Kto? Gdzie? Kiedy?
Współcześnie, bardziej niż kiedykolwiek od momentu zakończenia II wojny światowej, ludzie zdają sobie sprawę, jak wielką wartością jest pokój i dążenie do jego utrzymania.
Niestety, każdego dnia człowiek przekonuje się, że pokój jest niezwykle kruchy, a zagrożenie wojną staje się bardzo realne… Wystarczy odnieść się do częstych konfliktów na Bliskim Wschodzie czy kontynencie afrykańskim, by znaleźć potwierdzenie tej opinii. Warto się zastanowić, dlaczego ludzie współcześni nie wyciągają wniosków z konfliktów i wojen, które miały miejsce w XX wieku? Dlaczego doświadczenia minionych pokoleń nie stanowią przestrogi?
W jakim stopniu ty jesteś wnikliwym obserwatorem współczesności? Czy interesujesz się bieżącymi wydarzeniami w kraju i na świecie? A może cechuje cię bierność i zniechęcenie? Jak zachowałabyś/ zachowałbyś się w sytuacji wymagającej od ciebie zaangażowania w walkę o wolność ojczyzny?
W zasobach internetowych dostępnych jest wiele materiałów audiowizualnych (zdjęć, filmów, nagrań) na temat życia w przedwojennej stolicy oraz działalności polskich organizacji walczących o wolność Polski w czasie II wojny światowej. Wśród nich można wymienić kilkuminutowy film Przedwojenna Warszawa czy Akcja pod Arsenałem (1977) w reżyserii Jana ŁomnickiegoJana Łomnickiego.
1) Przeczytaj powieść Kamienie na szaniec Aleksandra Kamińskiego.
2) Wynotuj z pierwszego rozdziału powieści informacje na temat życia bohaterów w przedwojennej Warszawie. Obejrzyj również film Przedwojenna Warszawa, a następnie dokończ poniższe zdania:
Przedwojenni warszawiacy, tak jak współcześni mieszkańcy miasta,...
Moją szczególną uwagę zwraca fragment rozdziału, w którym...
2) Wynotuj z pierwszego rozdziału powieści informacje na temat życia bohaterów w przedwojennej Warszawie. Zastanów się, czy ich sposób spędzania czasu wolnego, praca, nauka różni się od zwyczajów współczesnych mieszkańców miasta?
O autorze
Aleksander Kamiński
pedagog, wychowawca, instruktor harcerski, harcmistrz, żołnierz Armii Krajowej, pisarz, posługujący się licznymi pseudonimami (np. Dąbrowski, Fabrykant, Faktor, Juliusz Górecki, Hubert, Kamyk). Studiował historię i archeologię na Uniwersytecie Warszawskim. Jest uważany za ojca duchowego Szarych Szeregów.
W 1940 r. założył pismo „Biuletyn Informacyjny”, wydawane w Warszawie. Od 1941 r. pełnił funkcję szefa Biura Informacji i Propagandy (BIP) Okręgu Warszawskiego ZWZ (Związku Walki Zbrojnej).
W latach 1940–1944 kierował Organizacją Małego Sabotażu „Wawer”. W 1945 r. został wiceprzewodniczącym Związku Harcerstwa Polskiego, a w latach 1956–1958 pełnił funkcję przewodniczącego Naczelnej Rady Harcerskiej. W 1962 r. został profesorem. Był pracownikiem naukowym Uniwersytetu Łódzkiego.
Aleksander Kamiński jest autorem kilkunastu książek, ponad 300 artykułów i ponad 200 innych opracowań, a jednak sławę i pamięć czytelników zapewniła mu jedna powieść – Kamienie na szaniec (1943).
