Osiągnięcia kulturalne i naukowe w dwudziestoleciu międzywojennym

Wprowadzenie

Konflikty zawsze zmieniają postrzeganie świata i otaczającej rzeczywistości, a należy pamiętać, że I wojna miała charakter szczególny. Pochłonęła znacznie więcej ofiar
niż poprzednie konflikty i doprowadziła nie tylko do problemów gospodarczych,
ale i kryzysu wartości. Ocieranie się o śmierć, przyzwyczajenie do widoku zmarłych i zabitych w znacznym stopniu stępiły ludzką wrażliwość i humanitaryzm, w pewnym sensie usprawiedliwiały też wyzbycie się ideałów. Z jednej strony panowało przygnębienie spowodowane tragedią wojny (co znalazło odzwierciedlenie w literaturze i sztuce), a z drugiej ludzie czuli się bardziej zmotywowani do życia, większej otwartości na świat i zmiany. Wojna uświadomiła niepewność i kruchość życia, dlatego znaczna część społeczeństwa chciała je wykorzystać jak najlepiej, poszukując przede wszystkim wygód. Postępujący rozwój nauki spowodował, że coraz więcej wynalazków znajdowało zastosowanie w codziennym funkcjonowaniu. Rosło też zainteresowanie edukacją i kulturą.

Zmiany obyczajowe

I wojna światowa przyspieszyła proces emancypacjiemancypacjaemancypacji kobiet. W krajach opuszczonych przez mężczyzn, którzy walczyli na frontach, kobiety przejmowały znaczną część ich obowiązków. Przede wszystkim stały się bardziej aktywne zawodowo. Spoczywało na nich nie tylko organizowanie życia domowego, ale bardzo często też zapewnienie rodzinie środków potrzebnych do życia. W efekcie w wielu krajach, jeszcze w trakcie wojny lub zaraz po jej zakończeniu, przyznano kobietom prawa polityczne. Dodatkowo wojna naruszyła konserwatywny porządek społeczny. W wielu krajach europejskich wpływ na władzę mieli socjaliści, a lewica popierała ruch emancypacji kobiet.

Wprawdzie kobiety miały nadal utrudniony dostęp do szkolnictwa wyższego i polityki, niemniej coraz częściej osiągały sukcesy naukowe czy robiły karierę polityczną.

Zmienił się tradycyjny model rodziny. Wprowadzono rozwody cywilne (rozwody cywilne wprowadzał też Kodeks Napoleona). Kobiety nie chciały już odgrywać jedynie roli żony i matki. W wielu krajach doszło także do rozdziału Kościoła od państwa, który stanowił podporę monarchii i ideologii konserwatywnej. Tym samym zmniejszył się wpływ Kościoła, religii katolickiej i jej zasad na społeczeństwo. Ponadto sytuacja Kościoła katolickiego (również prawosławnego) w niektórych państwach totalitarnych była bardzo trudna. Władze wprowadzały ateizację społeczeństwa lub – tak jak w nazistowskich Niemczech – popierały dawne pogańskie kulty germańskie.

Dla zainteresowanych

Moda

Pewna liberalizacja obyczajów znalazła odzwierciedlenie w modzie kobiecej. Panie zrzuciły ciężkie, długie suknie i krępujące je gorsety na rzecz znacznie wygodniejszych ubiorów. Pojawiły się krótsze i luźniejsze sukienki, proste, pozbawione ozdób, a przede wszystkim praktyczne, niekrępujące ruchów. Kobiety zaczęły także nosić spodnie. Rewolucję przeszły kobiece nakrycia głowy oraz fryzury. Zamiast wielkich kapeluszy ozdobionych kwiatami i kokardami, zaczęto nosić malutkie kapelusiki i inne proste nakrycia głowy, a zamiast wysokich koków – gładkie fryzury lub krótkie lekko wymodelowane włosy. Suknie wieczorowe, podobnie jak codzienne stroje, charakteryzowały się elegancją, ale i prostotą. Szczególną popularnością cieszyły się kreacje z domu mody Coco Chanel [czyt.: koko szanel]. Wiele pism propagowało nowy styl ubierania. Do takich należał magazyn 'Vogue' [czyt.: wołg], którego amerykańska wersja ukazała się po raz pierwszy w 1892 roku.

Upowszechnił się także konsumpcyjny styl życia, któremu służyło pojawienie się sprzętów pomagających w codziennym funkcjonowaniu, jak pralki, lodówki, odkurzacze. Było to możliwe dzięki elektryfikacji miast i wsi. Wykorzystanie natomiast taśmy produkcyjnej spowodowało, że wszelkie urządzenia były ogólnie dostępne i nie miały wygórowanej ceny. Warto wspomnieć, że konieczność zbytu coraz większej ilości towarów doprowadziła do narodzin reklamy.

