Polska – Europa – Świat. Stosunki międzynarodowe
Mapa polityczna Europy z roku 1989 roku.
Mapa przedstawia następujące państwa:
Polska,
Czechosłowacja,
NRD,
Węgry,
Rumunia,
Bułgaria,
ZSRS
Jugosławia,
Albania.
Austria,
RFN,
Holandia,
Belgia,
Francja,
Szwajcaria,
Włochy,
Hiszpania,
Portugalia,
Wielka Brytania,
Irlandia,
Norwegia,
Szwecja,
Finlandia,
Grecja,
Turcja,
Cypr,
Malta
Luksemburg
Lichtenstein
Andora
Monako
San Marino
Watykan
Dania
Islandia.
Mapa polityczna Europy w roku 2021.
Mapa przedstawia następujące państwa:
Rosja,
Estonia,
Łotwa,
Litwa,
Białoruś,
Ukraina,
Polska,
Mołdawia,
Rumunia,
Bułgaria,
Węgry,
Słowacja,
Czechy,
Niemcy,
Belgia,
Holandia,
Francja,
Szwajcaria,
Słowenia,
Chorwacja,
Bośnia i Hercegowina,
Serbia,
Kosowo,
Macedonia,
Albania,
Grecja,
Turcja,
Włochy,
Watykan,
Monako,
Andora,
Portugalia,
Hiszpania,
Cypr,
Malta,
Wielka Brytania,
Norwegia,
Szwecja,
Finlandia,
Dania,
Lichtenstein,
Luksemburg,
San Marino,
Czarnogóra,
Islandia.
Porównaj mapę polityczną Europy w 1989 r. i 2021 r.
Wymień państwa, które po 1989 r. przestały istnieć.
Wymień państwa europejskie, które powstały po 1989 r.
Z iloma państwami graniczyła Polska w 1989 roku Polska?
Na podstawie mapy wymień państwa, które po 1989 roku przestały istnieć.
Polska – Europa – Świat.
Stosunki międzynarodowe
uzasadnić, że można być równocześnie Polakiem, Europejczykiem i członkiem społeczności światowej,
wymienić podstawowe cechy i funkcje państwa,
wyjaśnić, czym są prawa człowieka.
różnych form stosunków międzynarodowych,
czym zajmują się ambasady i konsulaty,
dlaczego państwa tworzą organizacje międzynarodowe.
Czym są stosunki międzynarodowe?
Tukidydes z Aten (V w. p.n.e.) to grecki historyk, autor Wojny peloponeskiej, w której z niezwykłą dokładnością zrelacjonował przebieg tytułowego konfliktu. Zasłynął ze swego obiektywizmu i krytycznego podejścia do źródeł, dzięki czemu wyznaczył nowe standardy opisów historycznych.
Dziś do jego opinii odwołuje się wielu teoretyków stosunków międzynarodowych, szczególnie często cytując zawartą w Wojnie peloponeskiej myśl, że najważniejszym zachowaniem w stosunkach międzynarodowych jest równoważenie.
Stosunki międzynarodowe to interakcje między różnymi podmiotami. Najważniejszym uczestnikiem stosunków midzynarodowych jest państwo. Oprócz państw w stosunkach międzynarodowych uczestniczą także inne podmioty. Są to na przykład organizacje międzynarodowe.
Międzynarodowe stosunki:
polityczne dotyczą najważniejszych interesów państwa, takich jak bezpieczeństwo, przetrwanie, rozwój,
gospodarcze obejmują m.in. handel zagraniczny czy przepływ technologii,
społeczne koncentrują się na kulturze i oświacie.
Formy stosunków międzynarodowych
Na przestrzeni wieków wykształciły się cztery podstawowe formy stosunków międzynarodowych.
Misje specjalne | Stałe przedstawicielstwa dyplomatyczne | Konferencje międzynarodowe | Organizacje międzynarodowe |
|---|---|---|---|
Polegają na wysłaniu delegatów do innego państwa lub organizacji międzynarodowej w celu załatwienia określonej sprawy. | Ambasady i konsulaty, reprezentują państwo wysyłające w państwie przyjmującym. | Stwarzają możliwość prowadzenia rekrutacji w sprawach, którymi zainteresowanych jest wiele państw. | Dają możliwość utrzymywania stałych stosunków wielostronnych. |
Misje specjalne i stałe przedstawicielstwa dyplomatyczne są formą stosunków dwustronnych (bilateralnych). Natomiast konferencje i organizacje międzynarodowe są formą stosunków wielostronnych (multilateralnych).
