Azja Południowo‑Wschodnia

RsnnLQkOwTP1G

Na zdjęciu starasowane łagodne stoki górskie pod uprawę ryżu. W tle wysokie góry.

1. Azja Południowo‑Wschodnia – położenie geograficzne i ukształtowanie powierzchni

Do Azji Południowo‑Wschodniej należą trzy obszary. Największy jest Półwysep Indochiński silnie zrośnięty z lądem Azji. W kierunku południowym wysuwa się z niego długi na 1100 km i niezbyt szeroki (od 40 km do 300 km) Półwysep Malajski. Te dwa półwyspy mają w sumie 2,2 mln kmIndeks górny 2² powierzchni. Trzeci obszar to Archipelag Malajski – największe na Ziemi skupisko wysp (ok. 20 tys.). Wśród kilkunastu dużych wysp wyróżniają się dwie: Borneo o powierzchni 736 tys. kmIndeks górny 2² (trzecia co do wielkości wyspa na świecie) i Sumatra mająca 435 tys. kmIndeks górny 2². Jak widać, każda z nich jest znacznie większa od Polski.

R11vRHQaoorpB

Ilustracja przedstawia mapę hipsometryczną Azji Południowo‑Wschodniej. W obrębie lądów występują obszary w kolorze zielonym, żółtym, pomarańczowym i czerwonym. Na części kontynentalnej przedstawianego obszaru przeważają wyżyny i góry, na wyspach wyżyny. Morza zaznaczono kolorem niebieskim. Na mapie opisano nazwy półwyspów, wysp, nizin, wyżyn i pasm górskich, mórz, zatok, rzek i jezior. Poprowadzono granice państw i opisano nazwy państw. Oznaczono i opisano stolice i główne miasta. Oznaczono czarnymi kropkami i opisano szczyty górskie. Trójkątami oznaczono wulkany i podano ich wysokości. Dookoła mapy znajdują się południki i równoleżniki, które opisano co dziesięć stopni w białej ramce. W legendzie umieszczono i opisano znaki użyte na mapie.

Azja Południowo‑Wschodnia leży między Oceanem Spokojnym na wschodzie a Oceanem Indyjskim na zachodzie. Wyspy Archipelagu Malajskiego leżące na szelfowych morzach między Australią i Azją sięgają 11°S, a północne granice regionu aż do 28°N (granica Mjanma, czyli Birmy z Chinami).

Region ten charakteryzuje się bardzo silnie rozczłonkowaną linią brzegową. Występują tam liczne morza przybrzeżne i śródwyspowe, zatoki, cieśniny i archipelagi wysp. Jest to jedna z cech odróżniających ten region od pozostałych obszarów w Azji.
Zróżnicowane jest także ukształtowanie powierzchni. Na Półwyspie Indochińskim wschodnie wybrzeże zajmują Góry Annamskie, a od zachodu półwysep obrzeżają Góry Patkaj i Arkan. W dolnym biegu rzeki Irawadi i Mekongu utworzyły się rozległe niziny rzeczne. Wnętrza wysp w Archipelagu Malajskim często zajmują łańcuchy górskie układające się równolegle do brzegów, np. na Borneo, Sumatrze, Jawie, Celebesie. Cały obszar Azji Południowo‑Wschodniej jest aktywny sejsmicznie, liczne są czynne wulkany na wyspach i na dnie oceanu. Cechą ukształtowania powierzchni na wielu wyspach są oddzielne masywy czynnych i wygasłych wulkanów. Archipelag Malajski leży na skraju euroazjatyckiej płyty litosfery. W dnie oceanu występują rowy głębokomorskie – najgłębszy jest Rów Filipiński sięgający 10 830 m p.p.m.

Krajobrazy Azji południowo‑wschodniej

R1YVhaB7F1mlQ

Na zdjęciu szeroka rzeka w rozległej dolinie. W tle masywne góry porośnięte lasem liściastym. Na pierwszym planie zabudowania mieszkalne położone nad rzeką wśród drzew.

R12UsWhkbQJ5J

Na zdjęciu lotniczym równinny teren zalany przez powódź. Zabudowania w większości znajdują się pod wodą. W powietrzu lecący śmigłowiec.

R1ZldpwcgJihj

Na zdjęciu wulkan, z krateru wydobywa się dym. Zbocza dość strome, pokryte roślinnością w niższych partiach. Na pierwszym planie rozległy zbiornik wodny.

R1B3vEZhZASUO

Na zdjęciu rozległy zbiornik wodny, daleko w tle, na horyzoncie zarys lądu.

