Podwodne ogrody raf koralowych zasiedlone są przez miliardy barwnych organizmów. To parzydełkowce. Przypominają fantastyczne kwiaty. Jeszcze w XVIII wieku uznawano je za rośliny, a nie zwierzęta. Są długowieczne, żyją w wielkich skupiskach, z ich szkieletów powstają skały. Mogą wydzielać bardzo niebezpieczny jad!
R5ChWJYpzDZ79
Aby zrozumieć poruszane w tym materiale zagadnienia, przypomnij sobie:
jakie są sposoby odżywiania się zwierząt;
jak zbudowane są zwierzęta;
jakie są czynności życiowe zwierząt.
Twoje cele
Przedstawisz środowisko życia, cechy morfologiczne i tryb życia parzydełkowców.
Zaobserwujesz przedstawicieli parzydełkowców i przedstawisz cechy wspólne tej grupy zwierząt.
Wyjaśnisz znaczenie parzydełkowców w przyrodzie.
itt5O2LCfh_d5e249
1. Cechy zwierząt
Zwierzęta są cudzożywne (heterotroficzne), niezdolne do samodzielnego wytwarzania pożywienia. Energię niezbędną do funkcjonowania czerpią z pokarmu. Żywią się roślinami i innymi organizmami, na które aktywnie polują, lub padliną i szczątkami organicznymi znajdującymi się w wodzie lub w glebie. Większość zwierząt przemieszcza się w poszukiwaniu pokarmu lub partnera do rozrodu, a pozostałe prowadzą osiadły tryb życia.
R4k0jQRuf85GH1
1
Ćwiczenie 1
R16b2a2l4GF0q
R19ErQvEVF0qN
Przypomnij sobie charakterystyczne cechy zwierząt.
Ukwiały zaliczane są do zwierząt, ponieważ są cudzożywne, czyli same nie wytwarzają pożywienia, a energię niezbędną do funkcjonowania czerpią z pokarmu.
itt5O2LCfh_d5e311
2. Jak są zbudowane parzydełkowce?
Parzydełkowce charakteryzują się mało skomplikowaną budową. Ich ciało składa się z 2 warstw komórek, które tworzą tkanki o strukturze zbliżonej do tkanki nabłonkowej i nerwowej innych zwierząt. Nie posiadają układów oddechowego, krwionośnego i wydalniczego. Ich układ nerwowy i mięśniowy jest słabo rozwinięty. Wnętrze ciała stanowi obszerna jama gastralnajama gastralnajama gastralna, w której zachodzi trawienie i wchłanianie pokarmu. Niestrawione resztki usuwane są z jamy gastralnej przez otwór gębowy.
Dorosłe parzydełkowce są zwierzętami o symetrii promienistejsymetria promienistasymetrii promienistej. Mogą występować w dwóch postaciach – osiadłego polipapolippolipa i swobodnie pływającej w wodzie meduzymeduzameduzy. Jednak przez większą część swojego cyklu życiowego przybierają tylko jedną z form.
Ciało polipa kształtem przypomina przytwierdzony do podłoża worek. Jego dolna część, stopa, przytwierdzona jest do podłoża. Otwór gębowy znajduje się w części szczytowej ciała, jest skierowany ku górze i otoczony wieńcem ramion, które służą do napędzania przepływu wody i chwytania pokarmu oraz do obrony przed drapieżnikami. Ciało meduzy ma postać dzwonu. Otwór gębowy u tej formy znajduje się w spodniej części ciała i też jest otoczony ramionami.
Rsh2p20iWkd3r
1
Ćwiczenie 2
R1X0uwSiBva37
Czy zachodzi u nich wymiana gazowa? Jeśli tak, to jakie części ciała (struktury) mogą w niej uczestniczyć?
Parzydełkowce, mimo że nie mają wyspecjalizowanych narządów oddechowych, przeprowadzają wymianę gazową. Wymiana gazowa zachodzi całą powierzchnią ciała.
Ciekawostka
Ciało meduz składa się w 95% z wody. Średnica ich parasoli wynosi od 1 mm do 2 m. Meduza o średnicy 50 cm potrafi przefiltrować 50 tys. litrów wody dziennie, pożerając zawarte w niej drobne szczątki i organizmy oraz ikrę ryb.
1
Obserwacja 1
Problem badawczy: W jakiej postaci występuje stułbia pospolita?
R1Q4K72TcJHFZ
Co będzie potrzebne
fotografia stułbi pospolitej.
Instrukcja
Obejrzyj znajdującą się poniżej fotografię przedstawiającą stułbię pospolitą. Zwróć uwagę na jej kształt i tryb życia.