Państwo – podstawowy uczestnik stosunków międzynarodowych
Jak już zaznaczyliśmy, podstawowym i najważniejszym uczestnikiem stosunków międzynarodowych jest państwo.
Do Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ) należą obecnie 193 państwa.
By państwo mogło istnieć, musi posiadać:
terytorium,
ludność,
władzę,
zdolność do utrzymywania stosunków międzynarodowych.
Terytorium państwa - obszar podległy suwerennej władzy państwa, określony granicą państw.
Państwa są suwerenne, czyli:
niezależne od czynników zewnętrznych,
samodzielnie kształtują politykę wewnętrzną i zewnętrzną.
Państwa mogą jednak dobrowolnie ograniczać swą suwerenność, zmieniać sposób jej wykonywania przez przyjmowanie umów międzynarodowych lub przystępowanie do organizacji międzynarodowych.
W stosunkach międzynarodowych państwa powstają i zanikają.
Schemat przedstawiający sposoby powstawania państw.
rozpad jednego państwa w kilka mniejszych, np. rozpad monarchii Austro - Węgierskiej w 1918 roku, czy rozpad Jugosławii w 1991 r.
połączenie kilku państw w jedno państwo, np. Zjednoczone Emiraty Arabskie w 1971 r.
odłączenie części terytorium od całości – secesja, np. odłączenie się poszczególnych republik od ZSRS w 1991 r.
dekolonizacja, proces wyzwalania się narodów z zależności kolonialnej i tworzenia niepodległych państw w dawnych terytoriach zależnych, np. 1974 r. spod władzy brytyjskiej wyzwoliły się Indie, na których terytorium powstały 2 państwa Indie i Pakistan.
Schemat przedstawiający sposoby upadku państw.
zjednoczenie, upadają łączące się państwa
rozpad, rozpadające się państwo
inkorporacja, następuje dobrowolne włączenie jednego państwa do drugiego
aneksja, następuje włączenie siłą jednego państwa do drugiego (aneksja jest jednak niezgodna z prawem międzynarodowym)
W historii rzadko zdarzają się przypadki jednorazowego powstania dużej liczby nowych państw. W XX wieku z takim procesem mieliśmy do czynienia dwukrotnie:
na skutek dekolonizacji oraz rozpadu państw europejskich po 1989 r.
(Związek Socjalistycznych Republik Sowieckich, Jugosławia, Czechosłowacja).
Polityka zagraniczna
W stosunkach międzynarodowych państwo stara się oddziaływać na inne podmioty (kraje, organizacje międzynarodowe) przede wszystkim za pośrednictwem polityki zagranicznej.
Przez politykę zagraniczną rozumiemy proces realizacji określonych celów państwa na arenie międzynarodowej. Cele te powinny odzwierciedlać interesy obywateli. Każde państwo ma hierarchię swych interesów realizowanych w ramach polityki zagranicznej. Najważniejsze z nich nazywamy racją stanu. Interesy mogą być trwałe i zmienne. Interesy trwałe to te podstawowe, np. przetrwanie państwa na arenie międzynarodowej, ochrona systemu politycznego i ekonomicznego. Najczęściej państwa realizują cele polityki zagranicznej za pomocą środków dyplomatycznych. Dobór środków jest uzależniony od pozycji państwa na arenie międzynarodowej.
Wykonaj zadanie, pracując w parach.
Wypisz czynniki, które mają wpływ na pozycję międzynarodową państwa.
Zastanów się, na które z wymienionych przez was czynników mają bezpośredni wpływ władze państwa.
