W cieniu Hitlera i Stalina. Totalitaryzmy w międzywojennej Europie
Wprowadzenie
Zadanie na rozgrzewkę
Przypomnij, jakie były losy Niemców i Rosjan w I wojnie światowej – uzupełnij tabelę. Odpowiedź znajdziesz w lekcji pt. Skutki I wojny światowejSkutki I wojny światowej
Co to jest totalitaryzm?
ustrój, w którym państwo stara się kontrolować życie obywateli. Władza oczekuje, że wszyscy będą się zachowywać dokładnie tak, jak ona chce. Próbuje przekonać
do tego obywateli, i to już od najmłodszych lat
Organizacje młodzieżowe
Napisz trzy pytania, jakie zadałbyś dzieciom z organizacji Hitlerjugend i Pionierów.
Reakcje ludzi
Czy obywatele przyjmowali ideologię nazistowską i komunistyczną? Niektórzy na pewno tak.
Opisz reakcje słuchaczy na przemówienia Adolfa Hitlera i Józefa Stalina przedstawione we wprowadzeniu.
Wymień emocje, które towarzyszą kobiecie przedstawionej na fragmencie zdjęcia 'Salutujący mieszkańcy'.
Napisz, jakie emocje towarzyszą przedstawionej kobiecie w opisie fragmentu zdjęcia.
Reakcje ludzi
Napisz, jak oceniasz emocje towarzyszące kobietom, po obejrzeniu całej fotografii 'Salutujący mieszkańcy'.
Napisz, a jak oceniasz emocje towarzyszące kobietom, po zapoznaniu się z opisem całej fotografii.
Terror
Nie wszyscy jednak podzielali taki zapał do przebudowany Niemiec w myśl hitlerowskiej ideologii. Wobec tych, którzy nie chcieli się dostosować, stosowano przymus. Przyjmował on różne formy. Oto niektóre z nich:
Przedstawiciele takich grup, jak Żydzi w Niemczech albo właściciele ziemi w Związku Sowieckim, nawet gdyby chcieli, nie mieli możliwości, by poprzeć władzę. Z góry byli uznani za wrogów.
Wrogów władzy i ideologii pozbawiano pracy i środków do życia, przymusowo przesiedlano, osadzano w więzieniach albo obozach koncentracyjnych, a nawet skazywano na śmierć.
Nazistowskie obozy koncentracyjne
Rządzący w Niemczech naziści zakładali obozy koncentracyjne w całym kraju, a potem także na terenach, które armia niemiecka podbiła na przełomie lat 30. i 40. XX wieku.
Hitlerowskie obozy koncentracyjne w Europie. Mapa Europy zawiera granice z 1943 r. W nawiasach podawane są przynależności państwowe sprzed okupacji. Na mapie są zaznaczone:
-państwa neutralne;
-państwa pod kontrolą aliantów pod koniec 1942 r.;
- sojusznicy państw osi;
- obszary okupowane przez państwa osi jesienią 1942 r.;
- państwa osi i obszary do nich włączone do jesieni 1942 r.;
- granice Rzeczpospolitej Polskiej z 31 sierpnia 1939 r.;
- granice tzw. Wielkich Niemiec w latach 1941‑1944 r.
Do Auschwitz‑Birkenau trafili Żydzi z:
- Francji,
- Holandii,
- Belgii,
- Włoch,
-Grecji,
-Węgier.
Żydzi z gett w okupowanej Polsce trafiali do obozów zagłady np.:
- z Warszawy i Białegostoku do Treblinki.
- z Białegostoku także były wysyłane transporty do Sobibóru;
- z Lwowa do Bełżca;
- z Krakowa do Majdanka.
Obozy koncentracyjne w Niemczech:
- Bergen‑Belsen;
- Ravensbrück;
- Sachsenhausen;
- Dora‑Mittelbau;
- Buchenwald;
- Gross‑Rossen;
- Terezin;
- Flossenburg;
- Natzweiler‑Struthof;
- Dachau;
- Stutthof;
- Mauthausen‑Gusen.
