Powrót do przeszłości, by zmieniać przyszłość. Renesansowy humanizm
Renesans narodził się we Włoszech już na początku XIV wieku, gdy reszta Europy wciąż trwała w średniowiecznej rzeczywistości, a zakończył w szesnastym stuleciu. Na ten okres przypadają znaczące zmiany w niemal wszystkich dziedzinach ludzkiej aktywności. Ojczyzną renesansu były Włochy, gdyż tam właśnie najwięcej było pozostałości po kulturze antycznego Rzymu, a źródeł renesansu należy poszukiwać m.in. w starożytnej przeszłości. Z tego powodu we Włoszech – a raczej w licznych miastach‑państwach, np. w Wenecji, Florencji, Padwie itd. – pojawiły się najlepsze warunki dla rozwoju nowych idei.
1) Przypomnij sobie podstawowe informacje na temat filozofii antycznej.
2) Przypomnij sobie główne idee średniowiecza.
3) By dostrzec dynamikę rozwoju zachodniej Europy, wystarczy porównać mapę kontynentu z dwóch okresów: początków epoki i jej zakończenia. Wyszukaj w dowolnym źródle trzy mapy Europy z ok. 1310 roku, 1620 roku i współczesną i ich opis. Na podstawie map i ich opisu omów różnice w politycznym kształcie Europy. Zwróć uwagę na istniejące wówczas państwa i obszary przez nie zajmowane.
Nazwa epoki
Słowo renesans pochodzi z języka francuskiego (fr. renaissance) i oznacza odrodzenie. Oba terminy przyjęły się jako określenie stadium rozwoju kultury europejskiej, trwającego we Włoszech od końca XIII w. do początku XVI w., w krajach zachodniej, północnej i środkowej Europy — od XV w. do końca XVI w.
Cywilizacja OdrodzeniaTermin ten (rinascitarinascita) utworzył VasariVasari; z początkiem wieku XV humaniści włoscy mówili o wskrzeszeniu literatury i sztuki dzięki odnowieniu związków ze starożytnością, ale właściwie związki te nigdy nie zostały zerwane. W wieku XIX BurckhardtBurckhardt i MicheletMichelet nadali temu słowu o wiele obszerniejszy sens niż humaniści. Dla nich oznaczało ono zerwanie z religijnym i wstecznym duchem średniowiecza, zwycięstwo rozumu, rehabilitację ducha pogańskiego z równoczesnym 'odkryciem człowieka i świata'. Dzisiaj nie podzielamy tego zbyt radykalnego i stronniczego poglądu. […] Aby określić fazę historyczną (1320–1620), kiedy kultura europejska znacznie przewyższyła poziom osiągnięty przez kulturę starożytną i inne równoległe kultury, należałoby […] nazwać go epoką 'awansu Zachodu'.
Źródło: Jean Delumeau, Cywilizacja Odrodzenia, tłum. Eligia Bąkowska, Warszawa 1987, s. 24.
Wyjaśnij, czy zgadzasz się ze stwierdzeniem, że autor uznaje odrodzenie
za odnowienie związków ze starożytnością. Uzasadnij swoją odpowiedź, ilustrując ją przykładami z tekstu.
Na podstawie tekstu Cywilizacja Odrodzenia zredaguj hasło encyklopedyczne odrodzenie.
Stwórz mapę myśli, porównując epokę odrodzenia i średniowiecza oraz wskaż związki z antykiem.
Porównaj epokę odrodzenia i średniowiecza oraz wypisz związki z antykiem.
Humanizm
Cywilizacja OdrodzeniaJednym z filarów odrodzenia był humanizm. To zjawisko kulturowe wynikało z przeświadczenia, że konieczne są powrót do przeszłości i odrzucenie tego, co średniowieczne. Renesans sam określił się jako ruch ku przeszłości – a więc zajął postawę zdecydowanie różną od naszego nowoczesnego dążenia świata do postępu. Chciał wrócić do źródeł mądrości i piękna.
