Polska znajduje się w Europie, która jest jednym z kontynentów świata i mieści się na półkuli północnej. Większa część kontynentu europejskiego, w tym cała Polska, leży na półkuli wschodniej. A jakie jest położenie naszego kraju w Europie?

Rsb7QplkBa1mN
Pokaz slajdów - Miejsce Polski we Wszechświecie.
Aby zrozumieć poruszane w tym materiale zagadnienia, przypomnij sobie:
  • lokalizację Polski na mapie Europy,

  • położenie geograficzne Polski,

  • sposób odczytywania z mapy współrzędnych geograficznych, w tym także współrzędnych wybranych punktów na granicach Polski,

  • sąsiadów Polski.

Twoje cele
  • Wymienisz konsekwencje położenia Polski w Europie Środkowej.

  • Określisz położenie geograficzne i polityczne Polski w Europie oraz matematyczne na kuli ziemskiej.

  • Obliczysz rozciągłość południkową i równoleżnikową Polski.

iCkddUjtx4_d5e169

1. W jaki sposób można określić położenie Polski na mapie?

Położenie wybranego obiektu na mapie można opisać jako:

  1. Położenie geograficzne – określenie miejsca obiektu względem różnych obiektów geograficznych, np. gór, wyżyn, nizin, kotlin, dolin, rzek, jezior, mórz, wysp, półwyspów itp.

  2. Położenie matematyczno‑geograficzne – określenie współrzędnych geograficznych obiektu (długości i szerokości geograficznej).

  3. Położenie geopolityczne – określenie miejsca obiektu względem państw, a także innych obiektów o znaczeniu politycznym, np. morza czy innego szlaku komunikacyjnego.

Ruf1pAsHpJGd2
Miejsce Polski w Europie
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
iCkddUjtx4_d5e218

2. Geograficzne położenie Polski w Europie

Polska położona jest w Europie na Niżu Środkowoeuropejskim między Bałtykiem na północy a łańcuchami Karpat i Sudetów na południu.

ROY8rHBnnSn4q
Hipsometryczna mapa Europy
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY-SA 3.0.

W Polsce panuje klimat umiarkowany ciepły przejściowy, który jest raczej łagodny – zimy na ogół nie są długie i zbyt mroźne, a lata zazwyczaj nie należą do szczególnie upalnych.

RdL08NEeCumxY
Polska leży w klimacie umiarkowanym ciepłym przejściowym
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Niemal cały obszar naszego kraju leży w dorzeczu Wisły i Odry, a tylko niewielkie fragmenty w dorzeczach kilku innych rzek. Prawie cała powierzchnia Polski należy do zlewiska Morza Bałtyckiego.

Rms3HcwKwPB8V
Mapa sieci rzecznej Polski
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY-SA 3.0.

Konsekwencjami takiego położenia Polski są:

  • dobre warunki klimatyczne – strefa klimatów umiarkowanych;

  • łatwość lokalizowania obiektów mieszkalnych i przemysłowych – przewaga nizinnego ukształtowania terenu;

  • dosyć korzystne warunki dla rozwoju rolnictwa – sprzyjające zarówno ukształtowanie powierzchni, jak i klimat;

  • dostępność komunikacyjna – łatwość budowy szlaków komunikacyjnych zarówno w kierunku wschód‑zachód, jak i północ‑południe.

Położenie geograficzne określisz, wykonując poniższe polecenie.

1
Polecenie 1

Odczytaj z odpowiednich map i zapisz poniżej pełnymi zdaniami:

  • nazwę morza, nad którym leży Polska;

  • nazwy form ukształtowania terenu wraz z ich rozmieszczeniem na terenie Polski; użyj nazw kierunków głównych i pośrednich;

  • nazwę klimatu, który panuje w Polsce;

  • nazwy największych dorzeczy na obszarze Polski;

  • nazwy zlewisk, do których należą wody polskich rzek.

Na podstawie różnych źródeł wiedzy odpowiedz na poniższe pytania. Odpowiedzi zapisz poniżej.

1) Nad jakim morzem leży Polska?

2) Jakie są nazwy form ukształtowania terenu wraz z ich rozmieszczeniem na terenie Polski? Użyj nazw kierunków głównych i pośrednich.

3) Jaki klimat panuje w Polsce?

4) Jakie są największe dorzecza na obszarze Polski?

5) Do jakich zlewisk należą wody polskich rzek?

Rzi3vlN0zQAZa
Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Polecenie 2

Już wiesz, że położenie Polski w Europie decyduje o charakterystycznych dla naszego kraju elementach środowiska przyrodniczego. Jak sądzisz, czy ma to wpływ na działalność gospodarczą w kraju? Uzasadnij swoją odpowiedź.