Określ, w jakiej postaci występuje stułbia pospolita: polipa czy meduzy.
Zanotuj swoje odpowiedzi w formularzu. Zweryfikuj hipotezę.
R1OY8Yr8DOrRj
R12w0LbDE2lFd
Zwróć uwagę, czy przedstawiona na fotografii stułbia pospolita prowadzi osiadły tryb życia czy swobodnie pływa w wodzie.
Wyniki: Stułbia pospolita kształtem przypomina przytwierdzony do podłoża worek. Prowadzi osiadły tryb życia.
Wnioski: Stułbia pospolita występuje w postaci polipa. Hipoteza 1 jest prawdziwa, a hipoteza 2 fałszywa.
Dla zainteresowanych
Gąbki to szczególna grupa zwierząt o jeszcze prostszej budowie niż parzydełkowce. Ich komórki nie tworzą ani tkanek, ani narządów. Są organizmami osiadłymi, zamieszkują dno mórz, oceanów i rzadko jezior. Żyją pojedynczo lub w zespołach, koloniach, które mogą osiągać nawet 2 m wysokości. Żywią się drobinami organicznymi, które odfiltrowują z wody i wchłaniają bezpośrednio do komórek. Posiadają szkielet wewnętrzny w postaci pojedynczych, drobnych igiełek, które mogą tworzyć porowate struktury.
W Polsce występuje tylko 9 gatunków gąbek. Jednym z nich jest nadecznik stawowy, który tworzy krzaczkowate kolonie porastające dno czystych, słodkowodnych jezior i wolno płynących rzek.
RAhYYXOPnPZx2
itt5O2LCfh_d5e374
3. Parzydełkowce są organizmami wodnymi
Parzydełkowce żyją we wszystkich strefach klimatycznych, większość gatunków w wodach słonych. Są bardzo wrażliwe na zmiany temperatury i zasolenia wody. Zwykle występują w wodach bardzo czystych, dlatego należą do tzw. organizmów wskaźnikowych (bioindykatorów)organizm wskaźnikowy (bioindykator)organizmów wskaźnikowych (bioindykatorów).
Parzydełkowce, jak meduzy i niektóre polipy, mogą żyć samotnie. Większość polipów tworzy jednak skupiska zwane koloniami, które powstają wtedy, kiedy osobniki po podziale nie oddalają się od siebie. Jednostki tworzące kolonię kontaktują się ze sobą, a czasem specjalizują w wykonywaniu funkcji warunkujących przetrwanie kolonii (np. jedne zajmują się głównie odżywianiem, a inne – rozmnażaniem). Polipy najczęściej prowadzą osiadły tryb życia, rzadziej przemieszczają się po dnie zbiorników wodnych, krocząc lub koziołkując. Podczas żerowania rozciągają się na całą długość i ramionami przeczesują wodę. Zaniepokojone kurczą się do niewielkich rozmiarów.
RUQWhrc5IloRb
Meduzy aktywnie pływają w toni wodnej, wykorzystując ruch odrzutowy. Wywołują go skurcze dzwonu, które powodują gwałtowne wyrzucanie wody zassanej wcześniej do jamy gastralnej. Meduzy zaliczamy do organizmów planktonowychplanktonplanktonowych, ponieważ nie mają struktur, które umożliwiłyby przeciwstawianie się prądowi wody lub ściganie ofiary.
Rs23C50hNaRqO
1
Ćwiczenie 3
R15STzu03ofMj
R16aC8ULhiN6f
Zastanów się, czy chełbia modra ma formę polipa czy meduzy. Przypomnij sobie, jaki rodzaj ruchu jest charakterystyczny dla tych osobników.
Chełbia modra porusza się ruchem odrzutowym. Wywołują go skurcze dzwonu, które powodują gwałtowne wyrzucanie wody zassanej wcześniej do jamy gastralnej.
1
Ćwiczenie 4
R97vbutl0Q1Fj
RjWOdboPcK62y
Zwróć uwagę, które części ciała opierane są o podłoże podczas kroczenia i koziołkowania.
Kroczenie polega na opieraniu się o podłoże ramionami, a następnie przeciąganiu reszty ciała w to miejsce, a koziołkowanie na opieraniu się o podłoże naprzemiennie stopą i ramionami.
itt5O2LCfh_d5e490
4. Komórki parzydełkowe
Większość parzydełkowców żywi się zawiesiną organiczną i drobnymi organizmami planktonowymi. Jedynie nieliczne gatunki, zwłaszcza meduzy i kolonijne wolno pływające polipy, jak żeglarz portugalski, potrafią chwytać większe zwierzęta, np. ryby.
