Architektura sakralna Wielki Meczet – La Mezquita Kordoba, Hiszpania

"Pochodzący z VIII w., lecz wielokrotnie przebudowywany meczet, służący obecnie za katedrę rzymskokatolicką diecezji Córdoba w Hiszpanii. Z kolei Wielki Meczet stanął na miejscu kościoła wzniesionego przez Wizygotów panujących tu przed najazdem arabskim na Półwysep Iberyjski. La Mezquita jest jednym z najbardziej znanych meczetów na świecie, głównie dzięki słynnej sali z lasem kolumn. Po rekonkwiście Hiszpanie postawili na środku meczetu katedrę gotycką. Jest największym byłym meczetem w Europie, jego powierzchnia to ok. 23 000 m². Budowę obiektu rozpoczęto ok. 600 r., za panowania Wizygotów, jako kościół pod wezwaniem św. Wincentego. Kościół ów odkupił od chrześcijan w latach 784–785 emir Kordoby z dynastii Umajjadów, Abd ar-Rahman I (756–788) i wybudował na jego miejscu meczet. Meczet przylegał do pałacu emira Kordoby. Pierwszy budynek, na planie kwadratu o boku 70 m i powierzchni całkowitej 5000 m², składał się z prostokątnej, poprzecznie usytuowanej sali modlitw oraz takiego samego kształtu dziedzińca. Sala kolumnowa miała 110 kolumn pochodzących ze starożytności i okresu panowania Wizygotów, zgrupowanych w 7 naw (ar. riwak). Niektórzy są zdania, że mihrab meczetu nie wyznacza dokładnego kierunku kibli, ponieważ budynek wystawiono na fundamentach z okresu rzymskiego i wizygockiego. Inni wysuwają tezę, że kibla kordobańska w koncepcji Abd ar-Rahmana I miała odpowiadać dokładnie „kibli” damasceńskiej – tak jakby nie doszło do upadku i rzezi Umajjadów w 750 r. i jakby jedyny ocalały ich przedstawiciel nie uciekł z Syrii do Andaluzji. Za panowania Abd ar-Rahmana II (822–852) dokonano w latach 832–848 znacznej rozbudowy: powiększono wnętrze dwukrotnie, liczbę kolumn do 200, ścianę kibli przesunięto na południowy wschód. Za Abd ar-Rahmana III (912–961) salę modlitw powiększono jeszcze bardziej, a na skraju dziedzińca ustawiono kwadratowy minaret wysokości 34 m. Za panowania Al-Hakama II (961–976) sala modlitw urosła do wymiarów 70 × 115 m, a liczba kolumn do 320. Liczne kolumnady, mihrab w kształcie ośmiokątnej kaplicy oraz 3 kopuły o sklepieniu krzyżowym, tak charakterystyczne dla budownictwa Umajjadów hiszpańskich, nadają budowli niepowtarzalny charakter. Po raz ostatni powiększono salę modlitw w latach 987–990 za Al-Mansura Ibn Abi Amira (lepiej znanego w Europie jako Almanzor), kadiego kalifa Hakama II (961–976) i wielkiego wezyra. Za kalifa Hiszama II (976–1013) dodano 8 naw i 224 kolumny od strony północno-wschodniej; Wielki Meczet liczył wówczas 544 kolumny, 18 filarów przy fasadzie i 44 filary wewnętrzne; pomieszczenie wewnętrzne miało 130 × 115 m powierzchni. W celu podwyższenia sklepienia w meczecie kordobańskim zastosowano dwukondygnacyjne arkady, których pomysł zapożyczono z akweduktów rzymskich w Méridzie i Segowii. W Wielkim Meczecie arkady dolne są kształtu podkowiastego, górne mają łuki okrągłe. Ponadto klińce łuków są, na wzór bizantyński, na przemian w kolorze białym i czerwonym (ar. ablak), co nadaje lekkości całej konstrukcji. Ów las kolumn zwieńczonych arkadami stwarza wrażenie, iż wnętrze jest jeszcze większe niż w rzeczywistości. Dekoracje meczetu pochodzą z przebudowy dokonanej w 961 r. przez Hakama II i nawiązują do tradycji meczetów umajjadzkich w Jerozolimie i Damaszku. Maksura, swego rodzaju kaplica do użytku kalifa, porównywana z punktu widzenia architektonicznego do ikonostasu – oddziela bowiem najświętsze miejsce od reszty sali modlitw – jest zagrodzona przez przeplecione wielolistne łuki. Kryje ona mihrab, niszę modlitewną, która w meczecie kordobańskim przybiera kształt ośmiokątnej kaplicy, ze sklepieniem w kształcie muszli, podtrzymywanym na 6 wielolistnych ślepych łukach na kolumienkach oraz z wejściem w kształcie podkowiastego łuku. Rozwiązania tego typu odnaleźć można w meczetach Karawijjin w Fezie (Maroko), meczetach piątkowych (wielkich) w Sewilli, Tilimsanie (Algieria) oraz meczecie na terenie El Palacio de la Aljafería w Saragossie. Klińce łuków oddzielających mihrab od reszty wnętrza meczetu pokrywają zdobienia mozaikowe wyobrażające pędy winorośli na tle złoto-niebiesko-czerwonym. Łuk mihrabu wkomponowano w czworokątne obramowanie (ar. al-fiz) ozdobione wykaligrafowanym w piśmie kufickim cytatem z Koranu, zapisanym złotymi literami na niebieskim tle. Reszta elementów sąsiadujących z mihrabem jest pokryta różnego rodzaju ornamentami – mamy tu do czynienia z charakterystycznym dla sztuki islamu horror vacui, dyktującym likwidację „pustych przestrzeni”. W 1236 r. Kordobę zajął Ferdynand III Święty, król Kastylii (1217–1252), i przekształcił meczet w kościół. Z kolei jego syn i następca Alfons X Mądry (1252–1284) wybudował na terenie meczetu kaplice Królewską i Villaviciosa. Henryk II (1369–1379) przebudował kaplicę. Cesarz Karol V (1519–1558) z kolei wzniósł na środku meczetu katedrę renesansową pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. Dzięki temu meczetu nie zniszczono. Nad przebudową obiektu pracowano aż do końca XVIII w. Karol V powiedział o niej: Zniszczyliście coś, co było jedyne w swoim rodzaju, i postawiliście coś, co można zobaczyć wszędzie."