Witalizm i urbanizm: upojenie życiem, upojenie miastem

Rodzinnym miastem Juliana Tuwima była Łódź, ówczesny prężnie rozwijający się ośrodek przemysłowy, którego rzeczywistość trwale naznaczyła świadomość przyszłego poety. Ukształtowała dziecięcą i młodzieńczą wrażliwość doświadczeniami zurbanizowanej przestrzeni i miejskiej zbiorowości. To tutaj mógł obserwować dynamiczny rozwój miasta i ściśle z nim związany ciężki los „prostego człowieka” – robotnika. Doświadczenia te – wśród wielu innych – są wyraźnie obecne w jego poezji.
W 1911 roku wydał przekłady na język esperanto liryków Leopolda Staffa, z którym zresztą później przez wiele lat łączyły go więzi graniczącego z uwielbieniem uznania dla mistrzostwa poetyckiego – a zarazem przyjaźni. Na łamach prasy debiutował Tuwim wierszem Prośba w 1913 roku. Przed publicznością wystąpił po raz pierwszy w połowie grudnia 1915 roku z prelekcją na temat futuryzmuj0000000FLB3v20_000tp004futuryzmu (Apostołowie brutalnego jutra).
Jego pierwszą książką poetycką był zbiór Czyhanie na Boga, wydany w 1918 roku. Później wydał jeszcze siedem tomów wierszy.
W momencie wydania debiutanckiego Czyhania na Boga nazwisko Tuwima nie było odbiorcom poezji zupełnie obce. Nieco wcześniej bowiem na łamach „Pro Arte et Studio”– pisma studentów Uniwersytetu Warszawskiego – ukazał się wiersz Tuwima Wiosna. Dytyramb (1918), który wywołał skandal. Dosadne, naturalistyczne obrazowanie, swoiste ironiczno‑satyryczne spojrzenie podmiotu, i wyrażone językiem łamiącym poetyckie konwencje stylistyczne dało rezultat, który odebrano jako prowokację estetyczną i obyczajową. Tym sposobem nazwisko Tuwima zyskało rozgłos, a przez stołeczne środowisko literackie przetoczyła się dyskusja o granicach artystycznej wolności i prawie twórcy do nieskrępowanych wyborów estetycznych. Spór ten stanowił ważny etap w procesie kształtowania się przyszłej grupy Skamander i skamandryckiej poetyki.
Jeszcze z czasów łódzkiej młodości wyniósł fascynację zjawiskami z peryferii oficjalnej kultury: magią, demonologią, różnego rodzaju kuriozamij0000000FLB3v20_000tp005kuriozami literatury. Efektem tych fascynacji jest wiele książek (Czary i czarty polskie oraz Wypisy Czarnoksięskie, Polski słownik pijacki i Antologia bachiczna, Pegaz dęba, czyli panopticumj0000000FLB3v20_000tp006panopticum poetyckie, Cicer cum caulej0000000FLB3v20_000tp007Cicer cum caule), aczkolwiek źródło to oddziaływało również na poezję Tuwima. Był również twórcą antologii literackich (Cztery wieki fraszki polskiej, Polska nowela fantastyczna). Nie wolno też zapominać o doskonałych wierszach dla dzieci (m.in. Lokomotywa, Rzepka, Ptasie radio, Słoń Trąbalski, Zosia Samosia), które stanowią współcześnie żelazny kanon tego obszaru literatury.
Z powodu żydowskiego pochodzenia był w dwudziestoleciu prześladowany i brutalnie niekiedy atakowany przez środowiska nacjonalistyczne. Doświadczenia tego rodzaju, w połączeniu z agorafobią (lękiem przed otwartą przestrzenią) i stanami depresji oraz kompleksem wynikłym z wyraźnego znamienia na twarzy – trwale naznaczyły nie tylko codzienne życie poety, ale również jego twórczość. Stały się niewątpliwie jednym z czynników warunkujących stopniowe nasilanie się ciemnej tonacji nastrojowej i problemowej w wierszach.
W 1936 napisał satyryczno‑katastroficzny poemat Bal w Operze, opublikowany dopiero 10 lat później, w niepełnej zresztą wersji. Wojnę spędził na uchodźstwie, głównie w Stanach Zjednoczonych. Podjął wówczas pracę nad Kwiatami polskimi. Pierwsza część zamierzonego na większą skalę i nigdy nieukończonego dzieła ukazała się w 1949 roku.
W 1946 roku powrócił do kraju. Związał się z ustrojem i władzą Polski Ludowej, dzięki czemu stał się ważną i celebrowaną osobistością oficjalnego życia kulturalnego. Kontynuował wówczas pracę przekładową, opublikował szereg artykułów poświęconych ciekawostkom i osobliwościom literatury, ale oryginalnej twórczości poetyckiej powstało po wojnie niewiele, najczęściej były to zresztą teksty wyraźnie ustępujące jakością utworom przedwojennym.
Julian Tuwim zmarł nagle, 27 grudnia 1953 roku, podczas urlopu spędzanego z rodziną w Zakopanem.