RNPz54oXEsyXW
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
iCkddUjtx4_d5e306

3. Matematyczno‑geograficzne położenie Polski na świecie

Położenie matematyczno‑geograficzne określamy, odczytując długość i szerokość geograficzną danego obiektu. W przypadku obiektów o dużej powierzchni odczytujemy współrzędne geograficzne skrajnych punktów, czyli tych wysuniętych najdalej na północ (N), południe (S), wschód (E) i zachód (W).
Znając współrzędne geograficzne skrajnych punktów danego obszaru, można obliczyć jego rozciągłość południkową i równoleżnikową.

Polecenie 3

Mapa poniżej przedstawia m.in. skrajne punkty obszaru Polski. Obok mapy wypisane są współrzędne geograficzne tych punktów. Umieść te współrzędne w odpowiednich miejscach na mapie.

R4lpatXDOZ03k
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Podane współrzędne geograficzne dopasuj do odpowiadających im nazw.

R1B5U5bd80jYG
Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 4

Oblicz  rozciągłość południkową Polski w kilometrach, następnie zaznacz prawidłową odpowiedź.

R9la1hks0xN6p
Zaznacz wartość rozciągłości południkowej Polski Możliwe odpowiedzi: 1. 649 km, 2. 759 km, 3. 239 km, 4. 479 km
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 5

Oblicz rozciągłość równoleżnikową Polski w stopniach, następnie zaznacz prawidłową odpowiedź.

RgGYaIbx6fZCQ
Możliwe odpowiedzi: 1. 10°02', 2. 12°04', 3. 8°02', 4. 10°20'
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Konsekwencją rozciągłości równoleżnikowej jest różnica czasu słonecznego.

Polecenie 6

Oblicz maksymalną różnicę czasu słonecznego między wschodnimi i zachodnimi krańcami Polski, wiedząc, że rozciągłość równoleżnikowa wynosi około 10°. Wybierz właściwą odpowiedź.

R1UK2jS8N2X9p
Możliwe odpowiedzi: 1. 40 min, 2. 20 min, 3. 30 min, 4. 60 min
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 7

Przypomnij sobie wiadomości dotyczące czasu strefowego oraz urzędowego i wyjaśnij, dlaczego w danej chwili na całym obszarze Polski jest jedna i ta sama godzina.

R16oRNhR4aWtC
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Jedną z konsekwencji rozciągłości południkowej jest różna wysokość górowania Słońca. Na południu Polski Słońce góruje na niebie o ok. 5° wyżej niż na północy kraju.
Inną konsekwencją rozciągłości południkowej są różnice długości dnia i nocy – największe w czasie przesilenia letniego i zimowego. Latem na polskim wybrzeżu dzień jest o ok. 1 godzinę dłuższy niż w górach na południu kraju, a zimą o godzinę krótszy.

1
Polecenie 8

Oblicz różnice wysokości górowania Słońca i długości dnia między najdalej wysuniętymi na północ i na południe punktami Polski i uzupełnij tekst znajdujący się pod tabelą.

Konsekwencje rozciągłości południkowej

KONSEKWENCJE ROZCIĄGŁOŚCI POŁUDNIKOWEJ

22 czerwca – najdłuższy dzień

22 grudnia – najkrótszy dzień

WYSOKOŚĆ SŁOŃCA W POŁUDNIE

DŁUGOŚĆ DNIA

WYSOKOŚĆ SŁOŃCA W POŁUDNIE

DŁUGOŚĆ DNIA

Jastrzębia Góra (54°50')

58°36'

17 godz. 20 min

11°44'

7 godz. 12 min

Opołonek (49°00')

64°26'

16 godz. 17 min

17°34'

8 godz. 13 min

RKItKdwUDPDh3
Zadanie interaktywne.
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ciekawostka

Miejscowość Piątek niedaleko Łodzi znana jest z tego, że znajduje się tam geometryczny środek obszaru Polskiśrodek geometryczny Polskigeometryczny środek obszaru Polski. Natomiast Suchowola koło Białegostoku to geometryczny środek Europy (wg obliczeń Szymona Antoniego Sobiekrajskiego z 1775 roku). Należy jednak pamiętać, że w zależności od przyjętych założeń zarówno środek Polski, jak i środek Europy można wyznaczyć w wielu innych miejscach.