stałe przedstawicielstwa dyplomatyczne danego państwa; na ich czele stoi szef misji dyplomatycznej, którym może być ambasador, a w wypadku Stolicy Apostolskiej – nuncjusz; państwa ustanawiają przedstawicielstwa dyplomatyczne w celu utrzymywania stałych stosunków z innym państwem, ochrony swoich interesów w tym państwie, ochrony interesów swoich obywateli, prowadzenia negocjacji oraz zbierania informacji na temat państwa przyjmującego
urzędy konsularne, podobnie jak ambasady, mają za zadanie chronić interesy państwa wysyłającego i jego obywateli w państwie przyjmującym oraz popierać rozwijanie przyjaznych stosunków między państwami; w praktyce konsulaty pełnią funkcje urzędnicze: wystawiają paszporty i wizy, udzielają pomocy własnym obywatelom, pełnią czynności notariusza i urzędnika stanu cywilnego
to uroczyste dokumenty, na których mocy mianowany jest szef misji dyplomatycznej; dają mu one prawo do pośredniczenia w kontaktach między państwami; wystawia je głowa państwa wysyłającego (najczęściej prezydent lub monarcha), a adresowane są do głowy państwa przyjmującego; nowo mianowany szef misji dyplomatycznej w obcym państwie przekazuje listy głowie tego państwa zwykle w trakcie krótkiej ceremonii
Ustawa z dnia 25 czerwca 2015 r. Prawo konsularneArt.19.
W przypadku powzięcia wiadomości o tym, że obywatel polski jest traktowany przez władze państwa przyjmującego w sposób mniej korzystny niż wynika to z przepisów obowiązujących w tym państwie, noszący znamiona dyskryminacji lub niezgodny z międzynarodowymi standardami dotyczącymi praw człowieka, konsul podejmuje działania zgodne z prawem międzynarodowym i prawem państwa przyjmującego w celu ochrony praw tego obywatela polskiego.
Art.20.
1. Konsul udziela pomocy obywatelowi polskiemu, w szczególności w razie poważnego wypadku lub ciężkiej choroby, aresztowania lub zatrzymania tego obywatela, w razie aktu przemocy, którego ofiarą padł obywatel polski, w razie zgonu obywatela polskiego lub konieczności nagłego powrotu obywatela polskiego pozbawionego środków finansowych do Rzeczypospolitej Polskiej albo do państwa zamieszkania (pomoc konsularna).
2. Pomoc konsularna jest udzielana w niezbędnym zakresie i z zastosowaniem środków koniecznych do ochrony istotnych praw i interesów obywatela polskiego.
3. Konsul może żądać od organów władzy publicznej, sądów, prokuratury, organizacji lub instytucji udzielenia informacji lub udostępnienia dokumentów, w tym zawierających dane osobowe, niezbędne do ochrony istotnych praw i interesów obywatela polskiego, jeżeli jest to konieczne do udzielenia pomocy konsularnej.
Źródło: Dz.U.2021.823 t.j., USTAWA z dnia 25 czerwca 2015 r. Prawo konsularne.
Po przeczytaniu zamieszczonego fragmentu ustawy wyjaśnij, w jaki sposób konsul chroni prawa polskich obywateli przebywających zagranicą.
Niepaństwowi uczestnicy stosunków międzynarodowych
Poza państwami w stosunkach międzynarodowych bierze udział wiele innych podmiotów. Należą do nich przede wszystkim organizacje międzynarodowe.
Organizacje międzynarodowe
Organizacje międzynarodowe zaczęły powstawać w drugiej połowie XIX wieku. Osiągnięcia naukowo‑techniczne oraz szybki rozwój gospodarczy państw zrodziły zapotrzebowanie na nową formę stosunków międzynarodowych. Organizacje międzynarodowe skupiające państwa nazywa się organizacjami rządowymi. Działają one na podstawie umowy międzynarodowej zawartej przez państwa. Organizacje międzynarodowe skupiające osoby pochodzące z różnych państw nazywa się organizacjami pozarządowymi.
Organizacje rządowe możemy klasyfikować na podstawie różnych kryteriów. Poniżej zamieszczono przykładowe klasyfikacje.
Schemat, który przedstawia międzynarodowe organizacje rządowe:
organizacje polityczne, np. ONZ (organizacja Narodów Zjednoczonych),
organizacje militarne, np. NATO,
organizacje gospodarcze, np. Unia Europejska,
organizacje branżowe, np. Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową - OPEC.
Organizacje powszechne | Organizacje regionalne |
|---|---|
Skupiają wszystkie lub prawie wszystkie współcześnie istniejące państwa. | Skupiają państwa z danego regionu. |
Przykłady: ONZ wraz z jej organizacjami wyspecjalizowanymi. | Przykłady: Rada Europy, Unia Europejska, Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, Unia Afrykańska, Organizacja Państw Amerykańskich, czy Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo‑Wschodniej. |
Zastanów się, według jakich kryteriów dokonano przedstawionych klasyfikacji organizacji międzynarodowych.
