Kiedy pacyfista musi być militarystą

Zwróć uwagę, że zasadą konstrukcyjną wiersza jest kontrast, który przejawia się na dwóch płaszczyznach przestrzennej i czasowej.

Zasadą konstrukcyjną wiersza jest kontrast. W pierwszej części tekstu przejawia się on na płaszczyźnie przestrzennej, w której zostaje rozgraniczony świat natury, przypisany do czasów wczesnej młodości, szeroki, rozległy, swobodny: chmur kołyska, wody szerokie od zaciskającego się, strasznego, niszczącego kręgu, wojennej machiny, która niczym kosa niszczy życie: Krąg powolny dzień czy noc krąży,/ ostrzem świszcząc tnie już przy ustach. Obraz poetycki przedstawia wizję człowieka wtopionego w świat przyrody, zadomowionego wśród obłoków, wody, zieleni, szczęśliwego i wolnego oraz zderzonego z nim ciemnego kręgu tnącego, rozdzierającego człowieka strąconego na dno śmierci. W relacjach czasowych poeta zestawia promienny obraz przeszłości z niepokojącym i groźnym czasem wojny.

Przypomnij sobie środki stylistyczne.

W wierszu podmiot liryczny wspomina lata dzieciństwa, młodości, które były niczym idylla, o czym świadczą liczne epitety: zdrój chyży, chmur kołyska. Ucieka od wojennej rzeczywistością, którą określa epitetami: krąg powolny, kręgiem ostrym. Ja liryczne w wierszu powraca pamięcią do lat młodości, podkreślając, za pomocą metafory: a mnie przecież wody szerokie na dźwigarach swych niosły. W ten sposób wskazuje, że w przeszłości świat stał dla niego otworem, mógł spełniać swoje ambicje. Natomiast w rzeczywistości wojennej nie ma możliwość realizacji swoich zamierzeń twórczych, a każdy czyn jest traktowany jako ostatni, o czym świadczy metafora: Krąg powolny dzień czy noc krąży,/ ostrzem świszcząc tnie już przy ustach. Podmiot liryczny przyznaje, że jego planom i marzeniom w przeszłości przyświecał uśmiech matki, co ilustruje porównaniem: bujne obłoki/ były dla mnie jak uśmiech matki. Jako człowiek honoru, wierny swoim ideałom, nie odmawia swojego uczestnictwa w walce, które może przynieść tylko zagładę, co podkreśla porównanie: głowę rzucę pod wiatr jak granat.

Zwróć uwagę, jakie działania musi wykonywać podmiot liryczny, kogo reprezentuje, jakie są jego odczucia.

Podmiot liryczny określa siebie jako syna dzikiego swego narodu, ponieważ stał się kimś, kto został zobowiązany do walki za ojczyznę. Trudno mu się pogodzić z rzeczywistością i tym, że nie mógł odmówić swojego uczestnictwa w walce, ponieważ pozostał wierny swoim ideałom.

Zwróć uwagę na datę pod tekstem. Wiersz został napisany 8 miesięcy przed dniem bohaterskiej śmierci Baczyńskiego (4 sierpnia 1944 r.).

Podmiot liryczny dokonuje rozrachunku ze swoją piękną przyszłością i z determinacją przyjmuje na siebie trudną rolę narzuconą przez historię, która skończy się: Umrzeć przyjdzie, gdy się kochało/ wielkie sprawy głupią miłością. Używając czasu przeszłego, przewiduje swoje losy. Miłość określa epitetem głupia, ponieważ podmiot liryczny musi ją potwierdzić, umierając za ojczyznę. Tym samym podkreśla katastrofizm całego pokolenia.

Zwróć uwagę, jakie uczucia towarzyszą podmiotowi lirycznemu.

Nastrój wiersza jest smutny, przesycony skargą i żalem. Motyw tnącego kręgu, powracający trzykrotnie, wprowadza w klimat nieuchronnego zagrożenia. Efekt grozy osiąga poeta również poprzez ukształtowanie warstwy brzmieniowej wiersza: Krąg powolny dzień czy noc krąży,/ ostrzem świszcząc tnie już przy ustach. Można zauważyć nagromadzenie głosek świszczących i szumiących, których brzmienie zestawione z twardą głoską r przypomina odgłos jakiejś upiornej maszyny.

Zwróć uwagę na powtarzający się zwrot Nas nauczono i czasowniki w pierwszej osobie liczby mnogiej.

Podmiot liryczny wypowiada się w imieniu całego pokolenia ludzi, których młodość przypadła na czas II wojny światowej. Jest przekonany o tragicznym losie grupy, do której należy. Rówieśnicy podmiotu lirycznego musieli walczyć o przetrwanie, a nie beztrosko korzystać z młodości.