[…] Określił on jako 'starożytne' czasy do nawrócenia się Konstantyna, a jako 'nowożytną' epokę następną, która trwała jeszcze w wieku XIV. Otóż tę epokę nowożytną Petrarka charakteryzował jako 'barbarię' i 'mroki', natomiast z namiętnym […] podziwem odnosił się do przeszłości rzymskiej. Często więc uważano go za inicjatora intelektualnej rewolucji Renesansu, za odnowiciela owych studiów humanitatis, dzięki którym homo ferus – człowiek dziki – uzyskuje dostęp do skarbów kultury. Humanista florencki Leonardo Bruni, pisząc w roku 1436 Żywoty Dantego i Petrarki, za jedyny godny 'styl literacki' uznał łacinę, przyznał on talent Dantemu, ale wyżej stawiał Petrarkę, bo on 'pierwszy dostatecznie był obdarzony wdziękiem i geniuszem, aby poznać i wyjaśnić starożytną wytworność stylu, która zagubiła się i zagasła'. […] Kiedy począwszy od końca wieku XV prąd humanizmu ogarnął kraje zaalpejskie, również poza Włochami rozpowszechniło się pojęcie renesansu literatury dokonanego dzięki powrotowi do pisarzy starożytności.Źródło: Jean Delumeau, Cywilizacja Odrodzenia, tłum. Eligia Bąkowska, Warszawa 1987, s. 82.
ruch umysłowy powstały we Włoszech na pocz. XIV wieku, przejawiający się w rozwoju studiów nad klasyczną starożytnością i uznaniu jej kultury za ogólny wzorzec i model działalności kulturalnej
Powrót do antyku
Powrót do przeszłości może wywoływać wrażenie cofania się, zasklepienia w tym,
co już minione. Czy odrodzenie to po prostu powrót do antyku, powtórzenie jego dorobku?
Cywilizacja OdrodzeniaOdrodzenie lubiło okrężne drogi. To sprawiło, że powrót do antyku dziś jeszcze wprowadza w błąd prostodusznych ludzi, którzy uważają epokę LeonardaLeonarda za funkcję tego powrotu i mają jej za złe, że pogrążyła się w przeszłości […]. Tymczasem ów pozorny powrót do źródeł piękna, wiedzy, poznania i religii był tylko jedną z form postępu. Radośnie 'obrabowano świątynie Aten i Rzymu', aby tą zdobyczą ustroić przybytki Francji, Hiszpanii i Anglii. W wieku XVI uznano Michała AniołaMichała Anioła za największego artystę wszystkich czasów. Obalano Arystotelesa, posługując się Platonem i Archimedesem. Kolumb odkrył AntyleAntyle dzięki Ptolomeuszowym pomyłkom w rachunku. […]
Poprzez sprzeczności, zawiłymi drogami, marząc o mitologicznych rajach albo niemożliwych utopiach, Odrodzenie dokonało ogromnego skoku naprzód. Nigdy jeszcze żadna cywilizacja nie wyznaczyła tyle miejsca malarstwu i muzyce, nie wymierzyła w niebo tak wysokich kopuł, nie wprowadziła do literatury pięknej tylu języków narodowych rozkwitłych na tak małej przestrzeni. Nigdy w przeszłości nie zrealizowano w tak krótkim czasie tylu wynalazków. Odrodzenie było bowiem w szczególności postępem technicznym; dało człowiekowi Zachodu większą władzę nad lepiej znanym światem. Nauczyło go przebywać oceany, wytapiać żelazo, posługiwać się bronią palną, oznaczać na przyrządach godzinę, drukować, korzystać na co dzień z weksla i ubezpieczeń okrętowych.
