Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
R121otIWvPe4k
Oś czasu – W cieniu Hitlera i Stalina. Totalitaryzmy w międzywojennej Europie. 1924 Józef Stalin obejmuje władzę w Związku Sowieckim , 1933 Adolf Hitler obejmuje władzę w Niemczech , 1939 „Noc Kryształowa"
Oś czasu – w cieniu Hitlera i Stalina. Totalitaryzmy w międzywojennej Europie
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Wprowadzenie

RJB4yIRqs9hmz
Niewyraźny, czarno‑biały fragment nagrania przemówienia Adolfa Hitlera. Mężczyzna w wojskowym mundurze, ze swastyką na ramieniu przemawia na scenie. Wokół tłum ludzi. Powiewają flagi III Rzeszy.
R1FZ875Q2EqFh
Niewyraźny, czarno‑biały fragment nagrania przemówienia Józefa Stalina. Mężczyzna o ciemnych włosach, z sumiastym wąsem w wojskowym mundurze mówi do mikrofonu. Na sali tłum ludzi.

Zadanie na rozgrzewkę

Polecenie 1

Przypomnij, jakie były losy Niemców i Rosjan w I wojnie światowej – uzupełnij tabelę. Odpowiedź znajdziesz w lekcji pt. Skutki I wojny światowejP4vgVQrKvSkutki I wojny światowej

RxztV6b9aFsX9
Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 3.0.
j0000008N5B6v32_00000017

Co to jest totalitaryzm?

Totalitaryzm
Definicja: Totalitaryzm

ustrój, w którym państwo stara się kontrolować życie obywateli. Władza oczekuje, że wszyscy będą się zachowywać dokładnie tak, jak ona chce. Próbuje przekonać
do tego obywateli, i to już od najmłodszych lat

Organizacje młodzieżowe

R1HnUcnam7Kkz
„Należymy do Hitlerjugend od dziesiątego roku życia. Spędzamy razem mnóstwo czasu: w szkole, na specjalnych zbiórkach po lekcjach i w niedziele, a także na obozach podczas wakacji. Dużo przebywamy na świeżym powietrzu – staramy się być coraz sprawniejsi, bo to potrzebne, by w przyszłości dobrze walczyć za ojczyznę. Chcemy być dobrymi Niemcami, dbać o rozwój naszego państwa, zwalczać Żydów i innych wrogów naszej aryjskiej rasy. Kierunek wytycza nam Adolf Hitler i jego partia – NSDAP"
Źródło: a. nn., Grupa Hitlerjugend , 1933, Bundesarchiv , licencja: CC BY-SA 3.0.
RHozqVdh5uolk
„Należę do organizacji pionierskiej od dziesiątego roku życia. Spędzamy razem mnóstwo czasu: w szkole, na specjalnych zbiórkach po lekcjach i w niedziele, a także na obozach podczas wakacji. Ćwiczymy wtedy sprawność fizyczną, wykonujemy pożyteczne prace, na przykład sadzimy drzewa, pomagamy ludziom starszym i rolnikom z sąsiedniej wsi. Nawet podczas zabawy, gdy budujemy modele samolotów i pociągów, gramy w gry zespołowe, nabywamy umiejętności potrzebne do pracy w socjalistycznym państwie. Uczymy się rozpoznawać i zwalczać jego wrogów w kraju i za granicą: kapitalistów i imperialistów, którzy chcą zniszczyć Związek Radziecki. Kierunek wytycza nam Józef Stalin i Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego"
Źródło: a. nn., Organizacja pionierska, 1924, domena publiczna.
Polecenie 2

Napisz trzy pytania, jakie zadałbyś dzieciom z organizacji Hitlerjugend i Pionierów.

R1C0fMEG0Zj8W
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 1
RpuawboC0HkE41
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000008N5B6v32_0000001W

Reakcje ludzi

Czy obywatele przyjmowali ideologię nazistowską i komunistyczną? Niektórzy na pewno tak.

Polecenie 3

Opisz reakcje słuchaczy na przemówienia Adolfa Hitlera i Józefa Stalina przedstawione we wprowadzeniu.

R2C9sXWOKebM6
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 2
R1eA8G355b7u51
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
R1dZj9dfuPBET
Eger, salutujący mieszkańcy
Źródło: a. nn., Bundesarchiv , 1938, fotografia, licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 4

Wymień emocje, które towarzyszą kobiecie przedstawionej na fragmencie zdjęcia 'Salutujący mieszkańcy'.

R12wSYRX9llvu
(Uzupełnij).
Polecenie 4

Napisz, jakie emocje towarzyszą przedstawionej kobiecie w opisie fragmentu zdjęcia.

