Pośmiertne popiersie Gajusza Juliusza Cezara. Przedstawia głowę mężczyzny, z wyraźnie zaznaczonymi cechami anatomicznymi twarzy, fragmentem odzienia na szyi. Figura prezentowana jest na czerwonym tle.
Gajusz Juliusz Cezar – droga na szczyt
Pokonanie w połowie II w. p.n.e. dwóch wielkich ludów – Kartagińczyków i Greków – potwierdziło potęgę Rzymu w świecie śródziemnomorskim. Wielkie podboje i spektakularne zwycięstwa Rzymian przyniosły jednak imperium wiele niekorzystnych skutków. Pojawiły się ostre konflikty społeczne i polityczne. Coraz silniej uwidaczniały się różnice interesów pomiędzy bogatą arystokracją a plebejuszamiPlebejuszeplebejuszami. W interesie tych pierwszych leżało dalsze organizowanie podbojów, dzięki którym czerpali ogromne zyski. Plebejusze natomiast nie tylko nie odnosili żadnych korzyści, ale także ponosili największe koszty prowadzonych wojen.
Plebejusze
warstwa społeczna starożytnego Rzymu, składająca się z ludzi wolnych, ale nie posiadających pełni praw obywatelskich. Niejednorodna grupa społeczna, do której zaliczano rzemieślników, kupców, osoby pełniące służbę wojskową, jak i miejską biedotę
Republika nie umiała poradzić sobie ze sprawnym administrowaniem tak ogromnym terytorium, a żołnierze byli coraz bardziej oddani swoim wodzom, a nie Rzymowi. Między innymi dlatego na początku I w. p.n.e. władzę w republiceRepublikarepublice udało się zdobyć Gajuszowi Juliuszowi Cezarowi. Dzięki poparciu innych potężnych wodzów – Pompejusza i Krassusa – Cezar został wybrany konsulemKonsulkonsulem.
Republika
jeden z ustrojów starożytnego Rzymu. Po obaleniu króla Tarkwiniusza Pysznego w 509 r. p.n.e. Rzym był zarządzany przez obieranych urzędników - dwóch konsulów. Rzym był republiką do czasów objęcia władzy przez Juliusza Cezara
Konsul
jedna z najwyższych godności, jakiej mógł dostąpić polityk w starożytnym Rzymie czasów republiki. Wybierano na roczną kadencję dwóch konsulów, otrzymywali oni uprawnienia do sprawowania władzy nad wojskiem, administracją centralną, sprawami religijnymi i polityką zagraniczną. Z czasem powinności konsula były rozdzielane pomiędzy inne urzędy, by w okresie Cesarstwa urząd ten utrzymał rangę czysto honorową i utracił prerogatywy na rzecz cesarza
RQNf1HnZdWgWX
W latach 50. I w. p.n.e. Cezar w serii zwycięskich kampanii dokonał niezwykle krwawego podboju Galii, czyli terenów dzisiejszej Francji i Belgii. W czasie ostatniej fazy wojen wódz Rzymu toczył ze zmiennym powodzeniem boje z Galami pod wodzą ich króla, zwanego Wercyngetoryksem. Powstanie Wercyngetoryksa (58‑51 r. p.n.e.) zostało stłumione na skutek zwycięstwa Cezara pod Alezją, a króla Galów wysłano jako więźnia do Rzymu. Cezar oparł wówczas granice republiki rzymskiej na naturalnej barierze, jaką stanowiła rzeka Ren. Wzrost jego potęgi szybko zaniepokoił dotychczasowych sojuszników. Cezar, opromieniony chwałą zwycięzcy Galów i dysponujący wielką fortuną oraz oddanymi zwolennikami, stanowił dla Pompejusza śmiertelne zagrożenie.
Juliusz Cezar w wyobrażeniu artystów często jest przedstawiany jako surowy, poważny urzędnik, zmierzający krok po kroku ku swojemu przeznaczeniu. Na ilustracji znajduje się na pierwszym planie. Siedzi na wprost wodza Galów, odziany w czerwoną togę i z wieńcem laurowym na głowie, podkreślającym jego sukces w kampanii.
Pompejusz dokonał w tej sytuacji politycznej wolty i zawarł sojusz z senatemSenatsenatem. Cezar, gdy oskarżono go o zdradę, ruszył z wojskiem na Rzym. W 49 r. p.n.e. przekroczył oddzielającą Galię od Italii rzekę o nazwie Rubikon. Było to jawne pogwałcenie rzymskiego prawa, ponieważ legionyLegionlegiony nie mogły stacjonować w Italii. W efekcie w Rzymie wybuchła wojna domowa.