Obóz koncentracyjny w Holandii znajdował się w Hertogenbosch. Obozy zagłady w okupowanej Polsce (w granicach dawnej II Rzeczpospolitej Polskiej): - Treblinka;
- Chełmno;
- Sobibór;
- Majdanek;
- Bełżec;
- Płaszów;
- Auschwitz‑Birkenau.
Obozy koncentracyjne w krajach nadbałtyckich:
- Kaiserwald (Łotwa);
- Klooga (Estonia);
- Vaivara (Estonia).
Większe getta w Europie:
- Białystok;
- Łódź;
- Warszawa;
- Kraków;
- Wilno;
- Lwów;
- Łachwa;
- Kowno (Litwa);
- Winnica (Ukraińska Socjalistyczna Republika Sowiecka);
- Mohylów Podolski (Ukraińska Socjalistyczna Republika Sowiecka);
- Czerniowce (Rumunia);
- Kiszyniów (Rumunia);
- Odessa (Rumunia);
- Bitula (Bułgaria);
- Saloniki (Grecja);
- Budapeszt (Węgry);
- Cluj (Węgry).
Odszukaj na mapie Buchenwald podaj nazwę kraju w jakim się znajduje.
Wymień przynajmniej jeden obóz znajdujący się na obszarze III Rzeszy.
Nieopublikowane wspomnienia Jana Krawca, redaktora naczelnego 'Dziennika Związkowego' z ChicagoBarak był podobny do tych w Birkenau. Brama wejściowa na przyczółku, po obydwu stronach korytarza trzypiętrowe drewniane prycze. Było tak samo ciasno jak w Birkenau i spaliśmy na gołych deskach. Blokowy i sztubowy (niemiecki kryminalista) wymyślali bezsensowne zajęcia, najczęściej ćwiczenie szybkiego wychodzenia na apel, co dawało im okazję do popędzania nas kijami. Szybko przekonaliśmy się, że blokowy lubi dokuczać, a nawet znęcać się nad współwięźniami.
Obóz znajduje się na zboczu wzniesienia, otoczony lasem. Ulice przecinają się pod kątem prostym, tworząc wielką szachownicę. Z bramy wejściowej wchodziło się na wielki plac, na którym codziennie odbywały się apele – liczenie więźniów obecnych na placu, pracujących i w szpitalu. Gdy władze nie mogły się doliczyć, więźniowie stali na placu aż do znalezienia pomyłki, czasem do północy, a nawet do rana, bez względu na pogodę. Na długich apelach umierali słabi i chorzy.
Jako 'ogrodnik' znalazłem się w grupie kilkunastu więźniów roznoszących nawóz z kanałów. Służyły do tego 'nosiłki' (chyba z czeskiego). Między dwoma drążkami, okrągłymi i gładkimi na końcach, była przymocowana drewniana skrzynka, którą więźniowie pracujący w zakładzie oczyszczania napełniali nawozem. Nosiłki były ciężkie. Jeden więzień chwytał koniec drążków z przodu, drugi z tyłu. W czasie lub po deszczu glina zamieniała się w kleiste błoto, drewniaki grzęzły w nim i trudno było je wyciągnąć. Dość często wyciągało się stopę (gołą, nie mieliśmy skarpetek ani onuc, a nawet szmat, by owinąć stopy). Gdy drewniak został w błocie, trzeba było nosiłki postawić na ziemi, wyciągnąć drewniak i wcisnąć w niego brudną stopę. Po chwili powtarzało się to samo, jednemu lub drugiemu niosącemu nosiłki. Po kilku dniach każdy z nas miał na wierzchu stopy poprzeczny pasek startej skóry, który krwawił, krew mieszała się z gliną i ból był coraz dotkliwszy.
Rano otrzymywaliśmy porcję chleba (nie wiem, ile ważyła) z kostką margaryny i lurę zastępującą kawę; w południe podczas półgodzinnej przerwy w pracy dostawaliśmy pół kwarty wodnistej zupy, wieczorem kwartę zupy, zwykle marnej. Jedynie grochówka raz, czasem dwa razy w tygodniu była smaczna i pożywna. Kto zjadł rano całą porcję chleba z margaryną, po południu był głodny i słaby. Ciężko mu było utrzymać wymagane tempo pracy, by uniknąć kija. Należało rano zostawić część chleba i margaryny na obiad.