Zwróć uwagę na formę czasownika w trzeciej osobie liczby mnogiej postawią.

Podmiot liryczny snuje refleksję o potomnych, czy za kilkadziesiąt lat będą pamiętali o poświęceniu jego pokolenia na rzecz ojczyzny.

Zwróć uwagę na czaszki w hełmach żołnierzy odbijających się w lustrze, zastanów się na czym polega tragizm pokolenia.

Zarówno obraz przedstawicieli pokolenia Kolumbów w wierszu, jak i rysunek Baczyńskiego jest taki sam, ponieważ oba teksty ukazują tragizm generacji młodych ludzi, skazanych przez historię na zagładę. To pokolenie, dla którego młodość jest czasem walki naznaczonej nieuchronną śmiercią.

Przypomnij sobie, czym charakteryzuje się ekspresjonizm.

W wierszu Baczyński przedstawia obraz katastrofy, utrzymany w stylistyce biblijnej Apokalipsy św. Jana, za pomocą metafory zbudowanej na zasadzie kontrastu, np. Kwiaty to krople miodu – tryskają/ ściśnięte ziemią, co tak nabrzmiała; pod tym jak korzeń skręcone ciała,/ żywcem wtłoczone pod ciemny strop. Hiperbolizacja natury: Kłosy brzuch ciężki w górę unoszą, Ziemia owoców pełna po brzegi/ kipi sytością jak wielka misa... zestawiona z katastroficznym opisem wojny ujawnia dramat człowieka, który zostaje pozbawiony możliwości korzystania z darów natury. Pejzaż utrzymany jest w mrocznych, silnie kontrastujących kolorach czerni i czerwieni. Nie są to stonowane odcienie, lecz krzykliwe, agresywne: chmury […] suną drapieżnie w mrok, ciemny strop, z liści pada rosa czerwona, krew tak nabiera w żyłach milczenia. Efektom kolorystycznym towarzyszą dźwiękowe: nieba suną z warkotem, ludzie krzyczą, które podkreślają ekspresyjność tych wersów.

Katastrofizm jest pesymistyczną postawą życiową, oparta na przeświadczeniu o nieuchronności zagłady świata.

Najpełniej katastrofizm generacyjny pokolenia Kolumbów jest widoczny w wersach: Nas nauczono. Nie ma litości./ Nas nauczono. Nie ma sumienia./ Nas nauczono. Nie ma miłości./ Nas nauczono. Trzeba zapomnieć, ponieważ odsłania obraz kondycji psychicznej pokolenia, któremu historia narzuciła nowe zasady.

Porównaj obraz teraźniejszości i przeszłości.

W wierszach podmiot liryczny znajduje się w sytuacji, która przeraża go, ponieważ nie może decydować o swoim losie. Wojna odbiera mu beztroską młodość. Musi poświęcić się dla ojczyzny. Cierpi, ponieważ nie może cofnąć czasu, który odarł go z jego tożsamości i pozbawiał wartości, którymi kierował się w życiu. Jest człowiekiem zrozpaczonym, ponieważ wojna odebrała mu wszystko, co ważne.

Poezja tyrtejska to poezja wzywająca do czynu, opiewającą bohaterstwo tych, którzy potrafią oddać życie dla swojego kraju.

W wierszu [Gdy broń dymiącą z dłoni wyjmę] podmiot liryczny mówi o wojnie, która uczyniła z niego żołnierza poświęcającego życie. Zmuszony był do zabijania wroga, na co wskazuje broń określona epitetem dymiąca. Kieruje on apel do potomnych: niech mi nie kładą gwiazd na skronie/ i pomnik niech nie staje przy mnie, aby wyrazić swoją niechęć do laurów i odznaczeń po skończonej walce, w której zabijanie wroga uważa za nieetyczne. Czyny te jednak mogą zostać uznane za bohaterskie przez przyszłe pokolenia, czego symbolem jest pomnik.

Przypomnij sobie, czym charakteryzuje się katastrofizm.

Katastroficzną wizję świata w kontekście cierpienia reprezentanta pokolenia Kolumbów ukazuje wiersz Spojrzenie. Utwór przedstawia tragizm podmiotu lirycznego, który przeżywa swoją młodość w czasie II wojny światowej. Daje do zrozumienia, że wojna oznacza odebranie niewinności, beztroski i radości młodości w imię mordowania innych ludzi. Wojenna rzeczywistość zmusza do odrzucenia moralności oraz innych podstawowych ludzkich ideałów. Wojna sprawia, że trzeba się posuwać do okrucieństwa i zabijania. Pokazuje tym samym, jak trudno pogodzić się wrażliwemu człowiekowi z otaczającą go zagładą.