Komunikacja

W okresie międzywojennym nastąpiły też ogromne zmiany w komunikacji. Oprócz transportu kolejowego upowszechnił się transport samochodowy. Na niebie zaczęły się pojawiać samoloty. W 1919 roku John Alcock [czyt.: dżon ołkok] i Arthur Whitten Brown [czyt.: artur łiten brałn], dwaj brytyjscy lotnicy, po raz pierwszy bez międzylądowania pokonali w 16 godzin samolotem Vickers Vimy IV [czyt.: wikers wimy] Ocean Atlantycki. Wprawdzie przelecieli 'tylko' z Nowej Funlandii do Irlandii, ale i tak był 
to pierwszy lot międzykontynentalny. Natomiast w 1927 roku Charles Lindbergh 
[czyt.: czarls lindberg] pokonał samotnie trasę z lotniska w stanie Nowy Jork na lotnisko w Paryżu (20–21 maja), co zajęło mu 33,5 godziny. Dokonał tego samolotem The Spirit of St. Louis [czyt.: de spirit of luis], który osiągał prędkość ok. 200 km/godz. Pierwszą kobietą, która dokonała takiego wyczynu, była Amerykanka Amelia Earhart [czyt:. ehart]. W 1932 roku samotnie przeleciała nad Atlantykiem. Warto też zauważyć, że w 1929 roku sterowiec niemiecki Graf Zeppelin [czyt.: cepelin] okrążył Ziemię w czasie 21 dni, 7 godzin, 34 minut.

Początkowo przeloty pasażerskie były mało opłacalne, a samoloty wykorzystywano przede wszystkim w transporcie pocztowym, niemniej kolejne lata przyniosły wiele zmian. Na początku dwudziestolecia międzywojennego w transporcie pasażerskim i towarowym dominowała jeszcze kolej, ale powoli przegrywała rywalizację z samochodem. Transport samochodowy rozwijał się wyjątkowo dynamicznie. W dużej mierze powodem upowszechnienia aut było wprowadzenie produkcji taśmowej w zakładach motoryzacyjnych. Samochody stały się bardziej przystępne cenowo i tym samym powszechniej dostępne. Produkcję taśmową jako pierwsza zastosowała firma Ford Motor Company.

Nauka i technika

Ani usprawnienia w życiu codziennym, ani ułatwienia komunikacyjne nie byłyby możliwe, gdyby nie odkrycia naukowe. Nastąpił ogromny rozwój m.in. fizyki. Największymi dokonaniami mógł się poszczycić Albert Einstein [czyt: ajsztajn]
– znany przede wszystkim jako twórca teorii względności, uhonorowany w 1921 roku Nagrodą NoblaNagroda NoblaNagrodą Nobla za wyjaśnienie efektu fotoelektrycznego.

R13d23c4bvYsX

Zdjęcie przedstawia sylwetkę Alberta Einsteina, od ramion w górę. Ubrany jest w marynarkę, koszulę i krawat. Na twarzy lekki uśmiech, wąsy. Włosy lekko kręcone, zaczesane do tyłu.

W dwudziestoleciu międzywojennym nadal rozwijano badania nad promieniowaniem i strukturą atomu. Ich efektem będzie m.in. rozbicie jądra atomu – w 1938 roku fizycy niemieccy Otto Hahn [czyt.: otto han] i Fritz Strassmann [czyt.: fric sztrasman] dokonali rozszczepienia jądra atomu, bombardując uran neutronami.

W dziedzinie zdrowia niebagatelne było odkrycie przez bakteriologa Aleksandra Fleminga gatunku pleśni zwalczającego bakterie, który nazwano penicyliną.

Kultura masowa i społeczeństwo masowe

W okresie międzywojennym upowszechnił się dostęp do kultury. Miało to związek z rozwojem środków masowego przekazu, ale też ze wzrostem poziomu wykształcenia społeczeństwa, co z kolei wynikało z wprowadzenia powszechnego obowiązku szkolnego. Wprawdzie w niektórych krajach istniał już od końca XIX wieku, niemniej większość państw obowiązek szkolny dla dzieci w wieku 7–14 lat wprowadziła dopiero po zakończeniu I wojny światowej. Dwudziestolecie to również rozkwit kultury masowej przeznaczonej dla szerokiego kręgu odbiorców, także tych, którzy nie mieli konkretnych zainteresowań czy wyrobionego gustu artystycznego. Kultura nie miała już charakteru elitarnego. Była zrozumiała dla ogółu, powszechnie dostępna i szybko się rozprzestrzeniała.