Nazwa „parzydełkowce” pochodzi od komórek parzydełkowychkomórka parzydełkowakomórek parzydełkowych używanych do obrony, łapania i obezwładniania ofiary. Komórki te występują na powierzchni czułków i ramion. Są potężną bronią – niektóre gatunki parzydełkowców mogą uśmiercić nawet człowieka.
Uaktywnienie komórek parzydełkowych następuje wtedy, gdy ofiara, przepływając obok zwierzęcia, dotknie jego czułków lub ramion.
R1UyP9jLDFmYr
1
Ćwiczenie 5
R1BWZgaaJrsHW
Dawniej zielenice nazywano glonami. Jak odżywiają się zielenice i czym mogą dzielić się ze stułbią? Co stułbia ma do zaoferowania zielenicom?
Zielenica dostarcza stułbi zielonej substancje odżywcze wytworzone w procesie fotosyntezy, natomiast w zamian otrzymuje schronienie.
Ciekawostka
Jednym z najbardziej jadowitych zwierząt świata jest osa morska, meduza występująca u wybrzeży Australii. Jej jad jest 300 razy silniejszy od jadu kobry, a każdy z jej kilkumetrowych czułków ma w sobie wystarczająco dużo toksyny, aby zabić 60 dorosłych osób.
itt5O2LCfh_d5e550
Dla zainteresowanych
Jak rozmnażają się parzydełkowce?
Parzydełkowce mogą się rozmnażać płcioworozmnażanie płciowepłciowo i bezpłcioworozmnażanie bezpłciowebezpłciowo. Dorosłe polipy rozmnażają się zwykle bezpłciowo przez pączkowaniepączkowaniepączkowanie lub rzadziej przez podział poprzeczny. U wielu gatunków, np. u rodzimej stułbi pospolitej, osobnik potomny oddziela się od ciała osobnika macierzystego i zaczyna samodzielne życie. U innych gatunków pozostaje zrośnięty z ciałem polipa macierzystego, w wyniku czego zaczyna się tworzyć kolonia, która rozrasta się przez pączkowanie kolejnych polipów.
R1WQOcmY9Yqrv
Podział poprzeczny jest sposobem rozmnażania się pewnych gatunków, podczas którego z polipów powstają meduzy. Początkowo na ciele polipa pojawiają się drobne przewężenia, które stają się coraz wyraźniejsze i ostatecznie umożliwiają odrywanie się talerzykowatych struktur – młodocianych meduz.
R15OtACwlmwFu
Podczas rozmnażania płciowego dorosłe osobniki uwalniają do wody komórki rozrodcze (gamety): samce plemniki, a samice komórki jajowe. Łączą się one ze sobą w procesie zapłodnienia, w wyniku czego powstaje zygota. Z niej wykształca się orzęsiona larwa, która po pewnym czasie osiada na dnie zbiornika i przekształca się w polip.
Ciekawostka
Kolonia koralowca, od momentu powstania z pojedynczego polipa aż do naturalnego obumarcia, może przetrwać nawet 4200 lat.
itt5O2LCfh_d5e604
5. Znaczenie parzydełkowców
Wśród parzydełkowców szczególne znaczenie w przyrodzie mają koralowce. Jako jedyne wytwarzają twarde, wapienne szkielety. Po obumarciu polipa szkielety nie ulegają rozkładowi, lecz gromadzą się, tworząc rafę koralową, która stanowi podłoże do wzrostu kolejnych pokoleń koralowców. Z upływem czasu rafa rozrasta się tak bardzo, że może się wznosić ponad powierzchnię wody i dać początek wyspie. Setki wysp na Oceanie Spokojnym powstało właśnie w ten sposób. Przyrost raf jest wyjątkowo powolny i wynosi zaledwie 1 m na 1000 lat.
Rafy koralowe są środowiskiem życia bardzo wielu organizmów. Wśród kolonii parzydełkowców schronienie znajdują liczne gatunki bajecznie kolorowych ryb, skorupiaków, ślimaków, rozgwiazd i jeżowców. Są one także miejscem występowania wielu protistów roślinopodobnych i zwierzęcych. Parzydełkowce stanowią również źródło pokarmu dla wielu zwierząt morskich. Szkielety koralowców, zwłaszcza korala szlachetnego, są używane do wyrobu biżuterii i innych ozdób. Niektóre gatunki parzydełkowców są bardzo niebezpieczne dla człowieka, mogą powodować poparzenie, a nawet śmierć.
Galeria fotografii przedstawiających bogactwo życia na rafie koralowej
RL9DbGTq9myP8
R1GROgKIIMTOO
R8jNzNVIkiHcB
R17ae1ZhRIDYg
1
Ćwiczenie 6
R1Jy74ztZ1atG
Zastanów się, w jaki sposób ratowane są gatunki szczególnie narażone na zniszczenie/wyginięcie.