R14hV9Jkalocm
(Uzupełnij).
Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 4.0.

j0000008N5B6v32_0000002K

Reakcje ludzi

Polecenie 5

Napisz, jak oceniasz emocje towarzyszące kobietom, po obejrzeniu całej fotografii 'Salutujący mieszkańcy'.

RboCo7kVYDj8y
(Uzupełnij).
Polecenie 5

Napisz, a jak oceniasz emocje towarzyszące kobietom, po zapoznaniu się z opisem całej fotografii.

R14sjJpT47WoC
(Uzupełnij).
RoH5XiljMa3zh
Eger, salutujący mieszkańcy
Źródło: a. nn., 1938, fotografia, Bundesarchiv , licencja: CC BY-SA 3.0.
j0000008N5B6v32_0000002V

Terror

Nie wszyscy jednak podzielali taki zapał do przebudowany Niemiec w myśl hitlerowskiej ideologii. Wobec tych, którzy nie chcieli się dostosować, stosowano przymus. Przyjmował on różne formy. Oto niektóre z nich:

R7LQciKi9GrBO
Palenie książek, które były niezgodne z panującą ideologią nazistowską
Źródło: Georg Pahl, Opernplatz, spalanie książek, 1933, fotografia, Bundesarchiv , licencja: CC BY-SA 3.0.
R1eYg8BNaodM2
Niszczenie żydowskich sklepów i synagog podczas tzw. „nocy kryształowej” 9/10 listopada 1938 r.
Źródło: a. nn., domena publiczna.
Ćwiczenie 3
Rav037Ha77mvv1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Przedstawiciele takich grup, jak Żydzi w Niemczech albo właściciele ziemi w Związku Sowieckim, nawet gdyby chcieli, nie mieli możliwości, by poprzeć władzę. Z góry byli uznani za wrogów.

Wrogów władzy i ideologii pozbawiano pracy i środków do życia, przymusowo przesiedlano, osadzano w więzieniach albo obozach koncentracyjnych, a nawet skazywano na śmierć.

j0000008N5B6v32_0000003G

Nazistowskie obozy koncentracyjne

Rządzący w Niemczech naziści zakładali obozy koncentracyjne w całym kraju, a potem także na terenach, które armia niemiecka podbiła na przełomie lat 30. i 40. XX wieku.

R5WBG3dn5JLyP1
Hitlerowskie obozy koncentracyjne w Europie
Źródło: Krystian Chariza i zespół, licencja: CC BY 3.0.

Hitlerowskie obozy koncentracyjne w Europie. Mapa Europy zawiera granice z 1943 r. W nawiasach podawane są przynależności państwowe sprzed okupacji. Na mapie są zaznaczone:

-państwa neutralne;

-państwa pod kontrolą aliantów pod koniec 1942 r.;

- sojusznicy państw osi;

- obszary okupowane przez państwa osi jesienią 1942 r.;

- państwa osi i obszary do nich włączone do jesieni 1942 r.;

- granice Rzeczpospolitej Polskiej z 31 sierpnia 1939 r.;

- granice tzw. Wielkich Niemiec w latach 1941‑1944 r.

Do Auschwitz‑Birkenau trafili Żydzi z:

- Francji,

- Holandii,

- Belgii,

- Włoch,

-Grecji,

-Węgier.

Żydzi z gett w okupowanej Polsce trafiali do obozów zagłady np.:

- z Warszawy i Białegostoku do Treblinki.

- z Białegostoku także były wysyłane transporty do Sobibóru;

- z Lwowa do Bełżca;

- z Krakowa do Majdanka.

Obozy koncentracyjne w Niemczech:

- Bergen‑Belsen;

- Ravensbrück;

- Sachsenhausen;

- Dora‑Mittelbau;

- Buchenwald;

- Gross‑Rossen;

- Terezin;

- Flossenburg;

- Natzweiler‑Struthof;

- Dachau;

- Stutthof;

- Mauthausen‑Gusen.

Obóz koncentracyjny w Holandii znajdował się w Hertogenbosch. Obozy zagłady w okupowanej Polsce (w granicach dawnej II Rzeczpospolitej Polskiej): - Treblinka;

- Chełmno;

- Sobibór;

- Majdanek;

- Bełżec;

- Płaszów;

- Auschwitz‑Birkenau.

Obozy koncentracyjne w krajach nadbałtyckich:

- Kaiserwald (Łotwa);

- Klooga (Estonia); 

- Vaivara (Estonia).

