Jak zmienia się przyroda jesienią i zimą?
Jesienią wiele ptaków przygotowuje się do odlotu w cieplejsze rejony świata. Na niebie można zaobserwować stada liczące nawet setki tych zwierząt. Wędrówki ptaków to jedno z najbardziej fascynujących zjawisk w przyrodzie. Czym są spowodowane? Czy ma to jakiś związek z faktem, że o tej samej porze drzewa zaczynają zrzucać liście, a niektóre zwierzęta gromadzą zapasy na zimę?
jakie składniki określają stan pogody,
na czym polega cykliczna zmiana pogody,
dlaczego w naszej strefie klimatycznej występują cztery pory roku.
Wskażesz na zmiany w budowie i wyglądzie roślin podczas okresu jesiennego.
Opiszesz, jak zwierzęta przygotowują się do przetrwania okresu zimowego.
Wyjaśnisz, jaką rolę w życiu zwierząt odgrywają wędrówki i sen zimowy – czy są niezbędne do przeżycia?
1. Jesień i rośliny
Kalendarzowa jesień rozpoczyna się 23 września. O tej porze roku szybciej zapada noc i robi się coraz chłodniej w porównaniu do okresu letniego. Przyroda przygotowuje się do nadchodzącej zimy. W miarę jak temperatury stają się niższe, rośliny jednoroczne całkowicie obumierają (usychają zarówno części nadziemne rośliny, jak i jej części podziemne) – zimę przeżywają jedynie ich nasiona ukryte w glebie. Byliny to rośliny wieloletnie, których pędy nie są zdrewniałe. Potrafią one zgromadzić substancje odżywcze i zapasowe w częściach podziemnych, jak kłącza, np. konwalia, trzcina, perz, szparag i bulwy, np. batat, dalia, ziemniak, rzodkiewka. Mimo że u niektórych z nich pędy obumierają, to części podziemne mogą przetrwać niekorzystne warunki pogodowe. Dzięki temu na wiosnę byliny odrastają.
Liście roślin o zdrewniałych pędach – krzewów i drzew – zmieniają kolor, a następnie są zrzucane. W ten sposób rośliny te ograniczają utratę wody, której nie mogą pobrać zimą, bo jest zamarznięta. W pędach magazynują substancje odżywcze, co zwiększa ich odporność na mróz. Inaczej radzą sobie drzewa iglaste. Są to rośliny zimozielonerośliny zimozielone – oznacza to, że nie zrzucają liści na zimę. Na szczęście szpilki, czyli ich liście, są bardzo dobrze zabezpieczone przed mrozem. Pokrywa je substancja ograniczająca parowanie wody. Jedynym wyjątkiem jest modrzew, który jesienią traci wszystkie delikatne i cienkie igły.
Zbadanie, jak zmienia się przyroda jesienią (wygląd drzew liściastych, krzewów, kwiatów, zachowanie zwierząt, ptaków).
notes,
długopis.
Ustal, jakie organizmy będziesz badać w najbliższym terenie (np. drzewa, ptaki żyjące w parku).
W notesie opisz krótko najciekawsze spostrzeżenia dotyczące natury o tej porze roku. Opisz dwa gatunki roślin w różny sposób przygotowujące się do zimy. U roślin zwróć uwagę na wygląd liści i łodygi, a u zwierząt na zachowanie.
Spisz i ewentualnie narysuj napotkane i rozpoznane organizmy.
Porównaj swoje obserwacje ze spostrzeżeniami innych osób.
Wraz z nadejściem jesieni otaczająca przyroda zaczyna się zmieniać. Widać to zwłaszcza w przypadku roślin.
2. Jak zmiany w roślinności wpływają na inne organizmy?
Jesień dla zwierząt oznacza nadejście pory, gdy będą musiały uporać się z niesprzyjającą pogodą i brakiem żywności. Dlatego stosują różne sposoby na przetrwanie tego okresu. Skutecznie radzi sobie z tym wiele ptaków, podejmując wędrówki do ciepłych krajów (np. bociany i słowiki odlatują do Afryki, żurawie i skowronki do Europy Zachodniej i Południowej, a dziwonia do Azji). Tam znajdują warunki odpowiednie, by przetrwać - m.in. odpowiednią temperaturę, dostępność pokarmu, obszary do żerowania i lęgu.
Dużo zwierząt nie zmienia miejsca pobytu (W Polsce np. wiewiórki, bobry, krety). Dla nich jesień to okres wzmożonej pracy przy zbieraniu zapasów na zimę oraz szukaniu kryjówek.