Legion
podstawowa jednostka taktyczna wojsk starożytnego Rzymu, złożona przede wszystkim z ciężkozbrojnej piechoty. W skład legionu wchodziły także szwadrony jazdy, lekkozbrojni oraz oddziały pomocnicze
Senat
jedna z instytucji starożytnego Rzymu. Obierani czasowo senatorowie uczestniczyli w procesie opiniowania projektów ustaw. W okresie republikańskim senat uzyskał wpływ na obieranie dowódców wojskowych, w tym dyktatorów na czas konfliktu, dyplomację, skarbiec i podatki. Wielokrotnie decyzje senatu były wiążące. Przynależność do tego zgromadzenia świadczyła o elitarnym statusie obywatela Rzymu. W okresie cesarskim rola senatu uległa marginalizacji
Ciekawostka
Cezar miał wypowiedzieć podczas przekraczania Rubikonu zdanie: 'Kostka [do gry] została rzucona' (Alea iacta est). Od tamtej pory oznacza ono podjęcie nieodwołalnej decyzji, podobnie jak wyrażenie 'przekroczyć Rubikon'. W przypadku Cezara była to decyzja o podjęciu wojny z Pompejuszem i senatem.
Obecnie słowo Italia jest synonimem Włoch, państwa leżącego na Półwyspie Apenińskim. W czasach Cezara było inaczej. Kraina zwana Italią obejmowała tylko południową i środkową część Półwyspu, a jej granicę z rozciągającą się aż po Alpy Galią Przedalpejską wyznaczała rzeka Rubikon. Przez stulecia trwały spory, którą z rzek należy utożsamić z tym starożytnym Rubikonem. Dopiero pod koniec XX wieku badacze ustalili, że była to rzeka Fiumicino.
Cezar ostatecznie rozbił wojska Pompejusza pod Farsalos w greckiej Tesalii (48 r. p.n.e.). Pompejusz zbiegł do Egiptu, gdzie został zamordowany na polecenie władcy Egiptu, Ptolemeusza XIII. Gdy Cezar przybył w ślad za Pompejuszem do Egiptu, miał otrzymać głowę swojego niedawnego przeciwnika. Uwikłany w wojnę domową w Egipcie, Cezar sprzymierzył się ze starszą siostrą Ptolemeusza XIII - Kleopatrą, która została jego nałożnicą. Przyszła władczyni Egiptu po śmierci Cezara została kochanką Marka Antoniusza. Gdy ten został pokonany przez swojego konkurenta - Oktawiana - popełniła samobójstwo, zażywając truciznę.
Rządy Cezara
Zwycięski Cezar przejął pełnię władzy w Rzymie. Formalnie sprawował ją jako konsul albo dyktator (władza dyktatorska została mu przyznana najpierw na 10 lat, a następnie dożywotnio). Dokonał licznych zmian w administracji. Zwiększył liczbę senatorów (do 900) i urzędników, znosząc także część długów. W ten sposób Senat powiększył się o grono zwolenników i współpracowników Cezara. Zreformował kalendarz, nazywany od tamtej pory juliańskim. Jego imieniem nazwano nawet miesiąc w kalendarzu (lipiec – po łacinie Iulius), a w senacie wyznaczono dla niego krzesło ze złota.
Nie wszystkim podobały się nowe porządki. Wielkim błędem Cezara było jednak kumulowanie coraz liczniejszych tytułów i honorów. Kilkudziesięciu senatorów zawiązało spisek i dokonało 15 marca 44 r. p.n.e. zamachu na Cezara, sztyletując go w Teatrze Pompejusza, a dokładnie w Kurii Pompejusza (Curia Pompeia) będącej częścią tej budowli. Juliusz Cezar został zamordowany dokładnie w dniu święta rzymskiego boga wojny - Marsa - określanym także jako idy marcowe.
R4AqXyrY45ets
Ciekawostka
Jednym z przywódców spisku był przyjaciel Cezara, Brutus. Dyktator traktował go jak własnego syna. Mimo że Brutus walczył w czasie wojny domowej po stronie Pompejusza, Cezar wybaczył mu nielojalność. Według późniejszej legendy, tuż przed śmiercią Cezar miał z wyrzutem zapytać: 'I ty, Brutusie, przeciw mnie?'.