Większe getta w Europie:

- Białystok;

- Łódź;

- Warszawa;

- Kraków;

- Wilno;

- Lwów;

- Łachwa;

- Kowno (Litwa);

- Winnica (Ukraińska Socjalistyczna Republika Sowiecka);

- Mohylów Podolski (Ukraińska Socjalistyczna Republika Sowiecka);

- Czerniowce (Rumunia);

- Kiszyniów (Rumunia);

- Odessa (Rumunia);

- Bitula (Bułgaria);

- Saloniki (Grecja);

- Budapeszt (Węgry);

- Cluj (Węgry).

Polecenie 6

Odszukaj na mapie Buchenwald podaj nazwę kraju w jakim się znajduje.

R7K6QenwtljFy
(Uzupełnij).
Polecenie 6

Wymień przynajmniej jeden obóz znajdujący się na obszarze III Rzeszy.

R1Zl9VGf8Cugi
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 4
R1Bh5Wqmx5zMK1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Nieopublikowane wspomnienia Jana Krawca, redaktora naczelnego 'Dziennika Związkowego' z Chicago
Nieopublikowane wspomnienia Jana Krawca, redaktora naczelnego 'Dziennika Związkowego' z Chicago

Barak był podobny do tych w Birkenau. Brama wejściowa na przyczółku, po obydwu stronach korytarza trzypiętrowe drewniane prycze. Było tak samo ciasno jak w Birkenau i spaliśmy na gołych deskach. Blokowy i sztubowy (niemiecki kryminalista) wymyślali bezsensowne zajęcia, najczęściej ćwiczenie szybkiego wychodzenia na apel, co dawało im okazję do popędzania nas kijami. Szybko przekonaliśmy się, że blokowy lubi dokuczać, a nawet znęcać się nad współwięźniami.

Obóz znajduje się na zboczu wzniesienia, otoczony lasem. Ulice przecinają się pod kątem prostym, tworząc wielką szachownicę. Z bramy wejściowej wchodziło się na wielki plac, na którym codziennie odbywały się apele – liczenie więźniów obecnych na placu, pracujących i w szpitalu. Gdy władze nie mogły się doliczyć, więźniowie stali na placu aż do znalezienia pomyłki, czasem do północy, a nawet do rana, bez względu na pogodę. Na długich apelach umierali słabi i chorzy.

Jako 'ogrodnik' znalazłem się w grupie kilkunastu więźniów roznoszących nawóz z kanałów. Służyły do tego 'nosiłki' (chyba z czeskiego). Między dwoma drążkami, okrągłymi i gładkimi na końcach, była przymocowana drewniana skrzynka, którą więźniowie pracujący w zakładzie oczyszczania napełniali nawozem. Nosiłki były ciężkie. Jeden więzień chwytał koniec drążków z przodu, drugi z tyłu. W czasie lub po deszczu glina zamieniała się w kleiste błoto, drewniaki grzęzły w nim i trudno było je wyciągnąć. Dość często wyciągało się stopę (gołą, nie mieliśmy skarpetek ani onuc, a nawet szmat, by owinąć stopy). Gdy drewniak został w błocie, trzeba było nosiłki postawić na ziemi, wyciągnąć drewniak i wcisnąć w niego brudną stopę. Po chwili powtarzało się to samo, jednemu lub drugiemu niosącemu nosiłki. Po kilku dniach każdy z nas miał na wierzchu stopy poprzeczny pasek startej skóry, który krwawił, krew mieszała się z gliną i ból był coraz dotkliwszy.

Rano otrzymywaliśmy porcję chleba (nie wiem, ile ważyła) z kostką margaryny i lurę zastępującą kawę; w południe podczas półgodzinnej przerwy w pracy dostawaliśmy pół kwarty wodnistej zupy, wieczorem kwartę zupy, zwykle marnej. Jedynie grochówka raz, czasem dwa razy w tygodniu była smaczna i pożywna. Kto zjadł rano całą porcję chleba z margaryną, po południu był głodny i słaby. Ciężko mu było utrzymać wymagane tempo pracy, by uniknąć kija. Należało rano zostawić część chleba i margaryny na obiad.

Ćwiczenie 5
R14hlsLSs4Fk91
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000008N5B6v32_00000045

Sowieckie obozy pracy, czyli łagry

Władze sowieckie tworzyły obozy pracy zwane po rosyjsku łagrami. Zwróć uwagę, że wiele z nich ulokowano na dalekiej północy oraz na wschodzie kraju, gdzie panują bardzo ciężkie warunki do życia, ale występują surowce naturalne lub rosną gęste lasy, dostarczające drewna.

RBuaNdB3xoWrz1
GUŁAGI w ZSRS
Źródło: Krystian Chariza i zespół, licencja: CC BY-NC 3.0.