Z początkiem tej pory roku wiele roślin wytwarza owoce i nasiona (np. głóg, jarzębina, dzika róża), którymi żywią się zwierzęta roślinożerne. Niektóre z tych zwierząt najadają się na zapas (np. niedźwiedzie, borsuki czy świstaki), wiele z nich gromadzi pożywienie w spiżarniach, norach i dziuplach. Ssaki, które są aktywne zimą, linieją – zmieniają futro na gęstsze i cieplejsze. Dzięki temu zwierzęta pozostające na chłodną porę roku w Polsce mają szansę przetrwać zimę.
3. Przyroda zimą
Temperatura zimą jest niska, często ujemna. Zdarzają się opady śniegu i szadź, a rzeki i jeziora bywają zamarznięte. Dla organizmów żywych jest to czas odpoczynku, ale i wyzwanie – jak przetrwać bez pożywienia. O tej porze roku niektóre zwierzęta, w tym owady, ślimaki, płazy i gady (np. chrząszcze, żaby, żmije, jaszczurki) ukrywają się w spróchniałych pniach, w ściółce leśnej, jaskiniach lub po prostu zagrzebują się głęboko w ziemi czy w mule na dnie zbiorników wodnych. Część, jak nietoperze, niedźwiedzie, borsuki i wiele gryzoni, zapada w sen zimowy zwany hibernacjąhibernacją. Serce zwierząt w tym stanie może ograniczyć bicie nawet do trzech razy na minutę. Wolniejszy staje się również oddech, a temperatura ciała spada do kilku stopni Celsjusza. Dzięki temu zwierzęta te prawie nie zużywają energii i mogą przeżyć zimę, nie pożywiając się.
Pozostające w Polsce ptaki oraz wiele ssaków przejawia o tej porze roku normalną aktywność. Ich sierść i podszerstekpodszerstek stają się gęstsze i cieplejsze. Zabarwienie piór i sierści często robi się jaśniejsze, dzięki czemu zwierzęta stają się trudno zauważalne na tle śniegu. Dużym problemem jest znalezienie pożywienia. Dziki, sarny i jelenie grzebią w śniegu, wyjadając resztki trawy, korzenie czy pozostałe po jesieni owoce. Zazwyczaj las jest w stanie wyżywić swoich mieszkańców. Czasem jednak, w okresie wyjątkowo śnieżnych i długich zim, leśnicy muszą dokarmiać zwierzęta. Wykładają im w paśnikach siano, marchew, kapustę i ziarna zbóż.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RkwzMLiZiNWIV
Film omawia sposoby przygotowania się zwierząt do nadchodzącej zimy.
Badanie przyrody zimą.
notes;
aparat fotograficzny;
przewodnik po lesie w okresie zimowym.
Przypomnij sobie lub odszukaj w atlasach, książkach i Internecie nazwy zwierząt, jakie można spotkać zimą. Zanotuj swoje spostrzeżenia w notesie.
Zwróć uwagę, czy są wśród nich zwierzęta, których nie ma w twoim otoczeniu latem. Czy są wśród nich zwierzęta, których nie ma w twoim otoczeniu latem?
Zwróć uwagę lub dowiedz się o tropachtropach, które zwierzęta pozostawiają na śniegu lub miękkiej glebie: Czym się różnią? Jakiej są wielkości? Gdzie jest ich najwięcej? Poszukaj również śladów zwierząt: piór, sierści, odchodów. Gdzie jest ich najwięcej?
Porównaj swoje obserwacje z obserwacjami koleżanek i kolegów.
Zimą nie da się zauważyć tylu gatunków zwierząt, co latem. Część z nich zapada w sen zimowy, wiele ptaków odlatuje do ciepłych krajów.
Do ptaków zimujących w Polsce należą sikory. Zima jest dla nich wielkim wyzwaniem. Aby się ogrzać, zużywają mnóstwo energii i po nocy pilnie muszą się najeść. Jeśli w ciągu pół godziny od przebudzenia sikora nie znajdzie pożywienia – umiera. Dlatego wiele osób wywiesza zimą płaty słoniny, którą sikory chętnie się żywią.
U samca sikory bogatki czarny pasek na żółtym jest wyraźny i szerszy niż u samicy i młodych osobników.
4. Zimowi goście
Większość ptaków odlatuje z Polski pod koniec lata i jesienią. Zimą spotykamy głównie te żyjące u nas cały rok. W miejsce niektórych ptaków odlatujących na zimę przylatują z zimniejszych krajów inne - należące do tego samego gatunku. Tak jest chociażby w przypadku gawronów, sójek, kawek czy grubodziobów.