Kamienie na szaniec w opiniach czytelników
Wstęp (opinie czytelników)„Lektura obowiązkowa, którą czyta się z zapartym tchem, ze łzami w oczach. Książka, która na zawsze zostaje w sercu. Niesamowite jest to, że w czasie tak smutnym, tragicznym była w nich radość, miłość, siła przetrwania. Nie ma Ich. Odeszli. A jednak są. Żyją w każdym wrażliwym człowieku. Pokolenie Rudych, Alków i Zosiek pokazało nam, co to jest honor, braterstwo, odwaga, przyjaźń…”
Agnieszka Kowalska, LO, klasa II, Ciechanów„Ta opowieść o Nich zmieniła moje życie. Przestałam się bać być sobą.”
Joanna Sekutowicz, studentka, Warszawa„Za mało dziś wierzymy w siebie, w swe własne siły. Za mało wierzymy w sens robienia czegoś wielkiego. Może też za mało współdziałamy ze sobą… […] Rosną dziś młodzi ludzie, którzy zupełnie nie wiedzą, za kim iść… Książki Druha Kamińskiego są inspiracją do działania, myślenia i czucia…”
Witold Pietrusiewicz, Warszawa„Giną. To nie jest wyrównana walka… Więc – dlaczego? W imię jakich nadzwyczajnych celów poświęcają swoje życie «i kiedy trzeba, na śmierć idą po kolei jak kamienie ręką Boga rzucane na szaniec». Byli tacy jak my. Chodzili do szkoły, zdawali maturę (może się bali? – jak my). Nie wiedząc o swojej wielkiej próbie […], którą przeszli z podniesioną głową. Czy dziś byłoby to możliwe?”
Sylwester Brzuchacz, maturzysta, Kraków
Zadania
Jakie emocje wywołuje w tobie lektura Kamieni na szaniec? Zredaguj kilkuzdaniową wypowiedź, w której przedstawisz swoją ocenę tej książki.
Dokończ zdania, odwołując się do powieści Aleksandra Kamińskiego i przywołanych powyżej opinii czytelników.
Ta książka na zawsze zostaje w sercu, ponieważ...
Kamienie na szaniec są inspiracją do działania, ponieważ...
Rudy, Alek i Zośka pokazali, czym jest honor, ponieważ...
Bohaterowie utworu Kamińskiego poświęcają swoje życie w imię najwyższych wartości, takich jak...
Rudy, Alek i Zośka przeszli najtrudniejszą próbę charakteru z podniesioną głową, ponieważ...
Zaproponuj własny – autorski – wstęp do powieści Aleksandra Kamińskiego.
Wybierz właściwe określenia tak, by informacja była poprawna.
Kamienie na szaniec to {nowela} / {#powieść} {#Aleksandra Kamińskiego} / {Aleksandra Kamieńskiego}, której akcja rozgrywa się podczas {I wojny światowej} / {#II wojny światowej}, w okresie od {stycznia} / {#czerwca} {1936 r.} / {#1939 r.} do {#sierpnia} / {września} {#1943 r.} / {1945 r.}
Dopasuj pseudonimy i daty śmierci do właściwych osób – bohaterów powieści Kamińskiego.
Leszek Domański, pseud. {#Zeus} {Alek} {Sokół} {Rudy} {Zośka} {Czarny}, zm. {#1939/1940} {30 marca 1943} {20 sierpnia 1943} {21 sierpnia 1943} {1940/1941} {1939/1940}
Aleksy Dawidowski, pseud. {#Alek} {Zeus} {Sokół} {Rudy} {Zośka} {Czarny}, zm. {#30 marca 1943} {20 sierpnia 1943} {1939/1940} {20 sierpnia 1943} {21 sierpnia 1943} {1940/1941}
Jan Bytnar, pseud. {#Rudy} {Alek} {Zeus} {Sokół} {Czarny} {Zośka}, zm. {#30 marca 1943} {20 sierpnia 1943} {1939/1940} {20 sierpnia 1943} {21 sierpnia 1943} {1940/1941}
Tadeusz Zawadzki, pseud. {#Zośka} {Rudy} {Alek} {Zeus} {Sokół} {Czarny}, zm. {#20 sierpnia 1943} {1939/1940} {30 marca 1943} {20 sierpnia 1943} {21 sierpnia 1943} {1940/1941}
Scharakteryzuj wskazanych bohaterów, uwzględniając w swojej wypowiedzi najbardziej adekwatne cechy.