RMdD5xKszv6cX

Na zdjęciu lotniczym znajdują się rozległe, płaskie połacie gęstego, wilgotnego lasu równikowego przez który przepływa meandrując szeroka rzeka. Drzewa o intensywnie zielonym kolorze.

R1Ms68OXHrOOy

Na zdjęciu wysoki, stromy, skalisty szczyt górski. Poniżej gęsto zalesione stoki. Górne partie szczytu bez roślinności, są to odkryte szare skały. Wokół szczytu kilka drobnych chmur.

Rscxc2hlm4oLX

Na zdjęciu skalne ostańce porośnięte roślinnością wystające z wody. Na pierwszym planie drzewa i skalisty brzeg. Ostańce duże, masywne, o długości kilkudziesięciu metrów i dużej wysokości, przypominające wyspy porośnięte lasem. Pośrodku wody bryła skalna w kształcie maczugi porośnięta roślinnością.

R1R0uLhim0dxv

Na zdjęciu przesuszony las monsunowy. Rzadkie liście na drzewach i krzewach, suche liście w dużej ilości leżące na ziemi. Mimo gęsto rosnącej roślinności dość duża ilość wolnej przestrzeni.

2. Azja Południowo‑Wschodnia – podział polityczny

Azja Południowo‑Wschodnia podzielona jest na kilkanaście państw, które znacząco różnią się między sobą. Różnice między państwami dotyczą położenia geograficznego, wielkości i ukształtowania powierzchni, liczby ludności i jej cech (etnicznych, wyznaniowych, kulturowych), gospodarki.

Państwami w całości znajdującymi się na kontynencie są leżące na Półwyspie Indochińskim: Mjanma (dawn. Birma), Tajlandia, Kambodża, Laos i Wietnam. Laos jest jedynym w tym regionie państwem bez dostępu do morza. Krajem mającym swe terytorium zarówno na kontynencie, jak i na wyspie jest Malezja. Państwa zajmujące część wysp to Brunei leżące na Borneo i Timor Wschodni znajdujący się na Timorze. Państwami typowo wyspiarskimi są Indonezja i Filipiny. Do Indonezji należą wielkie i małe wyspy Archipelagu Malajskiego, a Filipiny zajmują archipelag o tej samej nazwie. Specyficznym państwem jest Singapur będący wyspą połączoną groblą komunikacyjną z Półwyspem Malajskim.

Największym pod względem powierzchni państwem Azji Południowo‑Wschodniej jest Indonezja mająca 1 mln 914 tys. kmIndeks górny 2² powierzchni. Jest to też najbardziej zaludniony kraj regionu – 273,5 mln mieszkańców (w 2020 roku) stawia Indonezję pod tym względem na 4. miejscu na świecie. Innymi państwami z dużą liczbą ludności są: Filipiny – 109,6 mln, Wietnam – 97,3 mln i Tajlandia – 69,8 mln (wszystkie dane za 2020 rok). Łączna powierzchnia lądowa wszystkich państw Azji Południowo‑Wschodniej wynosi 4,5 mln kmIndeks górny 2², a liczba ludności to ponad 650 mln.

RBJ2o7Lv1UEii1

Plansza składa się z dwóch części. Po lewej stronie mapa polityczna Azji Południowo‑Wschodniej. Państwa wyróżnione kolorami i opisane. Oznaczono i opisano stolice. Morza i oceany zaznaczono kolorem niebieskim i opisano. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami, które opisano w białej ramce co dwadzieścia stopni. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dwadzieścia stopni. Po prawej stronie tabela z wymienionymi państwami, ich powierzchnią lądową (w tysiącach kilometrów kwadratowych) i liczbą ludności (w milionach). Wymienione państwa, ich powierzchnia i liczba ludności w podanych wyżej jednostkach: Brunei – 5,3; 0,4; Filipiny – 298,2; 109,6; Indonezja – 1877,5; 273,5; Kambodża – 176,5; 16,7; Laos – 230,8; 7,3; Malezja – 328,6; 32,4; Mjanma – 652,8; 54,4; Singapur – 0,7; 5,7; Tajlandia – 510,9; 69,8; Timor Wschodni – 14,9; 1,3; Wietnam – 310; 97,3.

Krajobraz Azji Południowo‑Wschodniej

RTR4DmEIcdw64

Zdjęcie przedstawia wysoko rozwinięte miasto. Na pierwszym planie można dostrzec rzędy niskich budynków mieszkalnych oraz przemysłowych, pośród których, znajdują się drzewa. Po lewej zakorkowana ulica. Na drugim planie wieżowce oraz drapacze chmur.

R16jyGWj19Yb8

Na zdjęciu nowoczesna zabudowa, wysokie budynki.

