dwa tysiące pięćset siedemdziesiąt pięć kilometrów kwadratowych, w tym obszar lądowy – trzysta jedenaście tysięcy osiemset osiemdziesiąt osiem kilometrów kwadratowych, obszar morza terytorialnego – osiem tysięcy sześćset osiemdziesiąt dwa kilometry kwadratowe, i obszar wód wewnętrznych dwa tysiące pięć kilometrów kwadratowych. Dodatkowo obszar morza terytorialnego oznaczono na mapie kolorem fioletowym i znajduje się on po zachodniej części wybrzeża. Morskie wody wewnętrzne oznaczono na mapie kolorem niebieskim – znajdują się one w północno‑zachodnim krańcu Polski, w okolicach Szczecina, oraz w środkowo‑północnej części wybrzeża, w okolicach Trójmiasta. Znaczenia kolorów wyjaśniono w legendzie znajdującej się w lewym dolnym rogu mapy. Długość linii brzegowej Polski to siedemset siedemdziesiąt kilometrów, a długość granicy lądowej to trzy tysiące siedemdziesiąt jeden kilometrów. Powierzchnia ogólna kraju według podziału administracyjnego to trzysta dwanaście tysięcy sześćset siedemdziesiąt dziewięć kilometrów kwadratowych, w tym część wód wewnętrznych to siedemset dziewięćdziesiąt jeden kilometrów kwadratowych. Na ilustracji podano również długość granicy z poszczególnymi jej sąsiadami. Z Rosją granica wynosi dwieście dziesięć kilometrów, z Litwą sto cztery kilometry, z Białorusią czterysta osiemnaście kilometrów, z Ukrainą pięćset trzydzieści pięć kilometrów, ze Słowacją pięćset czterdzieści jeden kilometrów, z Republiką Czeską siedemset dziewięćdziesiąt sześć kilometrów i z Niemcami czterysta sześćdziesiąt siedem kilometrów. Na mapie przedstawiono również współrzędne punktów skrajnych Polski: punkt północny o współrzędnych pięćdziesiąt cztery stopnie pięćdziesiąt minut szerokości geograficznej północnej, punkt wschodni o współrzędnych dwadzieścia cztery stopnie dziewięć minut długości geograficznej wschodniej, punkt południowy o wartości czterdziestu dziewięciu stopni szerokości geograficznej północnej oraz punkt zachodni o wartościach czternaście stopi i siedem minut długości geograficznej wschodniej. Na mapie zaznaczono czerwoną kropką stolicę Polski – Warszawę.

Polska jest dziś krajem o dużej zwartości terytorialnej, o czym świadczy niski współczynnik rozwinięcia granicwspółczynnik rozwinięcia granicwspółczynnik rozwinięcia granic. Wyraża on długość granic danego obszaru w stosunku do jego powierzchni. Obecnie dla Polski współczynnik rozwinięcia granic wynosi 1,77. Przed II wojną światową wartość tego współczynnika była równa 2,95.

Tranzytowe położenie Polski między krajami Europy Wschodniej i Zachodniej oraz Północnej i Południowej sprzyja rozwojowi gospodarki, a w szczególności transportu lądowego. Dlatego tak istotne są drogi i magistrale kolejowe o kierunkach północ‑południe oraz wschód‑zachód. Obecnie jednym z priorytetów gospodarczych naszego kraju jest budowa autostrad, które według planów mają przebiegać właśnie wzdłuż kierunków głównych.

R4MssUse9BLAG

Na zdjęciu tory kolejowe w nizinnym, trawiastym terenie. Po prawej stronie dwa słupki graniczne, jeden w biało‑czerwone pasy znajduje się bliżej pierwszego planu, drugi – w czarno‑czerwono‑żółte pasy – znajduje się w nieznacznym oddaleniu do pierwszego i jest nieco dalej od pierwszego planu. Po lewej stronie torów znajduje się obszar otoczony zielonym ogrodzeniem, a w nim słup z zawieszonymi dwiema skrzynkami. Przed słupem bliżej torów znajdują się dwie siwe skrzynki. W oddali są drzewa, a za nimi zarysy infrastruktury budowlanej.

Ważną rolę w położeniu politycznym państwa odgrywa bezpieczeństwo militarne. Jeszcze nie tak dawno bezpieczeństwo to dawały granice naturalnegranica naturalnagranice naturalne, np. góry, rzeki, trudno dostępne lasy, jeziora, bagna czy morza. Jednak obecnie, w dobie globalizacji i postępu technologicznego, granice naturalne nie mają już takiego znaczenia.