Sowieckie obozy pracy, czyli łagry
Władze sowieckie tworzyły obozy pracy zwane po rosyjsku łagrami. Zwróć uwagę, że wiele z nich ulokowano na dalekiej północy oraz na wschodzie kraju, gdzie panują bardzo ciężkie warunki do życia, ale występują surowce naturalne lub rosną gęste lasy, dostarczające drewna.
Mapa Gułagów w ZSRS. Na mapie zaznaczone są:
- obszary występowania większych zespołów łagrów,
- miasta zbudowane przez więźniów,
- prace wykonywane przez więźniów.
Obszary występowania większych zespołów łagrów:
- wschodnie tereny ZSRS,
- południowe tereny ZSRS,
- nad Morzem Ochockim,
- nad Morzem Barentsa.
Więźniowie zbudowali miasta:
- Magnitogorsk,
- Dżezkazgan,
- Temyrtan,
- Bałchasz,
- Norylsk,
- Tajszet,
- Brack,
- Swobodny,
- Komsomolsk,
- Magadan,
- Nachodka.
Więźniowie wykonywali wydobycie surowców w miastach:
- Kandałaksza,
- Workuta,
- Salechard,
- Perm,
- Dżezkazgan,
- Czulman.
Więźniowie budowali np. kanały, obiekty wodne, drogi w miastach:
- Kandałaksza,
- Kotłas,
- Pietrozawodsk,
- Dżezkazgan,
- Norylsk,
- Krasnojarsk,
- Irkuck,
- Komsomolsk.
Więźniowie pracowali przy wyrębie lasu w miejscach:
- Archangielsk,
- Barnauł,
- Uchta,
- Syktywkar.
Więźniowie wykonywali roboty rolnicze, hodowali ryby w miejscach:
- Astrachań,
- Ułan‑Ude.
Więźniów z tych obozów wykorzystywano m.in.: do pracy w kopalniach, przy wyrębie lasów, a także do budowy kanałów.
Na podstawie ilustracji odpowiedz na pytania:
Wyjaśnij, które z elementów życia więźniów w Buchenwaldzie można odnieść także do osób przedstawionych na fotografii.
Ustal, jakie czynności musieli wykonać robotnicy, aby powstał kanał?
Podaj przykład maszyn i urządzeń, które można było użyć do pracy przy budowie kanału.
Ustal, jakie maszyny i urządzenia widać na fotografii.
Ekspansja terytorialna
Zarówno III Rzesza (Niemcy nazistowskie), jak i Związek Sowiecki prowadziły politykę podbojów. Z jednej strony budziło to w obywatelach poczucie dumy i podnosiło ich gotowość do znoszenia niedogodności i prześladowań. Z drugiej zaś rodziło ofiary totalitaryzmu, którymi stawali się mieszkańcy terenów przyłączonych.
Mapa - Działania wojenne podczas II wojny światowej. Na mapie przedstawiono granice państw z 31.08.1939 roku i granice i zmiany jakie zaszły do 1941 roku.:
granice tzw. Wielkich Niemiec: wraz z Austrią, wschodnią częścią Polski;
granice ZSRS do 22.05.1941 roku: wraz z obszarem Finlandii wokół jeziora Ładoga, Estonią, Łotwą, Litwą, Kresami Wschodnimi II RP, częścią Rumunii, tzw. Besarabią;
państwa osi: Niemcy, Włochy i obszary przez nie okupowane: Protektorat Czech i Moraw;
sojusznicy państw Osi: Finlandia, Słowacja, Węgry, Rumunia, Bułgaria;
obszary okupowane przez państwa osi od 09.1939 do 06.1941: wschodnia Polska (Generalne Gubernatorstwo), Dania, Belgia, Holandia, Północna Francja, Jugosławia, Grecja;
państwa sprzymierzone (alianci) w 1939 roku: Polska, Wielka Brytania, Francja;
państwa, które przystąpiły do wojny po stronie aliantów do 06.1941 roku: Dania, Norwegia, Belgia, Luksemburg, Holandia, Jugosławia, Grecja, Norwegia;
państwa neutralne: Irlandia, Hiszpania, Portugalia, Szwecja, Szwajcaria, Lichtenstein.
