Jak działają hormony
Funkcjonowanie gruczołów dokrewnych można porównać do automatycznie włączającego się i wyłączającego ogrzewania, mającego za zadanie utrzymać w domu stałą temperaturę. Podobnie jest z gruczołami, które albo spowalniają pracę narządów, albo pobudzają je do działania.
Scharakteryzujesz rolę wybranych hormonów człowieka w organizmie.
Opiszesz skutki nadmiaru i niedoboru wybranych hormonów człowieka.
Uzasadnisz, dlaczego nie należy przyjmować leków i środków hormonalnych bez konsultacji z lekarzem.
jaką funkcję hormony spełniają w organizmie,
jakie są podstawowe zasady działania hormonów.
1. Hormony rozwoju i wzrostu
Przemiany organizmu w kolejnych fazach rozwojowych zachodzą głównie pod wpływem hormonów wydzielanych przez 3 gruczoły dokrewne: przysadkę mózgową, jądra lub jajniki. Przysadka produkuje hormon wzrostuhormon wzrostu, który przyspiesza rozkład tłuszczów zapasowych i glikogenu, zwiększa wchłanianie wapnia i fosforanów niezbędnych do budowy kości, pobudza komórki do namnażania. Jego działanie sprawia, że dziecięca sylwetka smukleje, a ciało wydłuża się. Zbyt niskie stężenie hormonu wzrostu w dzieciństwie, spowodowane niedoczynnością przysadki, prowadzi do karłowatości. Dotknięte nim, nieleczone dziecko, osiągnie w wieku dorosłym nie więcej niż 140–150 cm. Rozwojowi choroby można zapobiec, podając pacjentowi hormon wzrostu. Zbyt wysokie stężenie hormonu wzrostu, związane z nadczynnością przysadki, jest przyczyną gigantyzmu. Dzieci z taką wadą rosną szybciej niż rówieśnicy i często w dorosłym życiu osiągają wzrost przekraczający 250 cm.
Hormon wzrostu wraz z hormonami płciowymi – testosteronem i estrogenami – przyczyniają się do rozwoju organizmu w okresie dojrzewania. Hormony płciowe wytwarzane są przez gonady: testosterontestosteron przede wszystkim przez jądra, zaś estrogenyestrogeny głównie w jajnikach. Gonady pozostają w uśpieniu aż do okresu dojrzewania, kiedy to wzrasta ich czynność wydzielnicza. Podwyższone stężenie hormonów płciowych powoduje rozwój narządów płciowych i charakterystyczne dla danej płci ukształtowanie sylwetki ciała.
Leo Messi – Argentyńczyk, piłkarz Barcelony uważany przez wielu za najlepszego zawodnika na świecie, miał mieć wzrost poniżej zakresu normy. W wieku 11 lat, gdy już trenował grę w piłkę nożną i przejawiał ku temu ogromny talent, zdiagnozowano u niego karłowatość. Koszty terapii hormonalnej (leczenia karłowatości) pokrył piłkarski klub sportowy Barcelona. Dziś Messi ma 169 cm wzrostu.
Żeńskim hormonem płciowym jest również progesteronprogesteron, produkowany przede wszystkim przez ciałko żółte (po owulacji) oraz łożysko (podczas ciąży). Progesteron przygotowuje organizm kobiety do zapłodnienia, a jeśli do niego dojdzie, umożliwia utrzymanie ciąży.
2. Hormony kontrolujące przemianę materii
Wydzielana przez tarczycę tyroksynatyroksyna ma pośredni wpływ na wzrost i rozwój organizmu. Przyspiesza przemianę materii, wzmaga spalanie tłuszczu w tkankach, podnosi stężenie cukru we krwi oraz temperaturę ciała. Niedobór tyroksyny prowadzi do zahamowania wzrostu i rozwoju psychicznego oraz obniżenia tempa metabolizmu, natomiast jej zbyt wysokie stężenie – do osłabienia organizmu, zaburzeń rytmu serca, nerwowości, wzmożonego apetytu i uderzeń gorąca.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R59qIXzFnrb3d
Film pod tytułem "Antagonizm działania insuliny i glukagonu".