Mapa Gułagów w ZSRS. Na mapie zaznaczone są:

- obszary występowania większych zespołów łagrów,

- miasta zbudowane przez więźniów,

- prace wykonywane przez więźniów.

Obszary występowania większych zespołów łagrów:

- wschodnie tereny ZSRS,

- południowe tereny ZSRS,

- nad Morzem Ochockim,

- nad Morzem Barentsa.

Więźniowie zbudowali miasta:

- Magnitogorsk,

- Dżezkazgan,

- Temyrtan,

- Bałchasz,

- Norylsk,

- Tajszet,

- Brack,

- Swobodny,

- Komsomolsk,

- Magadan,

- Nachodka.

Więźniowie wykonywali wydobycie surowców w miastach:

- Kandałaksza,

- Workuta,

- Salechard,

- Perm,

- Dżezkazgan,

- Czulman.

Więźniowie budowali np. kanały, obiekty wodne, drogi w miastach:

- Kandałaksza,

- Kotłas,

- Pietrozawodsk,

- Dżezkazgan,

- Norylsk,

- Krasnojarsk,

- Irkuck,

- Komsomolsk.

Więźniowie pracowali przy wyrębie lasu w miejscach:

- Archangielsk,

- Barnauł,

- Uchta,

- Syktywkar.

Więźniowie wykonywali roboty rolnicze, hodowali ryby w miejscach:

- Astrachań,

- Ułan‑Ude.

Więźniów z tych obozów wykorzystywano m.in.: do pracy w kopalniach, przy wyrębie lasów, a także do budowy kanałów.

R1DlkmWKe4RBV
Zdjęcie przedstawia budowę Kanału Białomorskiego. Kanał łączył Morze Bałtyckie i Morze Białe. Był efektem pracy 170 tysięcy więźniów w latach 1930‑1933
Źródło: a. nn., Budowa Kanału Białomorskiego, 1932, fotografia, domena publiczna.
Polecenie 7

Na podstawie ilustracji odpowiedz na pytania:

  • Wyjaśnij, które z elementów życia więźniów w Buchenwaldzie można odnieść także do osób przedstawionych na fotografii.

  • Ustal, jakie czynności musieli wykonać robotnicy, aby powstał kanał?

  • Podaj przykład maszyn i urządzeń, które można było użyć do pracy przy budowie kanału.

  • Ustal, jakie maszyny i urządzenia widać na fotografii.

R2b8hxBcEzjeL
(Uzupełnij).
j0000008N5B6v32_0000004Y

Ekspansja terytorialna

Zarówno III Rzesza (Niemcy nazistowskie), jak i Związek Sowiecki prowadziły politykę podbojów. Z jednej strony budziło to w obywatelach poczucie dumy i podnosiło ich gotowość do znoszenia niedogodności i prześladowań. Z drugiej zaś rodziło ofiary totalitaryzmu, którymi stawali się mieszkańcy terenów przyłączonych.

R1FODGYlxvwMl1
Działania wojenne podczas II wojny światowej do VI 1941 roku
Źródło: Krystian Chariza i zespół, licencja: CC BY 3.0.

Mapa - Działania wojenne podczas II wojny światowej. Na mapie przedstawiono granice państw z 31.08.1939 roku i granice i zmiany jakie zaszły do 1941 roku.:

  • granice tzw. Wielkich Niemiec: wraz z Austrią, wschodnią częścią Polski;

  • granice ZSRS do 22.05.1941 roku: wraz z obszarem Finlandii wokół jeziora Ładoga, Estonią, Łotwą, Litwą, Kresami Wschodnimi II RP, częścią Rumunii, tzw. Besarabią;

  • państwa osi: Niemcy, Włochy i obszary przez nie okupowane: Protektorat Czech i Moraw;

  • sojusznicy państw Osi: Finlandia, Słowacja, Węgry, Rumunia, Bułgaria;

  • obszary okupowane przez państwa osi od 09.1939 do 06.1941: wschodnia Polska (Generalne Gubernatorstwo), Dania, Belgia, Holandia, Północna Francja, Jugosławia, Grecja;

  • państwa sprzymierzone (alianci) w 1939 roku: Polska, Wielka Brytania, Francja;

  • państwa, które przystąpiły do wojny po stronie aliantów do 06.1941 roku: Dania, Norwegia, Belgia, Luksemburg, Holandia, Jugosławia, Grecja, Norwegia;

  • państwa neutralne: Irlandia, Hiszpania, Portugalia, Szwecja, Szwajcaria, Lichtenstein.