R1VzZ5c5MRUdt
Geometryczny środek Polski leży w miejscowości Piątek koło Łodzi, a środek Europy w Suchowoli na północ od Białegostoku
Źródło: Krzysztof Jaworski, Futuredu/Edunews.pl, Krzysztof Kundzicz, NuclearVacuum (http://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 3.0.
iCkddUjtx4_d5e472

4. Geopolityczne położenie Polski w Europie

Liczba państw sąsiadujących z Polską zmieniała się na przestrzeni dziejów. Naszymi sąsiadami były niegdyś takie kraje, jak: Turcja, Rumunia czy Łotwa. Obecnie graniczymy z Rosją (210 km), Litwą (104 km), Białorusią (418 km), Ukrainą (535 km), Słowacją (541 km), Czechami (796 km) i Niemcami (467 km).

R1Vh1ed4zKfVX
Granice Polski przed II wojną światową i obecnie
Źródło: Andrzej Bogusz, Roman Nowacki, NuclearVacuum, radek.s (http://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 3.0.

Polska jest dziś krajem o dużej zwartości terytorialnej, o czym świadczy niski współczynnik rozwinięcia granicwspółczynnik rozwinięcia granicwspółczynnik rozwinięcia granic. Wyraża on długość granic danego obszaru w stosunku do jego powierzchni. Obecnie dla Polski współczynnik rozwinięcia granic wynosi 1,77. Przed II wojną światową wartość tego współczynnika była równa 2,95.

Tranzytowe położenie Polski między krajami Europy Wschodniej i Zachodniej oraz Północnej i Południowej sprzyja rozwojowi gospodarki, a w szczególności transportu lądowego. Dlatego tak istotne są drogi i magistrale kolejowe o kierunkach północ‑południe oraz wschód‑zachód. Obecnie jednym z priorytetów gospodarczych naszego kraju jest budowa autostrad, które według planów mają przebiegać właśnie wzdłuż kierunków głównych.

R4MssUse9BLAG
Transgraniczna linia kolejowa miedzy Polską a Niemcami
Źródło: Piotr Rynio (http://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 3.0.

Ważną rolę w położeniu politycznym państwa odgrywa bezpieczeństwo militarne. Jeszcze nie tak dawno bezpieczeństwo to dawały granice naturalnegranica naturalnagranice naturalne, np. góry, rzeki, trudno dostępne lasy, jeziora, bagna czy morza. Jednak obecnie, w dobie globalizacji i postępu technologicznego, granice naturalne nie mają już takiego znaczenia.

1
Polecenie 9

Poniżej znajduje się fotografia słupa granicznego na naturalnej granicy polsko‑niemieckiej. Wymień argumenty i podaj przykłady wyjaśniające, dlaczego granice naturalne w XXI wieku nie mają już tak dużego znaczenia, co kiedyś. Zapisz odpowiedź w polu pod zdjęciem.

RyYacDiUuZqW6
Słup graniczny przy naturalnej granicy polsko‑niemieckiej na Nysie Łużyckiej
Źródło: 32X (http://commons.wikimedia.org), edycja: Krzysztof Jaworski, licencja: CC BY-SA 3.0.
R1AtNNoPafkpe
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ciekawostka

Do Polski należą następujące obszary morskie:

  • wody wewnętrzne obejmujące: Zalew Szczeciński, Zalew Kamieński, część Zalewu Wiślanego oraz część Zatoki Gdańskiej;

  • strefa ekonomiczna sięgająca nawet 120 km od wybrzeża;

  • morze terytorialne, czyli pas wody odległy od linii brzegowej o ok. 22 km, a dokładnie 12 mil morskich. (Mila morska to długość jednej minuty kątowej, na południku wynosząca 1852 m).

Rc0fNFg61iBHD
Morskie wody wewnętrzne, terytorialne i strefa ekonomiczna stanowią morskie obszary Polski
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
iCkddUjtx4_d5e558

Podsumowanie

  • Polska leży:

    • na półkulach północnej i wschodniej,

    • na średnich szerokościach geograficznych,

    • w Europie Środkowej,

    • między Morzem Bałtyckim a Karpatami i Sudetami,

    • w klimacie umiarkowanym ciepłym przejściowym.

  • Powierzchnia administracyjna Polski wynosi 312,7 tys. kmIndeks górny 2.

  • Obszar Polski jest zwarty.

Praca domowa

Wyjaśnij, w jaki sposób położenie geograficzne Polski wpływa na życie mieszkańców naszego kraju.