Ćwiczenie 1
RhMi01IO85v3Y1
Republika rzymska po śmierci Cezara
R1QCBOF8rIiDX1
Charyzmatyczny Cezar miał bardzo wielu zwolenników, także w senacie. Najwięcej pośród oficerów i żołnierzy. Na ich czele stanął konsul Marek Antoniusz oraz Oktawian, wnuk siostry Cezara i jego przybrany syn. Antoniusz i Oktawian pomścili Cezara, pokonując spiskowców w bitwie pod Filippi (42 r. p.n.e.), w której zginął Brutus. Jednak w niedługim czasie doszło do rozłamu i walki o władzę dotychczasowych sprzymierzeńców. Trwającą blisko 10 lat wojnę domową zakończyła wielka bitwa morska pod Akcjum w 31 r. p.n.e., na zachodnim wybrzeżu Grecji, podczas której Oktawian rozbił flotę Antoniusza. Pokonany wódz niedługo potem popełnił samobójstwo.
Oktawianowi przypadła niepodzielna władza nad całym imperium i wielkie bogactwa Egiptu. Przy życiu nie pozostał już żaden z wielkich wodzów. Wielka epoka opartej na rządach senatu i ludu republiki po długich pięciu wiekach chyliła się ku końcowi.
Ważne!
W dniu 16 stycznia 27 r. p.n.e senat nadał Oktawianowi nowy tytuł Augusta. Owa data uznawana jest za symboliczny początek cesarstwa rzymskiego.
Oktawian August – pierwszy cesarz rzymski
R1JYnX9ZBX6hj1
Zasadniczym celem Oktawiana było utrzymanie silnej władzy centralnej, położenie kresu chaosowi i wojnom domowym oraz przywrócenie porządku i dyscypliny.
Wedle oficjalnej ideologii senat władał imperium, a August był tylko pierwszym spośród urzędników, wypełniającym swe zadania zgodnie z republikańską tradycją i w jej ramach. Z racji jego wyjątkowej pozycji mówiono o nim: princeps ('pierwszy'). Był to honorowy tytuł oznaczający najbardziej zasłużonego obywatela. Od tego tytułu ustrój stworzony przez Augusta nazywamy pryncypatemPryncypatpryncypatem (I w. p.n.e. – koniec III w. n.e.).Pryncypat - forma sprawowania rządów w starożytnym Rzymie. Faktyczna władza była skupiona w rękach jednostki przy zachowaniu pozoru funkcjonowania innych instytucji republiki rzymskiej. Władca był 'pierwszym obywatelem republiki'. Miał możliwość wyznaczenia następcy.
Pryncypat
forma sprawowania rządów w starożytnym Rzymie. Faktyczna władza była skupiona w rękach jednostki przy zachowaniu pozoru funkcjonowania innych instytucji republiki rzymskiej. Władca był 'pierwszym obywatelem republiki'. Miał możliwość wyznaczenia następcy
Ciekawostka
Od słowa princeps pochodzi ang. prince i niem. Prinz – wyrazy określające księcia krwi (syna króla).
RFeYigONn5sd81
Doszło do symbolicznego podziału władzy między Oktawianem i senatem. Faktycznie jednak ster rządów dzierżył sam Oktawian August. Dowodził armią, kontrolował finanse państwowe. Umiał wpływać na senatorów, ponieważ to cesarz decydował o awansie poszczególnych członków rzymskiej elity do senatu (liczba senatorów została zmniejszona do 600). W czasie swojego panowania August potrafił jednak utrzymać dobre relacje z senatorami. Umiejętnie zachowywał pozory. Regularnie zdawał senatorom sprawę z podejmowanych decyzji wagi państwowej.
Funkcjonowały dwa rodzaje prowincjiProwincjaprowincji. Senat sprawował nadzór nad prowincjami 'publicznymi', które od dawna znajdowały się pod panowaniem rzymskim. CesarzCesarzCesarz nadzorował pozostałe prowincje, tzw. cesarskie, w których zazwyczaj stacjonowały wojska. Najważniejszą z prowincji cesarskich był Egipt, który miał specjalny status. Senatorzy nie mieli prawa bez zgody cesarza go odwiedzać. W rzeczywistości stanowił prywatną domenę cesarza i jego rodziny.