Sprawdź, do których z wymienionych na schematach organizacji międzynarodowych należy państwo polskie.
Obok organizacji rządowych w stosunkach międzynarodowych działają także organizacje pozarządowe. Jako przykłady międzynarodowych organizacji pozarządowych możemy wymienić: Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża, Czerwonego Półksiężyca czy Greenpeace [czyt.: grinpis]. Często organizacje pozarządowe stanowią silne grupy nacisku, które wpływają na stan stosunków międzynarodowych. Obecnie istnieje około 18 tys. międzynarodowych organizacji pozarządowych.
Organizacje polityczno‑wojskowe i gospodarcze
na świecie do 1990 r.
Mapa przedstawia organizacje polityczno‑wojskowe i gospodarcze do 1990 roku.
Wyszczególnione organizacje polityczno - wojskowe:
Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego NATO,
Układ Warszawski,
Pakt Azji Południowo - Wschodniej SEATO,
Europejska Wspólnota Gospodarcza EWG,
Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej RWPG,
Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową OPEC,
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju OECD.
W skład Organizacji Paktu Północnoatlantyckiego wchodzą państwa:
Stany Zjednoczone,
Hiszpania,
Portugalia,
Francja,
Włochy,
Grecja,
Turcja,
Niemcy,
Austria,
Włochy,
Belgia,
Holandia,
Dania,
Irlandia,
Wielka Brytania,
Norwegia,
Islandia,
Kanada.
W skład Układu Warszawskiego wchodzą państwa:
Rosja,
Polska,
Niemcy,
Czechosłowacja,
Węgry,
Rumunia,
Albania,
Bułgaria.
W skład Paktu Azji PołudniowoWschodniej SEATO wchodzą państwa:
Pakistan,
Bangladesz,
Tajlandia,
Filipiny,
Nowa Zelandia,
Australia,
Wielka Brytania,
Francja.
W skład Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej EWG wchodzą państwa:
Francja,
Hiszpania,
Belgia,
Włochy,
Luksemburg,
Holandia,
Niemcy,
Dania,
Irlandia,
Wielka Brytania,
Grecja,
Portugalia.
W skład Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej wchodzą państwa:
Mongolia,
Wietnam,
Rosja,
Polska,
Rumunia,
Węgry,
Niemcy,
Bułgaria,
Albania,
Kuba.
W skład Organizacji Krajów Eksportujących Ropę Naftową OPEC wchodzą państwa:
Gabon,
Algieria,
Libia,
Nigeria,
Arabia Saudyjska,
Wenezuela,
Ekwador,
Irak,
Iran,
Kuwejt,
Katar,
Indonezja.
W skład Organizacji Współpracy Gospodarczej i rozwoju OECD wchodzą państwa:
Islandia,
Irlandia,
Wielka Brytania,
Portugalia,
Hiszpania,
Francja,
Szwajcaria,
Niemcy,
Włochy,
Austria,
Grecja,
Belgia,
Holandia,
Dania,
Norwegia,
Szwecja,
Finlandia,
Turcja,
Australia,
Nowa Zelandia,
Japonia,
Stany Zjednoczone,
Kanada.
Organizacje polityczne i wojskowe na świecie
Mapa przedstawia organizacje polityczno‑wojskowe na świecie „po” roku 1990.
Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego (NATO),
Wspólnota Niepodległych Państwa (WNP),
Organizacja Państw Amerykańskich (OPA),
Pakt Bezpieczeństwa Pacyfiku (ANZUS),
Unia Afrykańska (UA),
Liga Państwa Arabskich (LPA),
System Integracji Środkowo - amerykańskiej (SICA).
W skład Organizacji Paktu Północnoatlantyckiego wchodzą państwa:
Stany Zjednoczone,
Hiszpania,
Portugalia,
Francja,
Włochy,
Grecja,
Turcja,
Rumunia,
Bulgaria,
Węgry,
Czechy,
Słowacja,
Niemcy,
Austria,
Polska,
Włochy,
Belgia,
Holandia,
Dania,
Irlandia,
Wielka Brytania,
Norwegia,
Islandia,
Kanada.