RHURDzTBDTAt9

Na zdjęciu panoramicznym nowoczesna zabudowa. Noc, kolorowe światła.

R1dhF07cUHY5t

Na zdjęciu świątynia będąca przykładem stylu architektury khmerskiej z pięcioma wysokimi wieżami i dwiema w połowie zniszczonymi. Do świątyni prowadzą dwa wejścia jedno z prawej, drugie w centralnej części budynku pow pięcioma wieżami. Przed świątynią znajdują się drzewa. Po prawej i lewej stronie budynku wyróżniają się dwie wysokie palmy, przed fasadą są to o wiele niższe drzewa. Świątynia znajduje się nad akwenem wodnym pokrytym roślinnością. W jego tylnej części jest to rzęśa wodna a na pierwszym planie zdjęcia są to lilie. Do zbiornika wodnego schodzi piaszczysty fragment terenu, który znajduje się w dołu fotografii.

REIxKYyq05jYY

Na zdjęciu masowe groby. Piaszczyste pagórki porośnięte trawą. Z tyłu drzewa.

RdpyzXOGEp8fl

Na zdjęciu nowoczesne centrum biznesowe, wysokie biurowce, obok niska zabudowa, czerwone dachy. Rzeka, most.

R1E9Q456ymD1w

Na zdjęciu zatłoczona ulica w mieście. Bardzo duży ruch, przewaga motocykli.

3. Azja Południowo‑Wschodnia – rolnictwo

W Azji Południowo‑Wschodniej leżącej między 11° szerokości geograficznej południowej a 28° szerokości geograficznej północnej, występują dwa typy klimatu:

• zwrotnikowy wilgotny monsunowy – obejmujący środkową i północną część regionu;

• równikowy wybitnie wilgotny – zajmujący część południową.

Wspólną cechą w obu typach klimatu jest wysoka temperatura powietrza przez cały rok. Roczna suma opadów jest również wysoka: od 1500 mm do 2500 mm, ale ich przebieg w ciągu roku się różni. W klimacie równikowym miesięczne sumy opadów są wyrównane. W klimacie monsunowym występują dwie pory opadów, ponieważ w okresie od grudnia do kwietnia opady są niskie, od maja do listopada – wysokie.

R1HBUXGP5m6mZ

Na ilustracji klimatogram - Roczny przebieg średnich miesięcznych temperatur powietrza i sum opadów miesięcznych w stacji meteorologicznej Bangkok w klimacie zwrotnikowym wilgotnym monsunowym. Temperaturę oznaczono na klimatogramie za pomocą czerwonej linii. Stała, wysoka temperatura, średnia roczna dwadzieścia osiem i jedna dziesiąta stopnia Celsjusza. W styczniu to nieco ponad dwadzieścia pięć stopni Celsjusza, następnie wzrasta, najwyższą wartość osiągając w kwietniu – trzydzieści i cztery dziesiąte stopnia Celsjusza. W kolejnych miesiącach spada, najniższą wartość osiąga w grudniu – dwadzieścia pięć i trzy dziesiąte stopnia Celsjusza. Suma opadu rocznego 1351 milimetrów. Opady w styczniu na poziomie około dziesięciu milimetrów, wzrastają do kwietnia, do niespełna pięćdziesięciu milimetrów. Gwałtownie zwiększają się w kwietniu, do poziomu niespełna stu pięćdziesięciu milimetrów, podobne są również w czerwcu. W lipcu i w sierpniu zwiększają się, sięgając około stu pięćdziesięciu i stu siedemdziesięciu milimetrów. Największe są notowane we wrześniu, około dwieście siedemdziesiąt pięć milimetrów. W październiku około dwieście sześćdziesiąt pięć, w listopadzie około siedemdziesiąt pięć, w grudniu około piętnaście milimetrów. Miesiące od listopada do kwietnia oznaczono jaśniejszym kolorem jak monsun zimowy, w którym suma opadu wynosi dwieście jeden milimetrów. W pozostałych miesiącach przypada monsun letni z sumą opadów tysiąc sto pięćdziesiąt milimetrów.