Równocześnie – jest to postęp duchowy równoległy do postępu materialnego – Odrodzenie zapoczątkowało wyzwalanie jednostki, wyprowadzając ją ze średniowiecznej anonimowości i uwalniając od presji wywieranej przez zbiorowość.Źródło: Jean Delumeau, Cywilizacja Odrodzenia, tłum. Eligia Bąkowska, Warszawa 1987, s. 24.
Sfomułuj argument uzasadniający stwierdzenie, że renesans był powrotem
do antyku.
Wyjaśnij, co ważnego o ludziach odrodzenia mówi fakt, że uznali oni Michała Anioła za największego twórcę w dziejach ludzkości. Uzasadnij swoją odpowiedź.
Wymień dziedziny życia, w których w renesansie dokonał się postęp. Zilustruj swoją odpowiedź przykładami z tekstu.
Antyk był też znany w średniowieczu. Wówczas jednak zwrot do pisarzy greckich czy rzymskich służył udowadnianiu prawd chrześcijańskich – np. Odys stał się symbolem każdego człowieka, który 'podróżuje' przez życie i zmierza do swej Itaki, czyli nieba. W odrodzeniu świadomy i konsekwentny powrót do antyku zainicjowali humaniści. Ich uznanie dla starożytności nie wynikało już z pobudek religijnych.
Cywilizacja OdrodzeniaDla Cycerona i Kwintyliana humanitas oznaczała kulturę duchową, ogładę obyczajów i, szerzej, kulturę w ogóle. Kiedy intelektualiści włoscy, począwszy od Petrarki, zwrócili się ku wielkim pisarzom starożytności, chcieli przyswoić sobie wartości kulturalne, które tamci wysławiali. To 'odzyskiwanie' wymagało szperania w rękopisach, […] a także uczenia się starych, zapomnianych języków, greki i hebrajskiego. Niektórzy humaniści byli więc przede wszystkim gramatykami […]. To odkrywanie na nowo myśli starożytnych musiało jednak […] wpłynąć na filozofię epoki, która tę działalność podjęła. Rozwinął się swojego rodzaju synkretyzmsynkretyzm humanistyczny, który chciał pogodzić Ewangelię z mądrością na nowo odkrytego Platona i Cycerona, chrześcijańską surowość z epikureizmem albo […] stoicyzmem. To dążenie do syntezy cechuje epokę Odrodzenia […]. Humanizm był […] u FicinaFicina, Tomasza MorusaTomasza Morusa i ErazmaErazma raczej próbą – częściowo udaną – przepojenia chrystianizmu miłością życia i piękna, które cechowało kulturę antyczną.
Źródło: Jean Delumeau, Cywilizacja Odrodzenia, tłum. Eligia Bąkowska, Warszawa 1987, s. 453.
Na podstawie poniższego tekstu wyjaśnij stosunek humanistów epoki odrodzenia do chrześcijaństwa.
Humaniści w komedii rzymskiego twórcy Terencjusza (II w. p.n.e.) znaleźli zdanie, które stało się mottem renesansu. Komediopisarz w utworze Heauton timorumenos (Samodręczyciel) zapisał słowa: „Homo sum humani nihil a me alienum puto', które oznaczają: 'Człowiekiem jestem; nic, co ludzkie, nie jest mi obce'. Zawierają one przekonanie, że człowiek – we wszystkich formach swojej aktywności – powinien stać się przedmiotem zainteresowania uczonych i artystów.
Zadaniowo
Zredaguj kilku zdaniową notatkę na temat: 'Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie,
nie jest mi obce'. Wyjaśnij znaczenie tych słów w kontekście tematu lekcji — co takie patrzenie na człowieka zmieniało.
Zapoznaj się z poniższymi słowami kluczami związanymi z lekcją, a następnie zaproponuj ich własną kolejność. Możesz kierować się tym, co cię zaciekawiło, poruszyło, zaskoczyło itp. Przygotuj krótkie uzasadnienie swojej propozycji. Słowa klucze: odrodzenie, humanizm, antyk, Włochy, postęp.