  • tzw. Państwo Francuskie (obszar nieokupowanej Francji): obszar północnej Francji;

  • ważniejsze bitwy: Warszawa 1939, Gdańsk 1939, Narvik 1940;

Działania wojenne:

  • wojsk niemieckich i ich sprzymierzeńców w 1939 roku: agresja na Polskę; w Libii;

  • państw alianckich w roku 1940: z Egiptu do Libii;

  • wojsk sowieckich w latach 1939 - 1940: z obszaru ZSRS na Finlandię i Polskę;

  • naloty niemieckie na Wielką Brytanię w 1940 roku

Miejsca masowych egzekucji dokonanych przez NKWD na polskich oficerach w 1940 roku: Kalinin, Miednoje, Katyń, Kijów, Charków.

R15ZaAiN0KB5o1
Działania wojenne podczas II wojny światowej  od VI 1941 do V 1945
Źródło: Krystian Chariza i zespół, licencja: CC BY 3.0.

Mapa - Działania wojenne podczas II wojny światowej. Na mapie przedstawiono granice państw z 31.08.1939 roku i granice i zmiany jakie zaszły od VI 1941 roku do V 1945 roku.:

  • granice tzw. Wielkich Niemiec 1941‑1944: wraz z Austrią, wschodnią częścią Polski;

  • granice ZSRS wraz z obszarem Finlandii wokół jeziora Ładoga, Estonią, Łotwą, Litwą, Kresami Wschodnimi II RP, częścią Rumunii, tzw. Besarabią;

  • państwa osi: Niemcy, Włochy i obszary przez nie okupowane: Protektora Czech i Moraw, Francja, Dania, Belgia, Holandia, Polska, Generalne Gubernatorstwo, Serbia, Albania, Grecja, Norwegia, wschodnia część Polski i zachodnia cześć ZSRS wraz z Lenigradem, Kurskiem i Krymem;

  • sojusznicy państw Osi: Finlandia, Słowacja, Węgry, Rumunia, Bułgaria, Chorwacja;

  • państwa pod kontrolą Aliantów: Wielka Brytania;

  • państwa neutralne: Irlandia, Hiszpania, Portugalia, Szwecja, Szwajcaria, Lichtenstein, Turcja.

Ważniejsze bitwy:

  • Moskwa 1941, Leningrad 1941‑1944, Stalingrad 1941‑1942, Kursk 1943, Lenino 1943, wybrzeże Normandii 1944, Falaise 1944, Monte Cassino 1944, Linia Zygfryda 1944/1945,

  • powstanie Warszawskie 1944, oficerach w 1940 roku: Kalinin, Miednoje, Katyń, Kijów, Charków.

Konferencja w Jałcie 1944;

Linie frontu

  • na przełomie 1943‑1944: na wschodzie granice polsko‑sowieckie, na zachodzie granice francusko‑niemieckie, na południu północne Włochy;

  • na przełomie 1944‑1945: granice III Rzeszy;

Linia spotkania wojsk sprzymierzonych - środkowe Niemcy;

Trasy konwojów wojsk sprzymierzonych:

  • z USA przez Atlantyk do Wielkiej Brytanii i do Murmańska,

  • z USA przez Atlantyk i Morze Śródziemne do Algieru i do Włoch.

Działania wojenne:

  • alianckie bombardowania w okupowanej przez Niemców Holandii,

  • alianckie ofensywy na Sycylii 1943, we Włoszech 1943 i Normandii 1944 i dalej w głąb III Rzeszy

  • sowiecka ofensywa przez obszary okupowanej Polski w stronę Berlina i na państwa bałkańskie.

Ćwiczenie 6
Rsc32wT2c54KM1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000008N5B6v32_0000005F

Podsumowanie

Co wiem?

W latach 30. XX wieku w Niemczech i w Związku Sowieckim rozwinęły się systemy totalitarne. Rządy totalitarne dążyły do totalnej (całkowitej) kontroli swoich obywateli. Całe życie podporządkowane zostało ideologii: komunistycznej w Związku Sowieckim i nazistowskiej w Niemczech. Każda z nich definiowała swoje cele i wartości, określała wzory do naśladowania i wrogów, których należało zwalczać. Kto się temu nie podporządkował, był prześladowany. Stworzono w tym celu system represji: policję, więzienia i obozy koncentracyjne.

Co potrafię?
  • Odczytywać informacje z mapy.

  • Rozpoznawać i nazywać emocje.

Zapamiętaj!

Jakie prawa człowieka naruszały totalitaryzmy? W jaki sposób można walczyć z totalitaryzmem? Czy dziś grozi nam totalitaryzm? W jaki sposób należy mu zapobiegać?