Za zbieranie fragmentów raf koralowych grożą wysokie kary, ponieważ gatunki parzydełkowców tworzących rafy koralowe objęte są ochroną.
Ciekawostka
Pewne ślimaki morskie masowo zjadają jadowite meduzy, a w uchyłku jelita, zdolnym do otwierania się na zewnątrz, gromadzą ich komórki parzydełkowe. Na bazie substancji toksycznych obecnych w zjadanych parzydełkach wytwarzają jad, który wykorzystują później do obrony przed własnymi wrogami.
RVMzaSWh9ziWN
itt5O2LCfh_d5e657
Podsumowanie
Parzydełkowce żyją wyłącznie w środowisku wodnym, głównie w wodach słonych.
Parzydełkowce są zwierzętami tkankowymi o promienistej symetrii ciała.
Parzydełkowce mogą występować w postaci polipa i meduzy.
Polipy prowadzą osiadły lub półosiadły tryb życia. Kształtem przypominają worek. Są przytwierdzone do podłoża stopą. W szczytowej części ich ciała znajduje się otwór gębowy otoczony wieńcem ramion.
Meduzy unoszą się w wodzie. Kształtem przypominają dzwon. Ich otwór gębowy znajduje się po spodniej części ciała. Jest otoczony wieńcem ramion.
Parzydełkowce są drapieżnikami.
Koralowce tworzą rafy koralowe, będące środowiskiem życia wielu organizmów.
Praca domowa
11
Ćwiczenie 1
Rgt8cl2avncX9
Zastanów się, jak zbudowane są wszystkie parzydełkowce.
Do cech charakterystycznych parzydełkowców należą:
ciało zbudowane z dwóch warstw komórek;
wnętrze ciała wypełnia jama gastralna;
symetria promienista;
obecność komórek parzydełkowych.
1
Ćwiczenie 2
R12RVPUq6CnJV
W odpowiedzi uwzględnij cechy budowy oraz formę rozrodu.
Dolna część ciała polipa przytwierdzona jest do podłoża. Na górnej części znajduje się otwór gębowy otoczony wieńcem ramion, co ułatwia zdobywanie pokarmu i obronę przed drapieżnikami. Zwykle rozmnaża się bezpłciowo, np. przez pączkowanie i podział poprzeczny.
itt5O2LCfh_d5e718
Słownik
jama gastralna
jama gastralna
przestrzeń wypełniająca wnętrze ciała parzydełkowca, w której zachodzi trawienie pokarmu i wchłanianie składników odżywczych
komórka parzydełkowa
komórka parzydełkowa
komórka charakterystyczna dla parzydełkowców, służąca do obrony i polowania, składająca się z pęcherzyka wypełnionego trującą lub paraliżującą substancją i wyrostka czuciowego, którego dotknięcie powoduje wystrzelenie długiej, pustej w środku nici; przez tę nić toksyna dostaje się do organizmu ofiary
meduza
meduza
postać parzydełkowca o kształcie dzwonu; otwór gębowy znajduje się w spodniej części ciała, jest skierowany w dół i otoczony ramionami
organizm wskaźnikowy (bioindykator)
organizm wskaźnikowy (bioindykator)
roślina lub zwierzę mające ściśle określone wymagania siedliskowe, wykorzystywane jako wskaźnik stanu środowiska naturalnego
pączkowanie
pączkowanie
sposób rozmnażania bezpłciowego występujący m.in. u polipów; na bocznej ścianie ciała polipa powstaje pączek, który stopniowo rośnie i rozwija się w nowego osobnika
plankton
plankton
zespół organizmów biernie unoszących się w toni wodnej, niezdolnych do aktywnego pływania, do których należą m.in. bakterie, drobne protisty i niektóre zwierzęta
polip
polip
postać parzydełkowca kształtem przypominająca worek; jego podstawa, zwana stopą, jest przytwierdzona do podłoża, a otwór gębowy znajdujący się w części szczytowej ciała jest skierowany ku górze i otoczony wieńcem ramion
rozmnażanie bezpłciowe
rozmnażanie bezpłciowe
rozmnażanie odbywające się bez udziału komórek rozrodczych, np. przez podział, pączkowanie
rozmnażanie płciowe
rozmnażanie płciowe
rozmnażanie, w którym nowy organizm rozwija się z zapłodnionej komórki jajowej
symetria promienista
symetria promienista
cecha planu budowy organizmu pozwalająca na wyznaczenie więcej niż jednej płaszczyzny symetrii, występująca u zwierząt osiadłych i planktonicznych oraz niektórych roślin naczyniowych