tzw. Państwo Francuskie (obszar nieokupowanej Francji): obszar północnej Francji;
ważniejsze bitwy: Warszawa 1939, Gdańsk 1939, Narvik 1940;
Działania wojenne:
wojsk niemieckich i ich sprzymierzeńców w 1939 roku: agresja na Polskę; w Libii;
państw alianckich w roku 1940: z Egiptu do Libii;
wojsk sowieckich w latach 1939 - 1940: z obszaru ZSRS na Finlandię i Polskę;
naloty niemieckie na Wielką Brytanię w 1940 roku
Miejsca masowych egzekucji dokonanych przez NKWD na polskich oficerach w 1940 roku: Kalinin, Miednoje, Katyń, Kijów, Charków.
Mapa - Działania wojenne podczas II wojny światowej. Na mapie przedstawiono granice państw z 31.08.1939 roku i granice i zmiany jakie zaszły od VI 1941 roku do V 1945 roku.:
granice tzw. Wielkich Niemiec 1941‑1944: wraz z Austrią, wschodnią częścią Polski;
granice ZSRS wraz z obszarem Finlandii wokół jeziora Ładoga, Estonią, Łotwą, Litwą, Kresami Wschodnimi II RP, częścią Rumunii, tzw. Besarabią;
państwa osi: Niemcy, Włochy i obszary przez nie okupowane: Protektora Czech i Moraw, Francja, Dania, Belgia, Holandia, Polska, Generalne Gubernatorstwo, Serbia, Albania, Grecja, Norwegia, wschodnia część Polski i zachodnia cześć ZSRS wraz z Lenigradem, Kurskiem i Krymem;
sojusznicy państw Osi: Finlandia, Słowacja, Węgry, Rumunia, Bułgaria, Chorwacja;
państwa pod kontrolą Aliantów: Wielka Brytania;
państwa neutralne: Irlandia, Hiszpania, Portugalia, Szwecja, Szwajcaria, Lichtenstein, Turcja.
Ważniejsze bitwy:
Moskwa 1941, Leningrad 1941‑1944, Stalingrad 1941‑1942, Kursk 1943, Lenino 1943, wybrzeże Normandii 1944, Falaise 1944, Monte Cassino 1944, Linia Zygfryda 1944/1945,
powstanie Warszawskie 1944, oficerach w 1940 roku: Kalinin, Miednoje, Katyń, Kijów, Charków.
Konferencja w Jałcie 1944;
Linie frontu
na przełomie 1943‑1944: na wschodzie granice polsko‑sowieckie, na zachodzie granice francusko‑niemieckie, na południu północne Włochy;
na przełomie 1944‑1945: granice III Rzeszy;
Linia spotkania wojsk sprzymierzonych - środkowe Niemcy;
Trasy konwojów wojsk sprzymierzonych:
z USA przez Atlantyk do Wielkiej Brytanii i do Murmańska,
z USA przez Atlantyk i Morze Śródziemne do Algieru i do Włoch.
Działania wojenne:
alianckie bombardowania w okupowanej przez Niemców Holandii,
alianckie ofensywy na Sycylii 1943, we Włoszech 1943 i Normandii 1944 i dalej w głąb III Rzeszy
sowiecka ofensywa przez obszary okupowanej Polski w stronę Berlina i na państwa bałkańskie.
Podsumowanie
W latach 30. XX wieku w Niemczech i w Związku Sowieckim rozwinęły się systemy totalitarne. Rządy totalitarne dążyły do totalnej (całkowitej) kontroli swoich obywateli. Całe życie podporządkowane zostało ideologii: komunistycznej w Związku Sowieckim i nazistowskiej w Niemczech. Każda z nich definiowała swoje cele i wartości, określała wzory do naśladowania i wrogów, których należało zwalczać. Kto się temu nie podporządkował, był prześladowany. Stworzono w tym celu system represji: policję, więzienia i obozy koncentracyjne.
Odczytywać informacje z mapy.
Rozpoznawać i nazywać emocje.
Jakie prawa człowieka naruszały totalitaryzmy? W jaki sposób można walczyć z totalitaryzmem? Czy dziś grozi nam totalitaryzm? W jaki sposób należy mu zapobiegać?