RL5DXscxzQGtG
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Pokaż podpowiedź
iCkddUjtx4_d5e640

Słownik

granica lądowa Polski
granica lądowa Polski

linia oddzielająca terytorium państwa polskiego od państw sąsiednich, przebiegająca na lądzie stałym; jej długość wynosi 3 071 km

granica morska Polski
granica morska Polski

umowna linia biegnąca wzdłuż wybrzeża naszego kraju, oddalona od linii brzegowej o 12 mil morskich oraz dwa odcinki oddzielające obszar morza terytorialnego należący do Niemiec i Rosji; jej długość wynosi 440 km

granica naturalna
granica naturalna

granica wyznaczona wzdłuż naturalnych przeszkód, np. biegnąca grzbietami gór, wzdłuż rzeki, brzegu morza czy jeziora; może także przebiegać przez bagna, niedostępne puszcze lub inne naturalne przeszkody

powierzchnia terytorium Polski
powierzchnia terytorium Polski

wynosi 322 575 kmIndeks górny 2 i obejmuje obszar lądowy (311 888 kmIndeks górny 2), morskie wody wewnętrzne (2 005 kmIndeks górny 2) i morze terytorialne (8 682 kmIndeks górny 2)

środek geometryczny Polski
środek geometryczny Polski

miejsce przecięcia przekątnych czworokąta powstałego z południków i równoleżników przechodzących przez skrajne punkty naszego kraju; te przekątne to ortodromy, czyli najkrótsze drogi pomiędzy dwoma punktami na powierzchni kuli

RMy1moAHyOPU2
Jak wyznaczamy geometryczny środek Polski
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
współczynnik rozwinięcia granic
współczynnik rozwinięcia granic

stosunek długości granicy danego obszaru do obwodu koła o powierzchni odpowiadającej temu obszarowi; pokazuje, jak bardzo urozmaicony przebieg ma dana granica; dla koła wartość współczynnika wynosi 1; im współczynnik większy, tym granice bardziej zawiłe

iCkddUjtx4_d5e761

Ćwiczenia

1
Ćwiczenie 1
R1Feo1GpgUKwD
zadanie interaktywne
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
2
Ćwiczenie 2
RQYZvh2vnvIJJ
zadanie interaktywne
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
31
Ćwiczenie 3
RRrLWNA19cZ8h
Łączenie par. Konsekwencje matematyczno-geograficznego położenia Polski na świecie

Zaznacz w odpowiedniej komórce, który tekst jest opisem konsekwencji matematyczno-geograficznego położenia Polski na świecie.. 1. Polska leży w dwóch strefach czasowych. Aby uniknąć komplikacji, dla całego obszaru naszego kraju wprowadzono umowny czas urzędowy strefy środkowoeuropejskiej. Dzięki temu nie trzeba przestawiać zegarków podczas podróży z jednego krańca Polski na drugi.. Możliwe odpowiedzi: Konsekwencje dla człowieka położenia pomiędzy 49°00'N a 54°50'N", Konsekwencje dla środowiska położenia pomiędzy 14°07'E a 24°08'E, Konsekwencje dla człowieka położenia pomiędzy 14°07'E a 24°08'E. 2. Słońce wcześniej wschodzi na wschodzie niż na zachodzie Polski. Także wcześniej zachodzi na wschodzie. Różnica czasu słonecznego między skrajnymi punktami naszego kraju (E, W) wynosi 40 min.. Możliwe odpowiedzi: Konsekwencje dla człowieka położenia pomiędzy 49°00'N a 54°50'N", Konsekwencje dla środowiska położenia pomiędzy 14°07'E a 24°08'E, Konsekwencje dla człowieka położenia pomiędzy 14°07'E a 24°08'E. 3. Takie położenie powoduje, że: na północy Polski Słońce góruje niżej niż na południu; latem dzień jest dłuższy na północy Polski; zimą dzień jest dłuższy na południu Polski. Jest to konsekwencją położenia w strefie umiarkowanych szerokości geograficznych północnych.. Możliwe odpowiedzi: Konsekwencje dla człowieka położenia pomiędzy 49°00'N a 54°50'N", Konsekwencje dla środowiska położenia pomiędzy 14°07'E a 24°08'E, Konsekwencje dla człowieka położenia pomiędzy 14°07'E a 24°08'E. 4. Położenie w tych szerokościach geograficznych skutkuje występowaniem u nas klimatu umiarkowanego, który pozwala człowiekowi na prowadzenie określonej działalności rolniczej czy turystycznej, a także powoduje określone zachowania w życiu codziennym.. Możliwe odpowiedzi: Konsekwencje dla człowieka położenia pomiędzy 49°00'N a 54°50'N", Konsekwencje dla środowiska położenia pomiędzy 14°07'E a 24°08'E, Konsekwencje dla człowieka położenia pomiędzy 14°07'E a 24°08'E
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.