Cesarz
jedynowładca starożytnego Rzymu, najwyższy urzędnik, dowódca wojskowy i kapłan. Tytuł cesarza z czasem stał się dziedzicznym. Cesarstwo rzymskie istniało w całości aż do podziału w 395 r. n.e. na część wschodniorzymską i zachodniorzymską
Prowincja
jednostka administracyjna, w tym wypadku określająca obszar znajdujący się pod władzą rzymskiego senatu lub cesarza. W szczytowym okresie funkcjonowania starożytnego Rzymu prowincje rzymskie obejmowały basen Morza Śródziemnego, tereny Azji Mniejszej, Bliskiego Wschodu, Afryki Północnej, Europy Zachodniej, Europy Centralnej i Wysp Brytyjskich
R1A7Lf82I4MU71
Zasadniczym wymiarem stabilizacji ustroju było też zagwarantowanie ładu społecznego. W tej sytuacji cesarz i jego urzędnicy dbali nade wszystko o zapewnienie ludowi Italii i Rzymu racjonowanego i dofinansowywanego przez państwo zboża, okresowego rozdawnictwa żywności oraz rozrywek masowych.
August został również najwyższym kapłanem. Dbał o sprawy kultu państwowego, przewodniczył uroczystościom religijnym, mianował kapłanów i ustalał kalendarz. Jego działania doprowadziły do uznania przez senat Juliusza Cezara, przybranego ojca Augusta, za boga. Po śmierci także sam August został zaliczony w poczet bogów, co zapoczątkowało tradycję ubóstwiania kolejnych rzymskich cesarzy.
Ćwiczenie 2
R1aJKDR7FMqcn1
Zastanów się, czy z perspektywy jedynowładcy Rzymu kluczowym było utrzymanie kontroli nad wojskiem, zjednanie sobie poddanych czy współdzielenie władzy z innymi urzędnikami. Przykładowe uzasadnienie: Wydaje się, że najważniejszymi fundamentami władzy Oktawiana Augusta były rozdawnictwo żywności i organizowanie igrzysk, co pozwalało zjednać cesarzowi lud rzymski i wprowadzić ład społeczny.W następnej kolejności (jako trzecie i czwarte w kolejności) utrzymanie władzy nad wojskiem i pieczy nad kultem religijnym, by dbać o bezpieczeństwo granic cesarstwa i kult bogów. W ramach współpracy z senatorami należało uzgadniać sprawy tak, aby zachować pozory aktywnego działania instytucji, ale nie należało to do tak istotnych fundamentów władzy Augusta (najmniej istotne, na ostatnim miejscu).
Poszukaj informacji w wiarygodnych źródłach na temat rodziny Oktawiana Augusta.
RAQEfwoU6LFUp
Polecenie 2
Porównaj status cesarza rzymskiego ze statusem konsula z czasów republiki. Wskaż różnice. Wyjaśnij, w jaki sposób zmienił się ustrój Rzymu po dojściu do władzy Cezara i Oktawiana Augusta.
RrB8WIiUjuQ4R
Tytuł konsula w czasach republiki był przyznawany czasowo i ograniczony wpływami rzymskiego senatu. Ponadto konsul współdzielił władzę wraz z innymi osobami wybranymi na ten urząd. Cesarz z kolei dysponował niczym nieograniczoną władzą administracyjną, wojskową i pełnił funkcję najwyższego kapłana. Po dojściu do władzy Cezara, a następnie Oktawiana, faktyczna władza zaczęła spoczywać w rękach jednostki.
Zahamowanie rzymskich podbojów
Mimo że August toczył liczne kampanie wojenne, dotykały one głównie rejonów pogranicznych. Rzymianie podjęli m.in. próbę przekroczenia Renu, ale w 9 r. n.e. germańskie plemiona pod wodzą Arminiusza odniosły wielkie zwycięstwo nad Rzymianami w bitwie w Lesie Teutoburskim, na wschód od Renu (współcześnie badacze przyjmują za miejsce głównego starcia miejscowość Kalkriese w Dolnej Saksonii, ze względu na prowadzone tam od lat 80. XX wieku badania archeologiczne). W wyniku tego starcia trzy rzymskie legiony pod wodzą Publiusza Warusa zostały całkowicie unicestwione. W historii starożytnego Rzymu wyżej wspomniana bitwa jest traktowana jako jedna z największych klęsk epoki cesarstwa. Jej echa można odnaleźć na łamach dzieł wybitnego rzymskiego historyka- Tacyta.
August uznał, że dalsza ekspansja Rzymu w Europie nie ma sensu. Od tej pory imperium broniło swych granic na linii wielkich rzek Renu i Dunaju, gdzie łącznie stacjonowała mniej więcej połowa rzymskich legionów.