Nastąpiło upowszechnienie prasy. Niektóre gazety ukazywały się nawet dwa razy dziennie. Istniała nie tylko prasa ogólnokrajowa. Małe miejscowości posiadały swoje lokalne gazety, które informowały o najważniejszych wydarzeniach krajowych, światowych, ale również tych z lokalnego życia towarzyskiego. Ogromne znaczenie informacyjne, ale także rozrywkowe, zaczęło mieć radio. Pierwsze audycje radiowe sięgają początków XX wieku, ale upowszechnienie tego medium, a przede wszystkim wprowadzenie audycji z różnych obszarów (informacje, muzyka, sport) przypada na okres dwudziestolecia międzywojennego. O sugestywności radia może świadczyć zdarzenie związane ze słuchowiskiem Wojna światów przygotowanym przez Orsona Wellesa na podstawie publikacji Herberta George’a Wellsa [czyt.: herberta dżordża łilsa]. Sposób prezentacji inwazji kosmitów na Ziemię, dokonany przez amerykańskiego aktora i reżysera, przekonał wielu Amerykanów, że mają do czynienia z relacją na żywo.

Kino

Jednakże to nie radio, ale kino stało się najważniejszym źródłem rozrywki społeczeństwa okresu międzywojennego. Filmy fabularne w wersji niemej i czarno‑białej zaczęły powstawać na początku XX wieku. Pierwszym filmem tego rodzaju była Podróż na Księżyc nakręcona w 1902 roku przez Georges’a Mélièsa 
[czyt.: żorża miliesa]. Natomiast pierwszy film dźwiękowy wyprodukowano w Niemczech w 1922 roku. Niemiecka kinematografia była jedną z najbardziej liczących się w świecie. Nie sposób nie wspomnieć, że film był podporą (pozostałe media również) machiny propagandy w okresie III Rzeszy, a Triumf woli czy Olimpiada Leni Riefenstahl [czyt.: leni rifinsztal] uchodzą za dzieła wybitne w tej dziedzinie.

R1FzlReTF8aX4

Na zdjęciu widać ulicę, po której równo kroczy kolumna żołnierzy. Po bokach ulicy są tłumy ludzi. Budynki są przystrojone girlandami, na balkonach są ludzie. W tłumie obserwatorów widać mężczyznę z kamerą, obok niego jest kobieta.

Gwiazdami filmu niemego byli: Rudolf Valentino, Greta Garbo, Pola Negri czy niezwykle zabawni Flip i Flap (Stan Laurel i Oliver Hardy). Sympatię publiczności zdobył oczywiście grający często włóczęgę Charlie Chaplin [czyt.: czarli czaplin]. Gwiazdą kina niemieckiego była Marlena Dietrich [czyt.: ditriś] (Błękitny Anioł).

R17PuWyIJ4gx6

Zdjęcie przedstawia fragment chodnika, na którym jest pięcioramienna gwiazda. Na gwieździe jest napis "Pola Negri" oraz kółko na którym jest wizerunek kamery.

Centrum filmowego świata stało się Hollywood, dzielnica Los Angeles w Kalifornii. Amerykanie kręcili tu pierwsze filmy już przed I wojną światową, ale dopiero po niej miejsce to zyskało miano stolicy światowego filmu. Powstały wówczas wytwórnie takie jak 20th Century Fox czy Warner Bros.

RMbL9d7B1Xt64

Zdjęcie przedstawia twarz młodej kobiety. Włosy ma kręcone. Ciemne oczy, długie rzęsy, pomalowane usta. Dłonie ma zaciśnięte i podniesione na wysokości twarzy. Wzrok kobiety skierowany jest w prawą stronę.

W filmach starano się wykorzystywać efekty specjalne. Aby zafascynować widza, tworzono drogie i efektowne scenografie. Przykładem filmu 'z efektami' był King Kong – przebój kina przygodowego opowiadający historię ogromnego goryla. Oprócz filmów przygodowych dużą popularnością cieszyły się melodramaty i romanse. Jednym z najbardziej znanych filmów tej kategorii była ekranizacja powieści Margaret Mitchell pt. Przeminęło z wiatrem z niezapomnianymi kreacjami Vivien Leigh 
[czyt.: wiwen li] i Clarka Gable’a [czyt.: klarka gejbla]. Adaptowanie powieści w dwudziestoleciu międzywojennym stało się niezwykle popularne. Przekształcanie ich fabuły w scenariusze filmowe lub teatralne było sposobem na łatwy zysk. Finansujący ekranowe przedsięwzięcia szybko odkryli, że powodzenie filmu (a tym samym wpływy z niego) tylko częściowo zależy od jego walorów artystycznych. Istotna jest również dobra fabuła i dodatkowe efekty. Duży wpływ na oglądalność ma też obsada.