Zwróć uwagę, jakie środki stylistyczne budują nastrój grozy, lęku.

W wierszu Spojrzenie podmiot liryczny przedstawia obraz kosmicznej zagłady, który jest pełen niepokoju i wzmaga lęk za pomocą metafor planet dudni deszcz – o mury/ stoją ciszy chmury. Żyje w ciągłym strachu, co ilustruje porównanie: ciężki wzrok jak sznur nad stołem. Natomiast w liryku [Gdy broń dymiącą z dłoni wyjmę] podmiot liryczny podkreśla, że wojna nagromadza w nim nienawiść, co poświadcza metafora: a tutaj ciemna we mnie siła. Dla niego spełnia się apokalipsa, w której następuje upadek wartości i czeka jedynie śmierć. Jest pozbawiony złudzeń oraz uczuć. Wojna sprawia, że odchodzi od niego człowieczeństwo, na co wskazują rozbudowane epitety metaforyczne: Palce mam – każdy czarną lufą,/ co zabić umie oraz Oczy – granaty pełne śmierci.

Zwróć uwagę, w jaki sposób podmiot liryczny postrzega własne ciało, jaki wpływ ma na niego wojna, jakie są jego życzenia.

Podmiot liryczny w wierszu [Gdy broń dymiącą z dłoni wyjmę] podkreśla, jak negatywny wpływ ma na niego wojna. Traci swoją tożsamość, stając się uprzedmiotowioną jednostką, o czym świadczą metafory: Palce mam – każdy czarną lufą,/ co zabić umie; Oczy – granaty pełne śmierci. Palce, które kiedyś służy do tworzenia utworów, teraz są jedynie narzędziem do zabijania. Podobnie oczy widzą tylko cel w ludzkich piersiach, a nie człowieka, który ma prawo do życia. W ten sposób podmiot liryczny zostaje odarty przez wojnę ze swojej wrażliwości i umiejętności postrzegania jednostki jako istoty moralnej. Chce zapomnieć o przeszłości, dlatego prosi, aby nie stawiać mu pomników i nie odznaczać laurami czy orderami, ponieważ zabijanie wrogów nie jest godne człowieka. Ma świadomość, że doświadczenia wojenne naznaczają na całe życie, dlatego będą już zawsze do niego wracać.

Oniryzm to ukazanie rzeczywistości na kształt marzenia sennego, nierealnej wizji, pełnej tajemniczych znaczeń.

Podmiot liryczny za pomocą wizyjnego obrazowania przywołuje przeszłość. Nawiązując do minionych bitew, wprowadza słownictwo militarne używane przed wiekami: arkebuzy, rapier, kanonier. Wizje te sprawiają wrażenie ciągłości i wzajemnego przenikania się, ponieważ zostają umieszczone w czasie teraźniejszym: Arkebuzy dymiące jeszcze widzę,/ jakby to wczoraj u głowic lont spłonął. Pamięć o dawnych wojnach stworzona jest przez romantyczną legendę: Ach, pułki kolorowe, kity u czaka,/ pożegnania wiotkie jak motyl świtu/ i rzęs trzepot, śpiew ptaka,/ pożegnalnego ptaka w ogrodzie. Jest to wyidealizowany obraz wojny, który nie ma nic wspólnego z prawdą, ponieważ nie anioł prowadzi. Wojna to nie kolorowe mundury ani czułe pożegnania, ale krew okrucieństwo, ból i śmierć.

Przypomnij sobie środki stylistyczne, które budują nastrój wiersza.

Apokaliptyczny obraz wojny przynosi przerażającą wizję. Poeta buduje ją przy pomocy metafor biblijnych. Wygnańcy łaski, bo tak poeta określa swoje pokolenie, zostali skazani na klęskę w chaosie wojny, która ze względu na niosące ze sobą bezgraniczne okrucieństwo bywa określana mianem apokalipsy spełnionej. W wierszu pojawia się hiperbolizacja: ląd krążący po niebie./ A może niebo po lądzie dmące piaskiem/ tak kształt ich zasypuje, która służy podkreśleniu chaosu świata w czasie spełniającej się apokalipsy. Historia w utworze jawi się jako ciąg krwawych walk. To nieustający pochód kolejnych pokoleń ku śmierci, o czym świadczy porównanie: Jak noże/ giną w chleb pogrążone – tak oni/ z wolna spływają.