Za procesy przemiany cukrów w organizmie odpowiadają insulinainsulina i glukagonglukagon, działające przeciwstawnie hormony wydzielane przez komórki wewnątrzwydzielnicze trzustki. Utrzymują one prawidłowe stężenie glukozy we krwi, które wynosi na czczo 70–99 mg/100 ml krwi (3,9–5,5 mmol/l) krwi. Insulina obniża poziom cukru we krwi, a glukagon go podnosi. Stężenie insuliny zależy od poziomu glukozy – im jest on wyższy, tym więcej insuliny jest wydzielane. Niedobór insuliny prowadzi do cukrzycycukrzycy. Choroba ta może upośledzać pracę nerek, układu krążenia, uszkodzić nerwy (neuropatia cukrzycowa) a nawet być przyczyną utraty wzroku. Nadmiar glukozy we krwi przyczynia się do powstawania miażdżycy, wzmożonej krzepliwości krwi, niedotlenienia i trwałego uszkodzenia tkanek, a także zaburzenia przepuszczalności bariery krew–mózg. Takie zmiany zaś prowadzą do udaru mózgu (który prowadzi do trwałego kalectwa lub przedwczesnej śmierci), a także zaburzeń funkcji poznawczych oraz demencji. Leczenie cukrzycy oparte jest na stosowaniu diety polegającej na regularnym przyjmowaniu pokarmów, na ograniczeniu spożycia słodyczy i na stosowaniu insuliny oraz innych leków obniżających poziom cukru we krwi.
Składnikiem niezbędnym do syntezy hormonów tarczycy, w tym tyroksyny, jest jod. Jego brak w pożywieniu lub wodzie prowadzi do niedoboru tyroksyny. W naszym kraju szczególnie zagrożeni niedoczynnością tarczycy są mieszkańcy Podhala, Sudetów, Suwalszczyzny i Białostocczyzny, gdzie gleba i woda zawierają zbyt małe ilości jodu. Ciężkim chorobom spowodowanym brakiem tego pierwiastka można zapobiegać, spożywając sól kuchenną jodowaną oraz ryby morskie. Obecnie większość soli kuchennej dostępnej w handlu zawiera dodatek jodu.
3. Hormon walki i ucieczki
AdrenalinaAdrenalina to jeden z hormonów wydzielanych przez nadnercza. Zwykle produkowana jest w minimalnych ilościach. Jej stężenie wzrasta bardzo szybko pod wpływem stresu i czynników zakłócających równowagę organizmu. Na przykład w sytuacji zagrożenia życia hormon ten uruchamia szereg procesów służących mobilizacji sił organizmu oraz umożliwiających walkę lub ucieczkę. Pod wpływem adrenaliny zwiększa się dopływ krwi do serca, mięśni, mózgu i skóry. Równocześnie zwężają się naczynia krwionośne jamy brzusznej, np. naczynia oplatające jelito, a także ograniczone jest trawienie. W efekcie działania adrenaliny wzrastają częstotliwość i siła skurczu serca oraz ciśnienie krwi. Rosną też tempo oddychania i stężenie glukozy we krwi. Dzięki temu komórki mięśni otrzymują dużo tlenu i glukozy, a przez to są zdolne do zwiększonego wysiłku. W sytuacjach ekstremalnych, takich jak ratowanie swojego lub cudzego życia, wysiłek ten jest określany jako nadludzki.
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P27uonlab
Adrenalina pomaga ratować życie. Podanie jej domięśniowo lub dożylnie po stwierdzeniu ustania pracy serca może przywrócić krążenie krwi. Adrenalina została odkryta przez Polaka, Napoleona Cybulskiego.
4. Wpływ leków i środków hormonalnych na organizm człowieka
Obniżone stężenie hormonów we krwi może być przyczyną różnych dolegliwości. W celu złagodzenia skutków niedoboru hormonu lub zmobilizowania gruczołu do pracy stosuje się leki i środki hormonalne. Na przykład, aby przywrócić zaburzoną równowagę organizmu związaną z wyłączeniem czynności jajników i niedoborem estrogenów w okresie przekwitania u kobiet, stosuje się hormonalną terapię zastępczą. Polega ona na podawaniu fizjologicznych dawek estrogenów w celu uzupełnienia ich niedoborów.