Lata dwudzieste to także rozwój filmów animowanych. Pierwszy animowany film dźwiękowy powstał w 1928 roku. Nosił tytuł Parowiec Willy, a jego twórcą był oczywiście Walt Disney [czyt.: łolt disnej].

W dwudziestoleciu międzywojennym seanse kinowe przyciągały tłumy, ale trzeba też pamiętać, że pod koniec lat dwudziestych na rynku pojawiły się odbiorniki telewizyjne – dzieło Brytyjczyków.

Muzyka

Oprócz kina kolejną rozrywką dla mas stała się muzyka. Triumfy święcił powstały na południu Stanów Zjednoczonych jazz. Inspiracją dla jego twórców była tradycyjna muzyka Afroamerykanów. W jazzie wykorzystywano przede wszystkim trąbkę, saksofon i puzon. Najbardziej znanym jazzmanem stał się Louis Armstrong. Ten rodzaj muzyki, mimo że narodził się w USA, bardzo szybko stał się popularny w całej Europie. Powstawały zespoły grające jazz, tzw. big‑bandy.

Rcycev3e2agYt

Zdjęcie przedstawia czarnoskórego mężczyznę. Gra na trąbce. Ubrany jest w garnitur, koszulę i muchę.

Architektura i sztuka

Zmiany, które nastąpiły w architekturze i budownictwie, jednoznacznie wskazywały, że powstające budynki mają służyć człowiekowi. W celu utylitarnym budowano także autostrady, nowe osiedla i miasta, tunele, mosty. Używano do tego asfaltu, cementu, szkła i stali, tworzono obiekty odporne na wstrząsy sejsmiczne. W architekturze dominował modernizm, a jego odmianę stanowił funkcjonalizm. Budowle miały być proste, bryłowe, bez zbędnych dekoracji i przede wszystkim funkcjonalne. Podobnie jak mieszkania – można to potraktować jako hołdowanie zasadzie egalitaryzmuegalitaryzmegalitaryzmu. W wyposażeniu wnętrz każda rzecz miała mieć przede wszystkim charakter użytkowy. Było to całkowite odejście od wcześniejszej secesji. Do najbardziej znanych architektonicznych szkół modernistycznych należała niemiecka Bauhaus 
[czyt.: bałhałs], założona w Weimarze przez Waltera Gropiusa [czyt.: walteria griupiusa]. Jednym z elementów modernizmu było planowanie przestrzenne – każde osiedle miało swoje przeznaczenie. Przykładem prac szkoły Bauhausu jest budynek w Dessau [czyt.: desał]. W USA przedstawicielem modernizmu był Frank Lloyd Wright [czyt.: frank lojd rajt].

RmLZ0O7hwZdrB

Zdjęcie przedstawia przeszklony budynek w kształcie litery L. Część w centrum zdjęcia podparta jest na filarach, pod nią przebiega chodnik. Przy części bocznej, po prawej stronie, stoją stoliki, przy których siedzą ludzie.

W państwach totalitarnych powstawały budowle nawiązujące bardziej do klasycyzmu (monumentalnego) niż modernizmu. Architektura, podobnie jak inne dziedziny życia, miała bowiem pokazywać wielkość państwa. Jedynie we Włoszech można odnaleźć zainteresowanie tym stylem (np. Pałac Cywilizacji Włoskiej). Należy także pamiętać, 
że w USA powstawały budowle w stylu art déco, który z jednej strony kierował się funkcjonalizmem i użytecznością, nawiązując do dawnych stylów, a z drugiej charakteryzował się nowoczesnością i perfekcjonizmem wykonania. Przykładem może być Chrysler Building [czyt.: krajsler bilding] w Nowym Jorku – oryginalny 310‑metrowy (z iglicą ponad 400 m) drapacz chmur. Przez rok dzierżył miano najwyższego budynku na świecie. Wznoszenie wysokich obiektów było możliwe dzięki wykorzystaniu stali do konstrukcji szkieletów budowli. W 1931 roku ukończono budowę Empire State Building [czyt.: empaj stejt bilding] (381 m).