Zimą można obserwować też ptaki, których latem u nas nie ma. Należą do nich na przykład jemiołuszki zwyczajne i gile zwyczajne. Dlaczego przylatują? Przybywają ze wschodu i z północy Europy, gdzie zima jest znacznie bardziej surowa. Upodobały sobie u nas wiele drzew, np. jarzębiny czy jemioły, których owoce są doskonałym pokarmem. Do ptaków zimujących należą również krzyżodzioby sosnowe. Podczas łagodnych zim miejsce zamieszkania mogą u nas znaleźć ptaki wodne, np. kaczki lodówki, uhle zwyczajne i edredony zwyczajne. Niektóre z nich można spotkać tylko nad brzegiem morza. Niekiedy zimują u nas także duże drapieżniki jak myszołowy włochate czy sowy śnieżne.
Przykłady ptaków przylatujących do Polski na zimę
Dla niektórych zwierząt zima jest okresem rozrodu. Przykładem są krzyżodzioby. Zima to dla nich dobry czas, gdyż żywią się nasionami drzew iglastych. Nasiona szyszek sosen, świerków i modrzewi zawierają dużo składników odżywczych, dlatego ptaki te nawet w mroźne dni z łatwością mogą wykarmić swoje pisklęta.
Jemiołuszki przylatują do nas z Finlandii i Rosji. Gdy jest ciepło, odżywiają się owadami. Jednak gdy przylatują na jesień i zimę do Polski, żywią się owocami. Ptaki te potrzebują ogromnych ilości pożywienia – codziennie zjadają dwa razy więcej, niż same ważą. Trawią pokarm bardzo szybko – zaledwie w kilkanaście minut. Wiosną jemiołuszki znów zaczynają odżywiać się owadami.
Podsumowanie
Jesienią dni stają się coraz krótsze i chłodniejsze. Dla żywych organizmów jest to zapowiedź nadchodzącego pogorszenia pogody związanego ze skracaniem się dnia i coraz niższego położenia.
Jesienią rośliny obumierają (rośliny jednoroczne), u bylin zamierają części nadziemne, a większość drzew i krzewów zrzuca liście.
Mnóstwo zwierząt jesienią zbiera zapasy na zimę; niektóre zwierzęta zapadają w sen zimowy; wiele ptaków odlatuje w cieplejsze rejony.
Warunki pogodowe panujące w Polsce zimą sprzyjają niektórym ptakom przybywającym wówczas do naszego kraju.
Podczas hibernacji zwierzęta nie zużywają energii i mogą przeżyć zimę, nie odżywiając się.
Praca domowa
Wyjaśnij dlaczego niektóre ptaki tego samego gatunku odlatują na zimę, a inne do nas przylatują.
Spróbuj wyjaśnić, dlaczego nie wszystkie zwierzęta gromadzą zapasy na zimę.
Słownik
przemiany zachodzące w organizmie prowadzące do pełnego rozwoju, trwają od czasu powstania aż do śmierci organizmu
zimowe legowisko niedźwiedzia
zjawisko polegające na spowolnieniu czynności życiowych, występujące u zwierząt narażonych na niekorzystne warunki, jak niska temperatura zimą, np. nietoperze, niedźwiedzie, borsuki i wiele gryzoni (np. świstaki, chomiki syryjskie, żołędnice, orzesznice, koszatki, i nornice)
powtarzające się zrzucanie zewnętrznej warstwy ciała (naskórka, pancerza, włosów, piór)
warstwa krótkich, bardzo gęstych włosów występująca u wielu ssaków, nieprzemakalna i chroniąca przed utratą ciepła; zimą podszerstek jest bardziej obfity niż latem, np. u wilka, rysia, żbika, niektórych ras psów i kotów
rośliny, które nie zrzucają liści na zimę, np. sosna zwyczajna, świerk pospolity, jodła zwyczajna, kosodrzewina, limba
zjawisko powstające w wyniku zamarzania małych kropelek wody w momencie ich zetknięcia się z powierzchnią przedmiotów
pozostawione na miękkim podłożu odciski zwierząt (łap, racic, szponów itp.)
Zadania
Uzupełnij puste miejsca, wybierając brakujące elementy z listy.
brak im pokarmu, wody, zgromadzić zapas tłuszczu, tłuszczu, uśpienia, poszukują tam partnera, inne też odlatują, jedzenia, zgromadzić zapas wody, są przeganiane przez inne, intensywnego wzrostu, bo są dostępne smakołyki, osamotnienia, wybudzenia, najeść się do syta, budulca
Ptaki niezimujące w Polsce odlatują do ciepłych krajów, ponieważ .......................................................
Zwierzęta pozostające w Polsce, które nie są aktywne zimą, przechodzą w fazę hibernacji, czyli .......................................................
Przed zimą zwierzęta dużo jedzą, aby .......................................................
Niektóre zwierzęta pozostające zimą w Polsce przygotowują sobie w norach i dziuplach zapasy .......................................................
Wskaż poprawne określenia dotyczące bylin przed nastaniem zimy.
- obumierają całkowicie
- zbierają zapasy, aby ją przetrwać
- wydają nasiona
- przechodzą cały cykl rozwojowy