Niektóre z hormonów mają silne właściwości przeciwzapalne i pobudzające. Kortyzol podaje się w ostrych reakcjach uczuleniowych i zapalnych, a adrenalinę przy zaburzeniach pracy serca. Do środków hormonalnych wykorzystywanych w leczeniu chorób układu ruchu należą sterydy anaboliczne, np. testosteron stosowany jako środek wspomagający rozwój mięśni. Przyjmowanie leków hormonalnych może mieć jednak poważne skutki uboczne, dlatego musi się odbywać pod ścisłą kontrolą lekarza.
Organizm kobiety wytwarza niewielkie ilości testosteronu. Hormon ten korzystnie oddziałuje na gospodarkę wapniową, rozwój mięśni oraz na wytwarzanie czerwonych krwinek w szpiku kostnym. Z kolei organizm mężczyzny produkuje w niewielkiej ilości żeńskie hormony płciowe – estrogeny. Chronią one przed chorobami sercowo‑naczyniowymi oraz wpływają na płodność (zwiększają ruchliwość plemników – im mniej estrogenów, tym mniej ruchliwe plemniki).
Podsumowanie
Prawidłowy wzrost i rozwój organizmu zależą od gospodarki hormonalnej.
Zbyt niskie stężenie hormonu wzrostu może prowadzić do karłowatości, natomiast zbyt wysokie – do gigantyzmu.
Hormony płciowe: testosteron i estrogeny, przyczyniają się do rozwoju organizmu w okresie dojrzewania.
Progesteron odgrywa ważną rolę w cyklu menstruacyjnym i w utrzymywaniu wczesnych stadiów ciąży.
Tyroksyna kontroluje przemianę materii.
Adrenalina odpowiada za uruchomienie procesów służących mobilizacji sił organizmu, pozwalających na walkę lub ucieczkę.
Insulina i glukagon działają antagonistycznie, regulując stężenie cukru we krwi.
Celem terapii hormonalnej jest uzupełnienie niedoboru hormonu w organizmie.
Praca domowa
Słownik
hormon wydzielany przez nadnercza, odpowiedzialny za mobilizację organizmu w sytuacji stresowej
przewlekła choroba metaboliczna związana z niedoborem lub brakiem insuliny we krwi
hormony wydzielane głównie przez jajniki; odpowiadają za wytworzenie żeńskich cech płciowych
hormon wydzielany przez komórki wewnątrzwydzielnicze trzustki; podwyższa stężenie glukozy we krwi
hormon wydzielany przez przysadkę mózgową; odpowiada za wzrost i rozwój organizmu
hormon wydzielany przez komórki wewnątrzwydzielnicze trzustki; obniża poziom glukozy we krwi
żeński hormon płciowy wytwarzany przez ciałko żółte, łożysko i w niewielkich ilościach przez nadnercza
hormon wydzielany głównie przez jądra, odpowiedzialny za wytworzenie męskich cech płciowych
hormon wydzielany przez tarczycę; kontroluje przemianę materii oraz wzrost i rozwój organizmu
Zadania
Obniżenie tempa przemiany materii następuje w przypadku
- zbyt niskiego poziomu tyroksyny związanego z niedoczynnością tarczycy.
- zbyt wysokiego poziomu adrenaliny związanego z nadczynnością nadnerczy.
- zbyt wysokiego poziomu hormonu wzrostu spowodowanego niedoczynnością przysadki mózgowej.
- zbyt niskiego poziomu insuliny związanego z niedoczynnością trzustki.
Połącz nazwy hormonów z opisami ich funkcji.
wzrost i rozwój mięśni, odkładanie glikogenu w wątrobie, zwiększanie zawartości glukozy we krwi, wydłużanie kości
| testosteron | |
| insulina | |
| hormon wzrostu | |
| glukagon |
Wskaż odpowiedź zawierającą właściwie dobrane nazwy elementów oznaczonych cyframi 1-3. Możliwe odpowiedzi: 1. 1. insulina, 2. glukagon, 3. glikogen, 2. 1. glikogen, 2. insulina, 3. wątroba, 3. 1. glikogen, 2. adrenalina, 3. nadnercze, 4. 1. glukagon, 2. insulina, 3. glukoza