W skład Wspólnoty Niepodległych Państw (WNP) wchodzą państwa:
Rosja,
Armenia,
Azerbejdżan,
Białoruś,
Kazachstan,
Kirgistan,
Mołdawia,
Tadżykistan,
Turkmenistan,
Uzbekistan.
Do Organizacji Państw Amerykańskich (OPA) zalicza się:
Amerykę Łacińską,
Amerykę Południową,
Amerykę Północną.
W skład Paktu Bezpieczeństwa Pacyfiku (ANZUS) wchodzą państwa:
Stany Zjednoczone,
Australia,
Nowa Zelandia.
W skład Systemu Integracji Środkowo‑amerykańskiej (SICA) wchodzą państwa:
Dominikana,
Gwatemala,
Honduras,
Kostaryka,
Nikaragua,
Panama,
Salwador,
Belize.
W skład organizacji Unii Afrykańskiej (UA) zalicza się państwa Afryki.
W skład Ligi Państw Arabskich (LPA) wchodzą państwa:
Mauretania,
Algieria,
Libia,
Sudan,
Arabia Saudyjska,
Somalia,
Irak,
Syria,
Jordania,
Jemen,
Oman,
Maroko,
Egipt,
Liban,
Tunezja,
Kuwejt,
Zjednoczone Emiraty Arabskie,
Bahrajn,
Katar,
Palestyna.
Porównaj zamieszczone powyżej mapy i wskaż zmiany, które zaszły wśród istniejących organizacji międzynarodowych po 1990 roku.
Wymień przyczyny zmian w Europie Środkowo‑Wschodniej.
Wymień przyczyny zmian w Europie Środkowo‑Wschodniej.
Oprócz organizacji międzynarodowych w stosunkach międzynarodowych działają inne podmioty niepaństwowe.
Schemat przedstawia niepaństwowych uczestników stosunków międzynarodowych. Do uczestników należą:
narody,
przedsiębiorstwa międzynarodowe,
organizacje terrorystyczne i przestępcze,
jednostki.
są to wspólnoty ukształtowane historycznie, posiadające wspólną kulturę, język i świadomość narodową; najczęściej reprezentacją narodów w stosunkach międzynarodowych są państwa; narody działają jako samodzielny uczestnik wtedy, gdy nie mają własnego suwerennego państwa; w takich sytuacjach wykształcają jakieś formy swojej reprezentacji, np. organizacje narodowowyzwoleńcze; przykładem takiego uczestnika może być Organizacja Wyzwolenia Palestyny, czyli polityczna reprezentacja arabskiej ludności Palestyny
są to przedsiębiorstwa zarejestrowane w jednym państwie, które prowadzą działalność gospodarczą w wielu innych; ze względu na bardzo duży potencjał finansowy, często wielomiliardowy, podmioty te wywierają duży wpływ na stosunki ekonomiczne; niektóre z organizacji transnarodowych działają na wszystkich kontynentach, są to przedsiębiorstwa globalne; jako przykłady korporacji transnarodowych możemy wymienić: General Electric, Ford Motor Company, General Motors, Toyota Motor Corporation czy Orange
działają niezgodnie z prawem międzynarodowym, a państwa starają się je kontrolować i zwalczać; przykładem takiej organizacji może być Al‑Kaida, której głównym celem jest zwalczanie wpływów Zachodu (szczególnie Stanów Zjednoczonych i Izraela) w krajach muzułmańskich
wybitne osoby, które są w stanie wywierać wpływ na stosunki międzynarodowe
i je świadomie, aktywnie kształtować
Znajdź przykłady jednostek (osób fizycznych), które miały istotny wpływ na stosunki międzynarodowe. Wybierz jedną z postaci i scharakteryzuj jej działalność. Sporządź na ten temat krótką notatkę.
Podsumowanie
Do dziś najważniejszym uczestnikiem stosunków międzynarodowych pozostaje państwo. Obok państwa bardzo aktywnie działają uczestnicy niesuwerenni – narody, organizacje międzynarodowe rządowe i pozarządowe, grupy terrorystyczne, przedsiębiorstwa transnarodowe czy osoby fizyczne. Wpływ tych podmiotów jest obecnie tak duży, że coraz częściej mówi się o malejącej roli państwa i przejmowaniu jego klasycznej roli w stosunkach międzynarodowych przez podmioty niepaństwowe.