Cechy klimatu Azji Południowo‑Wschodniej umożliwiają całoroczną wegetację roślin. Wpłynęły one także na wytworzenie w tym regionie specyficznego rolnictwa nawadnianego. Roślina uprawna najlepiej dostosowana do warunków występujących w regionie to ryż – jedna z trzech, obok pszenicy i kukurydzy, głównych roślin żywieniowych na świecie. Ryż jest rośliną jednoroczną, wysoką (od 1 m do 2 m); kłos zawiera od 30 do 100 ziaren zamkniętych w łusce. Ryż został prawdopodobnie udomowiony w Azji Południowo‑Wschodniej i dzisiaj występuje w wielu odmianach dostosowanych do lokalnych warunków. Największe znaczenie ma odmiana ryżu mokrego, zwanego padi, dająca wysokie plony. Mniejsze plony przynosi ryż suchy (górski) uprawiany na wyżej położonych glebach wilgotnych. Ryż jest zbożem o specyficznych wymaganiach klimatycznych – kiełkuje w temperaturze 10–15°C, do kwitnienia potrzebuje temperatury 22–30°C, aby dojrzeć potrzebuje ok. 20°C. Ryż mokry wymaga do rozwoju co najmniej 2 miesięcy o temperaturze powietrza ponad 20°C, ryżowi suchemu wystarcza temperatura 18°C przez 3 miesiące. Niezbędnym warunkiem umożliwiającym uprawę ryżu mokrego jest woda potrzebna w czasie prawie całego okresu rozwoju.

Mieszkańcy omawianego regionu wykorzystują opisane wyżej cechy klimatu monsunowego, tworząc pewien rytm uprawy ryżu. Sadzą go bowiem tuż przed nadejściem monsunu letniego (pory deszczowej), tak aby miał on jak najwięcej wody potrzebnej do rozwoju.

Uprawa ryżu wymaga wielkich nakładów pracy. Przygotowanie sadzonek, zalewanie pól wodą, zbiór roślin w okresie dojrzewania ziaren spowodowały wykształcenie się pewnych zachowań nazwanych kulturą ryżową. Mają one wpływ na sposoby gospodarowania i więzi między ludźmi.

W Azji Południowo‑Wschodniej ryż uprawia się na niewielkich polach, a większość pracy wykonywana jest ręcznie. Siłę zwierząt wykorzystuje się na terenach płaskich, leżących w dolinach rzecznych i w deltach rzek. Na obszarach górskich stosuje się tarasowanie stoków, aby uzyskać większą powierzchnię pod uprawę. Na silnie nachylonych stokach tarasy są wąskie, na bardziej łagodnych szersze, niekiedy sięgają 50 m. Na wąskich tarasach wszelkie prace wykonuje się ręcznie. Woda jest doprowadzana na pola rowami ze strumieni górskich, niekiedy z dużych odległości, a następnie rozprowadzana za pomocą kanałów, rowów lub rur wydrążonych w drewnie lub w pniach bambusowych. Ryż rozsiewa się najpierw w rozsadniku, w którym gleba jest staranie przygotowana: kruszy się ją i zwilża, aż uzyska konsystencję rzadkiego błota. Następnie nawozi się ją nawozami zwierzęcymi, fekaliami, szlamem ze stawów, roślinnością wodną. Tę ciężką pracę wykonuje się wspólnie z krewnymi, sąsiadami, a niekiedy uczestniczą w niej całe wiejskie społeczności. Po 20–30 dniach sadzonki są przenoszone na właściwe pole. Wówczas ryżowisko jest zalewane, ale poziom wody musi być stale kontrolowany. Ważnym czynnikiem mającym wpływ na wielkość zbiorów jest doświadczenie ludzi i długoletnia tradycja w uprawie ryżu.

Na 2 tygodnie przed zbiorami spuszcza się wodę z pól, co przyspiesza dojrzewanie ziaren. Zbiór ryżu, młócenie i łuszczenie ziaren to również ciężka praca, często wykonywana ręcznie. W wielu obszarach Azji Południowo‑Wschodniej warunki klimatyczne gwarantują ciągły okres wegetacyjny, co pozwala na przynajmniej dwa zbiory ryżu rocznie. W okresie mniejszych opadów pola są często wykorzystywane dla uprawy roślin niewymagających nawodnienia (np. fasoli).

We wszystkich państwach Azji Południowo‑Wschodniej ryż jest najważniejszą uprawą zajmującą największą powierzchnię i podstawowym zbożem służącym wyżywieniu ludności. Wielkimi producentami ryżu są również dwa najludniejsze państwa na świecie – Chiny i Indie.

R1X9HR9lWibNO

Na ilustracji diagram kołowy przedstawiający głównych producentów ryżu. Chiny – 29,4%; Państwa Azji Południowo‑Wschodniej (najwięksi producenci: Indonezja – 9,9%, Wietnam – 6,0%, Myanmar 4,9%); Indie (delta Gangesu i Brahmaputry, Nizina Hinduistańska, dorzecze Mahanadi, wybrzeże wschodnie i zachodnie – 25,2%); Pozostałe państwa Azji – 11,1%; Pozostałe państwa – 13,5%. 86,5% wszystkich producentów to państwa azjatyckie.