empatyczny, delikatny, wybitnie inteligentny, refleksyjny, pomocny, bezpośredni, silnie związany z matką, uparty, szczery, wybitnie inteligentny, urodzony przywódca, skromny, zawsze uśmiechnięty, przewidujący, samotnik, konsekwentny w działaniu, doskonały organizator, trochę roztrzepany, uczynny, wrażliwy na innych, ambitny
| RUDY | |
|---|---|
| ZOŚKA | |
| ALEK |
Wskaż miejsca wydarzeń ukazanych w powieści Kamienie na szaniec.
- Warszawa
- Kraków
- Sieczychy
- ZSRR
- Celestynków
- Katowice
- Celestynów
Ułóż plan wydarzeń powieści Kamienie na szaniec.
- Bohaterska śmierć Zośki.
- Dywersja.
- Depresja.
- Oto oni.
- Śmierć przyjaciół.
- Sabotaż.
- Tortury.
- Celestynów – uwolnienie więźniów.
- Akcja pod Arsenałem.
- Rudy aresztowany.
- Wysadzenie mostu.
- Okupowana Warszawa.
- Wrzesień 1939.
Wybierz dwa dowolne punkty z powyższego planu wydarzeń, a następnie dopisz
do nich po kilka podpunktów szczegółowo opisujących dane zdarzenie.
Zastanów się, które z tytułów rozdziałów powieści Aleksandra Kamińskiego mają charakter przenośny. Wyjaśnij ich znaczenie.
Odszukaj w II rozdziale powieści informacje na temat życia w okupowanej Warszawie. Zastanów się i wyjaśnij, dlaczego narrator do opisania sytuacji panującej w stolicy użył słów: Warszawa w październiku 1939 roku była miastem grozy.
Odszukaj w słowniku języka polskiego termin konspiracja i zapisz jego definicję. Następnie podaj do niego po trzy przykłady wyrazów pokrewnych i bliskoznacznych.
Obejrzyj film Akcja pod Arsenałem (1977) w reżyserii Jana ŁomnickiegoJana Łomnickiego. Przypomnij sobie również treść piątego rozdziału powieści. Następnie ułóż plan przebiegu akcji odbicia Rudego.
Przypomnij sobie treść piątego rozdziału powieści. Następnie ułóż plan przebiegu akcji odbicia Rudego.
Wysłuchaj wspomnienia dr. Zygmunta KujawskiegoZygmunta Kujawskiego pt. „Zośka” zmarł na moich rękach„Zośka” zmarł na moich rękach (1971). Na podstawie nagrania omów:
1) Co było sukcesem, a co porażką akcji we wsi Sieczychy?
2) Co Zygmunt Kujawski określa mianem „okupacyjne życie”.
Wyszukaj w dostępnych źródłach informacje na temat Zygmunta KujawskiegoZygmunta Kujawskiego pseudonim Brom. Sporządź krótką notatkę na temat jego udziału w akcji likwidacji posterunku żandarmerii niemieckiej we wsi Sieczychy.
Doświadczenie wojny
Stanisław BurkotStanisław Burkot, wybitny krakowski badacz literatury XIX i XX wieku, zwraca uwagę na to, że artyści nie potrafili poradzić sobie z doświadczeniem wojny. Nie umieli o niej pisać.
Czasy II wojny światowej okazały się tak traumatycznym i trudnym przeżyciem, że podważyły wiarę w humanistyczne ideały, w wartość kultury europejskiej. Artyści – zdaniem Burkota – nie potrafili znaleźć odpowiednich środków wyrazu, aby oddać prawdę o tamtych tragicznych momentach w historii świata.