1

Polecenie 9

Poniżej znajduje się fotografia słupa granicznego na naturalnej granicy polsko‑niemieckiej. Wymień argumenty i podaj przykłady wyjaśniające, dlaczego granice naturalne w XXI wieku nie mają już tak dużego znaczenia, co kiedyś. Zapisz odpowiedź w polu pod zdjęciem.

RyYacDiUuZqW6

Na zdjęciu rzeka w nizinnym terenie. Na pierwszym planie znajduje się słupek graniczny w biało‑czerwone, skierowane ukośnie paski. W oddali za brzegiem rzeki znajduje się pas drzew a między nimi budynek. Przed budynkiem jest słupek graniczny w czarno‑czerwono‑żółte, skierowane ukośnie paski. Słupki wyznaczają granicę pomiędzy państwem polskim i Niemcami.

R1AtNNoPafkpe

(Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Zastanów się co jest przyczyną zmniejszenia znaczenia granic naturalnych w XXI w.

Pokaż odpowiedź

Wraz z rozwojem technologii geodezyjnych i militarnych coraz mniejsze znaczenie mają granice naturalne. Również na to przekłada się zmiana przebiegu granicy  w przypadku koryt rzecznych lub brzegów morskich po przez postępującą erozję lub akumulację.

Ciekawostka

Do Polski należą następujące obszary morskie:

• wody wewnętrzne obejmujące: Zalew Szczeciński, Zalew Kamieński, część Zalewu Wiślanego oraz część Zatoki Gdańskiej;

• strefa ekonomiczna sięgająca nawet 120 km od wybrzeża;

• morze terytorialne, czyli pas wody odległy od linii brzegowej o ok. 22 km, a dokładnie 12 mil morskich. (Mila morska to długość jednej minuty kątowej, na południku wynosząca 1852 m).

Rc0fNFg61iBHD

Mapa prezentuje fragment obszaru Polski - wybrzeże. Kolorowymi pasami na Morzu Bałtyckim oznaczono zasięg morskich wód wewnętrznych, terytorialnych i wyłącznej strefy ekonomicznej. Wewnętrzna strefa ekonomiczna jest oznaczona kolorem fioletowym i jest największym z wyznaczonych na mapie obszarów. Morze terytorialne oznaczono jasnoniebieskim kolorem. Jest to pasek o długości 12 mil morskich. Wody wewnętrzne oznaczono ciemno niebieskim kolorem. Morskimi wodami wewnętrznymi są: Zalew Szczeciński, Zalew Kamieński, część Zalewu Wiślanego oraz część Zatoki Gdańskiej.

Podsumowanie

• Polska leży:

  • na półkulach północnej i wschodniej,

  • na średnich szerokościach geograficznych,

  • w Europie Środkowej,

  • między Morzem Bałtyckim a Karpatami i Sudetami,

  • w klimacie umiarkowanym ciepłym przejściowym.

• Powierzchnia administracyjna Polski wynosi 312,7 tys. kmIndeks górny 2².

• Obszar Polski jest zwarty.

Słownik

środek geometryczny Polski

środek geometryczny Polski

miejsce przecięcia przekątnych czworokąta powstałego z południków i równoleżników przechodzących przez skrajne punkty naszego kraju; te przekątne to ortodromy, czyli najkrótsze drogi pomiędzy dwoma punktami na powierzchni kuli

RMy1moAHyOPU2

Ilustracja przedstawia czerwony kontur Polski w siatce kartograficznej. Na ilustracji wytłuszczono kolorem czarnym skrajne południki i równoleżniki kraju o wartościach odpowiednio: dla skrajnego równoleżnika północnego wartość pięćdziesięciu czterech stopni pięćdziesięciu minut szerokości geograficznej północnej, dla południowego wartość czterdziestu dziewięciu stopni szerokości geograficznej północnej oraz dla skrajnych południków odpowiednio: wschodniego o wartości dwudziestu czterech stopni dziewięciu minut długości geograficznej wschodniej i dla skrajnego południka zachodniego o wartości czternastu stopni i siedmiu minut długości geograficznej wschodniej. Równoleżniki i południki okalające kontur Polski tworzą kwadrat przez który przeprowadzono zielone przekątne. Miejsce przecięcia się przekątnych tego kwadratu wyznaczają geometryczny środek Polski. Na ilustracji zaznaczony jest on czerwonym kwadratem i opisany następująco: ,,Piątek – dziewiętnaście stopni dwadzieścia siedem minut długości geograficznej wschodniej pięćdziesiąt dwa stopnie trzy minuty szerokości geograficznej północnej”.

Ćwiczenia