R18MX0enGdRqJ

Ilustracja przedstawia mapę Azji Południowo‑Wschodniej. Na mapie przedstawiono wielkość zbiorów ryżu w dwa tysiące dwudziestym roku w poszczególnych państwach. Zbiory oznaczono czerwonymi sygnaturami w postaci worków, ich wielkość dostosowano do ilości produkcji. Morza i oceany zaznaczono kolorem niebieskim. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami, które opisano w białej ramce dookoła mapy co dwadzieścia stopni. Przedstawione dane: Chiny – 213,6 miliona ton ryżu, Indie – 178,3 miliona ton, Indonezja – 54,6 miliona ton, Bangladesz – 54,9 miliona ton, Wietnam – 42,8 miliony ton, Tajlandia – 30,2 miliona ton, Mjanma 25,1 miliona ton, Filipiny 19,3 miliona ton, Kambodża 11 milionów ton, Laos 3,7 miliona ton, Malezja 2,3 miliona ton, Timor Wschodni 0,7 miliona ton.

Dla mieszkańców Azji Południowo‑Wschodniej ryż stanowi symbol życia. Powszechność tego zboża w kulturze tej ludności nazywa się kulturą ryżu (nie tylko w kontekście sposobów uprawy tej rośliny). Jest on bardzo ważny dla mieszkańców Azji Południowo‑Wschodniej, stanowi bowiem podstawę ich wyżywienia. Niektórzy Chińczycy pozdrawiają się nawet zwrotem “czy jadłeś dzisiaj ryż?”. Z kolei ze słomy ryżowej wytwarza się wiele produktów codziennego użytku, np. obuwie, kapelusze czy maty. Znajduje ona także zastosowanie w budownictwie do pokrywania dachów oraz w przemyśle przetwórczym do produkcji papieru. W wielu krajach, np. w Wietnamie czy Japonii, obchodzi się nawet święta tego zboża.

RMvp4Qxg5Esfx

Trzy osoby w średnim wieku rozsiewające ręcznie nawozy na polu ryżowym. Na pierwszym planie mężczyzna, a dalej dwie kobiety. Wszyscy trzymają plecione kosze, z których wysypują na pole nawóz w postaci małych, białych granulek. Rosnący ryż jest zielony, sięga im do połowy łydek. Rozległy, płaski teren.

Krajobraz rolniczy Azji Południowo‑Wschodniej

R1FjazvpTk3sa

Zdjęcie przedstawia pole ryżowe. Na pierwszym planie niska odmiana ryżu, która rozciąga się na całej szerokości fotografii. Rośliny są koloru zielonego. Na horyzoncie widoczny wysoki las mieszany.

RsnnLQkOwTP1G

Na zdjęciu starasowane łagodne stoki górskie pod uprawę ryżu. W tle wysokie góry.

RFJDgZPZqfbH2

Na zdjęciu kilka osób stoi rzędem w wodzie sięgającej do połowy łydek w schylonej pozycji i sadzi ryż.

R1P4wjK9DocDO

Na zdjęciu pole ryżowe, na pierwszym planie rozłożona folia, na niej ziarenka ryżu, ludzie w kolorowych strojach, turbanach na głowach przesiewają ryż na dużych sitach i pakują do worków.

R5E6Z5ExS1Z16

Na zdjęciu kilkanaście osób na skoszonym polu ryżowym zbiera słomę i wiąże w snopki.

Podsumowanie

• Azja Południowo‑Wschodnia to wielki region składający się z trzech jednostek: Półwyspu Indochińskiego, Półwyspu Malajskiego i największego na świecie obszaru wyspowego – Archipelagu Malajskiego.

• Ryż od wieków jest uprawiany na terenach objętych klimatem monsunowym. Charakterystyczne zachowania społeczne związane ze wspólną uprawą, przygotowaniem i utrzymaniem pól nazywa się kulturą ryżową.

• Azja Południowo‑Wschodnia to jeden z trzech największych regionów uprawy ryżu na świecie. Pozostałe dwa to obszar w Chinach na południe od 33°N i Półwysep Indyjski.

• Państwa Azji produkują łącznie ok. 90% światowych zbiorów ryżu. Ryż na tym obszarze jest podstawowym zbożem żywieniowym. Od czasu zielonej rewolucji, po wprowadzeniu do upraw odmian bardziej plennych, nastąpił wzrost wielkości zbiorów i plonów ryżu.

Odszukaj w atlasie Azję Południowo‑Wschodnią i określ jej współrzędne geograficzne.

Ćwiczenia