Literatura polska 1939‑2009Wobec wojny – [przyp. red.[przyp. red.] bezradne okazały się tradycyjne gatunki prozy fabularnej, […] zwłaszcza powieści, której – co wynikało z tradycji gatunku – przypisywano zdolność do utrwalania wielkich obszarów życia społecznego, tworzenia syntez, obrazów fikcyjnych, lecz wiernych rzeczywistości. Wielkie wydarzenia historyczne kusiły twórców do ujęć epickich. Wymagały one jednak w konstruowaniu fabuł wyróżnienia wielkich bohaterów, sprawców wydarzeń. […] Tymczasem wojny totalne XX wieku uniemożliwiały takie ujęcie. Bohaterzy stawali się anonimowi, decyzje zapadały w sztabach, z dala od linii frontu, gdzie ginęły masy żołnierskie. Śmierć była także anonimowa. Żołnierz umierał, nie widząc niekiedy twarzy wroga – ginął od bomb, min, stratowany przez pojazdy pancerne. Wojna totalna zwracała się przeciwko cywilom, polegała na burzeniu nie tylko fortyfikacji, lecz całej struktury gospodarczej. Cywilów ginęło więcej niż żołnierzy. […] Bluźnierstwem i obelgą wobec niewinnych ofiar wydawało się układanie fikcyjnych fabuł, wyróżnianie herosówherosów […]. Owo poszukiwanie pojedynczego człowieka w wojnie totalnej wyodrębniło, w sensie literackim, lotników, walczących sam na sam w pojedynkach powietrznych; kapitanów okrętów wojennych, i później – już na prawach mitu i legendy – dowódców oddziałów partyzanckich.
Źródło: Stanisław Burkot, Literatura polska 1939-2009, Warszawa 2010.
Po przeczytaniu powyższego tekstu wykonaj ćwiczenia:
Wskaż problemy trapiące polską literaturę lat 1939 -2009, na jakie zwraca uwagę Stanisław Burkot.
Zastanów się i odpowiedz, w jakim stopniu opinię Stanisława Burkota można odnieść do powieści Aleksandra Kamińskiego. Uzasadnij swoją odpowiedź.
„Być zwyciężonym i nie ulec...”
Być zwyciężonym i nie ulec to zwycięstwo,
zwyciężyć i spocząć na laurach to klęska.
Józef Piłsudski
Zastanów się i odpowiedz, co oznaczają słowa, których autorem jest Józef Piłsudski.
Sięgnij do różnych źródeł wiedzy i zbierz najważniejsze, twoim zdaniem, informacje o Józefie Piłsudskim.
Zastanów się i odpowiedz, dlaczego postać Józefa Piłsudskiego staje się ważnym kontekstemkontekstem dla właściwego odczytania Kamieni na szaniec?
Zredaguj, odwołując się do powieści Aleksandra Kamińskiego i własnych doświadczeń, wypowiedź argumentacyjną, w której punktem wyjścia uczynisz słowa: Być zwyciężonym i nie ulec to zwycięstwo, zwyciężyć i spocząć na laurach
to klęska.
Zadaniowo
Zredaguj wypowiedź pisemną, w której – w imieniu bohatera Kamieni na szaniec wzbudzającego twoją największą sympatię – zachęcisz do przeczytania powieści.
Zastanów się, czego chciałabyś/ chciałbyś się dowiedzieć od autora Kamieni na szaniec, gdybyś mogła/ mógł przeprowadzić z nim wywiad. Ułóż kilka lub kilkanaście pytań.
Zapoznaj się z poniższymi słowami kluczami związanymi z lekcją, a następnie zaproponuj ich własną kolejność. Możesz kierować się tym, co cię zaciekawiło, poruszyło, zaskoczyło itp. Przygotuj krótkie uzasadnienie swojej propozycji.
Słowa klucze: wojna, patriotyzm, poświęcenie, solidarność.