Rt7leXPaNN5AJ

Na zdjęciu przedstawione jest miasto. Nad budynkami góruje swoją wielkością wieżowiec Empire State Building. Jest to wysoka prostokątna budowla, zakończona iglicą. Ma mnóstwo okien.

Literatura, filozofia, malarstwo

Literatura, sztuka, malarstwo, prądy filozoficzne najbardziej oddawały powojenne emocje, dlatego w wielu pracach widoczny był katastrofizm i kryzys wartości. Powstawały również dzieła pacyfistyczne czy rozrachunkowe. Do najwybitniejszych należały powieści Na zachodzie bez zmian Ericha Marii Remarque’a [czyt.: ericha marii remarka] i Pożegnanie z bronią Ernesta Hemingwaya [czyt.: hemingłeja]. Utworem, który parodiował poniekąd armię Austro‑Węgier i podejmował próbę nie tylko spojrzenia na wojnę z perspektywy humoru, ale też trywializacji problemu, były Przygody dobrego wojaka Szwejka podczas wojny światowej autorstwa Jaroslava Haška [czyt.: haszka].

Krytykę intelektu głosił Henri Bergson. Postulował opieranie się na intuicji, ponieważ – jak pokazała wojna – rozum nie zawsze był wykorzystywany do realizacji słusznego celu (intuicjonizm). Popularnością cieszyła się także teoria psychoanalizy wiedeńczyka Zygmunta Freuda [czyt.: frojda], według którego człowiek nie panuje nad sobą, a jego psychika i zachowania zdeterminowane są w dużej mierze przez czynniki podświadome (doznania, popędy).

Głosicielem katastrofizmu był Oswald Spengler [czyt.: osłald spengler], który w książce Zmierzch Zachodu przewidywał kolejny kryzys, a w konsekwencji zagładę kultury europejskiej. W dwudziestoleciu międzywojennym pojawiły się także silne wpływy egzystencjalizmu*.* Jego zwolennicy uważali, że życie ludzkie upływa w świecie pozbawionym jakiegokolwiek sensu. Każdy sam musi podejmować decyzje i ponosić ich konsekwencje. Niektórzy autorzy pisali o wnętrzu człowieka, jego często mrocznej naturze m.in. Marcel Proust, Franz Kafka, Wirginia Woolf. [czyt.: marsel prust, franc kafka, wirdżinia łulf].

W okresie międzywojennym popularne stało się czytelnictwo. Powstawały liczne powieści służące oderwaniu człowieka od życia codziennego. Nastał 'złoty wiek' kryminałów. Do historii, jako klasyk dzieł tego gatunku, przeszła Agatha Christie, która debiutowała w 1920 roku. Na kanwie jej dzieł powstały przedstawienia teatralne, a w kolejnych dekadach filmy. Znane były też powieści kryminalne Arthura Conan Doyle’a [czyt.: artura konan dojla], których bohaterem był detektyw Sherlock Holmes [czyt.: szerlok holms].

W malarstwie rozwijał się znany już przed wojną ekspresjonizm, abstrakcjonizm i kubizm (uznaje się, że jego najważniejszy przedstawiciel to Pablo Picasso), ale też pojawił się dadaizm, surrealizm, futuryzm. W dziełach artystów widać poszukiwanie czegoś nowego, zakwestionowanie istniejących norm i tradycji. Kubiści tworzyli portrety, na które składały się geometryczne figury. Futuryści odrzucali tradycję i patrzyli w przyszłość. Fascynowała ich nowoczesność, rozwój techniki. Surrealiści byli natomiast burzycielami logicznego porządku. Ich dzieła przedstawiały rzeczywistość w dziwnych, nietypowych konfiguracjach. Jednym z najbardziej znanych reprezentantów surrealizmu był Salvador Dali, autor dzieła Płonąca żyrafa. Dadaiści odrzucali kanony, kierowali się indywidualizmem, abstrakcją, nierzadko też absurdem.

Podobnie jak inne dziedziny także sztuka (rzeźba, malarstwo) była wprzęgnięta w machinę totalitarnego państwa. W ZSRS powstał socrealizmsocrealizm socrealizm, odnoszący największe sukcesy już po II wojnie światowej w krajach demokracji ludowej.

RRl53yeVkezGY1

Na obrazie znajduje się mężczyzna, który przedstawiony jest w formie kształtów geometrycznych. Widać jego krótkie włosy, dwa rzędy guzików. W lewej ręce trzyma paletę do mieszania farb.

Zamiast podsumowania