R1cA7YG3WmHQx
Ciekawostka
Opowieści o bitwie w Lesie Teutoburskim stały się szczególnie popularne w XIX wieku. Niewątpliwie przyczynił się do tego rozwój niemieckiego nacjonalizmu. Niemcy uznali się bowiem za spadkobierców antycznych plemion germańskich, które odniosły spektakularne zwycięstwo nad Rzymem, wyznaczając w ten sposób granicę na Renie. Przebieg tej granicy w XIX i XX wieku stał się przyczyną sporu między zjednoczonymi Niemcami a Francją. Współczesne badania DNA wykazały, że w rzeczywistości od starożytnych Germanów wywodzi się ok. 20% Niemców.
Pax Romana – pokój rzymski
Wewnątrz imperium, na wielkich obszarach Europy, Azji i Afryki po raz pierwszy od długich dziesięcioleci panował upragniony pokój. Wszystko sprzyjało rozwojowi gospodarczemu. Rozkwitał handel. W coraz większej mierze imperium stanowiło, na niespotkaną dotąd skalę, ogromny organizm gospodarczy, połączony siecią dróg, szlaków morskich, targów i portów.
August zmarł w 14 r. n.e., w wieku 75 lat, po ponad 40 latach rządów. Jego wielka indywidualność zdominowała dzieje Rzymu na ponad pół wieku. Imiona Cezar i August stały się z czasem dla kolejnych cesarzy oficjalnymi tytułami.
Pokój stanowił jedno z najważniejszych ideowych haseł rządów Augusta. Poświęcono mu sławny Ołtarz Pokoju w Rzymie.
R1a0PeGN4z2qc
Ćwiczenie 3
RVhkR2VkgP3kw1
Polecenie 3
Oceń panowanie i reformy Oktawiana Augusta.
R1Nh4Ro7VP9ew
Zastanów się nad sytuacją Rzymu w czasach Oktawiana Augusta i porównaj z wydarzeniami poprzedzającymi jego panowanie. Czy cesarstwo rzymskie zaczęło się rozwijać? W jakich aspektach życia starożytnego Rzymu najważniejszy głos miał Oktawian August? Jak wyglądała sytuacja poddanych? W jakiej pozycji znalazł się senat?
Rzym w okresie pryncypatu
Polecenie 4
RyH7RwVT9hDus1
Przypomnij, jakie ziemie zostały opanowane przez Rzym po wojnach punickich. Wskaż, w jakim kierunku kontynuowano podbój nowych ziem. Możesz wykorzystać w tym ćwiczeniu mapę przedstawioną powyżej.
R1NXtOhusN4aJ
Rzymianie po wojnach punickich dokonali podboju Hiszpanii i Afryki Północnej - obszaru dzisiejszego Maroka i Tunezji. Z czasem sięgnęli po ziemie znajdujące się we wschodnim obszarze basenu Morza Śródziemnego - Grecję, Macedonię, Azję Mniejszą, Judeę i Egipt. Rozpoczęli ekspansję na północ, podbijając Galię i Brytanię, sięgając także ziem ówczesnych plemion germańskich.
Następcy Oktawiana nie prowadzili wojen zdobywczych. Koncentrowali się na umacnianiu podbitych prowincji i utrzymaniu granic cesarstwa, które opierały się na Renie i Dunaju.
Dopiero na początku II w. n.e. niemal dwudziestoletnie panowanie cesarza Trajana rozpoczęło kolejną serię podbojów. Trajan był zarówno doskonałym wodzem, jak i zarządcą. Na jego czasy przypada rozkwit Italii jako serca imperium. Zdecydował się na podbój bogatej w metale Dacji na północ od Dunaju. Następnym krokiem był zwycięski atak na Partów, którzy także stwarzali nieustanne zagrożenie. Cesarz utworzył kolejne prowincje: Armenię, Mezopotamię i Asyrię.
Aż do II w. n.e. Rzymianom udawało się utrzymać pokój wewnętrzny i skutecznie bronić swoich granic, jednak kolejne stulecie przyniosło imperium gwałtowny i długotrwały kryzys.
Podsumowanie
RgN0Ae3oYKjsO
Ćwiczenie 4
1
Ćwiczenie 5
R19etD2EYWaFc1
Poszukaj informacji w wiarygodnych źródłach na temat życiorysu Marka Antoniusza i jego związku z Kleopatrą.
RNW6wBjwLw8LL
Polecenia
Wymień przyczyny kryzysu republiki rzymskiej.
Wyjaśnij, w jaki sposób doszło do powstania cesarstwa rzymskiego.
Wytłumacz, skąd pochodzi słowo 'cesarz'.
Omów ustrój państwa rzymskiego stworzony przez Oktawiana Augusta i wyjaśnij, dlaczego nazywamy go pryncypatem.
Zastanów się, dlaczego doszło do zahamowania rzymskich podbojów.