Piętra roślinne w górach
Gdybyśmy chcieli odbyć wędrówkę z Polski na północ Europy, zauważylibyśmy, że roślinność stopniowo staje się bardziej uboga, a napotkane rośliny są coraz mniejsze. Podobne zmiany można zaobserwować, nie ruszając się z Polski. Wystarczy udać się w wysokie góry i przejść drogę z dolin na szczyt.
jakie warunki klimatyczne panują w górach,
jakie są formy ukształtowania powierzchni w Polsce,
jakie są cechy krajobrazu wysokogórskiego.
Wyjaśnisz, na czym polega związek między wysokością nad poziomem morza a warunkami klimatycznymi.
Omówisz piętra roślinne w górach wysokich.
Wskażesz wysokości nad poziomem morza na których znajdują się kolejne piętra roślinności.
Przyporządkujesz wybrane gatunki roślin do właściwego piętra roślinności.
1. Piętra roślinności w górach
Klimat w górach jest bardzo silnie związany z wysokością nad poziomem morza. Zależność ta wyraża się w ten sposób, że im wyżej tym:
niższa temperatura,
większe opady,
większy udział śniegu w stosunku do deszczu w rocznej sumie opadów,
krótszy okres wegetacyjnyokres wegetacyjny,
silniejszy wiatr,
płytsze i mniej żyzne gleby,
trudniejszy dostęp do wód podziemnych pomimo wysokiej sumy opadów.
Wszystko to sprawia, że znacznie więcej roślin znajduje warunki do życia i rozwoju na niewielkich wysokościach. Wysoko nad poziomem morza spotykamy ich niewiele. Dlatego w górach rośliny przystosowały się do życia w warunkach panujących na określonych wysokościach. Tworzą one zespoły roślin nazwane piętrami roślinności. W Tatrach wyróżniono następujące piętra:
pogórzepogórze – od 300 m n.p.m do 600–700 m n.p.m.,
regiel dolnyregiel dolny – od 600‑700 m n.p.m. do 1100–1200 m n.p.m.,
regiel górnyregiel górny – od 1100–1200 m n.p.m. do 1500 m n.p.m.,
kosodrzewinakosodrzewina – od 1500 m n.p.m. do 1800 m n.p.m.,
halehale – 1800–2300 m n.p.m.,
turnieturnie – powyżej 2300 m n.p.m.
W zależności od typu gór i warunków klimatycznych piętra roślinne mogą się trochę różnić. Na przykład w Karkonoszach są obniżone o ok. 150‑250 m. W górach osiągających mniejsze wysokości brakuje jednego lub kilku wyższych pięter.
W niektórych innych wysokich górach wyróżnia się jeszcze piętro śnieżne, w którym pojawiają się lodowce górskie. Najwyższe szczyty polskich Tatr sięgają tego piętra, jednak ukształtowanie terenu uniemożliwia tworzenie się lodowców.
2. Rośliny i zwierzęta pięter roślinności
W kolejnych piętrach występują różne gatunki roślin i zwierząt. Na pogórzu kiedyś dominowały grądygrądy, czyli lasy liściaste, w których występują graby, dęby, klony i wiązy. Ze względu na wartościowe drewno i dobre gleby, lasy te zostały niemal wszędzie wycięte i zastąpione polami uprawnymi oraz łąkami. W lasach regla dolnego przeważały buki i jodły. Obecnie znacznie więcej jest świerków sadzonych przez ludzi w miejsce wolniej rosnących buków. Wśród zwierząt pojawiają się gatunki rzadko spotykane w innych regionach kraju: niedźwiedź brunatny, wydra i traszka karpacka.
Regiel górny to bory świerkowe z domieszką limby. Żyje tu mniej gatunków zwierząt. Do charakterystycznych należą: niedźwiedź, ryś, pliszka górska.
Piętro kosodrzewiny to zwarte zarośla tej rośliny mierzącej najwyżej kilka metrów wysokości. Pomiędzy kosodrzewiną można spotkać górską jarzębinę. Żyje tu niewiele zwierząt. Na uwagę zasługują świstaki oraz rzadko już spotykane orły. W piętrze hal warstwa gleby jest cienka i mało żyzna, by mogły rosnąć tam drzewa i krzewy, dlatego spotykane są tam jedynie trawy i krzewinki, np. borówka czernica (czarna jagoda), borówka brusznica, goryczka. Gdzieniegdzie można zauważyć małe wierzby i jałowce halne. Wiele roślin żyje także w tzw. formach poduszkowatych, nisko przylegając do podłoża. Do nielicznych zwierząt pojawiających się tu zaliczamy płochacza halnego, kozicę i świstaka.
Piętro turni nie posiada zwartej pokrywy roślinnej. Jest tu bardzo zimno i wietrznie, na przeważającym obszarze nie ma gleby, gdzieniegdzie pomiędzy potężnymi graniami pojawiają się tylko niewielkie płaty gleby. Rosną na niej niewielkie i drobne rośliny, które są przytulone do nagich ścian, np. lepnica bezłodygowa, dzwonek alpejski i skalnice. Występują tu rośliny niewielkich rozmiarów – mchy i nieliczne trawy. Oprócz nich rosną też porostyporosty. Ze zwierząt, poza kozicami, można tu spotkać owady i ptaki, np. puchacza, kruka czy orła.
Niedźwiedzie żyjące w Tatrach są czasami karmione przez nierozsądnych turystów. Pamiętaj, że są to jednak zwierzęta drapieżne, bardzo silne, a rozdrażnione – mogą być niebezpieczne. Jeśli więc zobaczysz na szlaku turystycznym niedźwiedzia, nigdy go nie karm. Nie zbliżaj się, ale też nie uciekaj, lecz spokojnie oddal się od niego.
Wyjaśnij, dlaczego wraz ze wzrostem wysokości w górach maleje liczba roślin i zwierząt.
Warunki środowiska w piętrze turni są tak trudne, że tylko nieliczne organizmy żyją tam na stałe. Wśród tych, które pojawiają się sporadycznie, są też ludzie. Jesteśmy jedynymi organizmami, które wspinają się na skaliste wierzchołki gór dla przyjemności.
Podsumowanie
Warunki klimatyczne w górach zmieniają się wraz z wysokością.
W polskich górach można wyróżnić następujące piętra roślinne: pogórze, regiel dolny, regiel górny, piętro kosodrzewiny, hale i turnie. Nie wszystkie piętra występują we wszystkich górach.
Każde piętro roślinne wyróżnia się odmiennymi gatunkami zwierząt, które je zamieszkują.
Wraz ze wzrostem wysokości zmniejsza się liczba gatunków roślin i zwierząt.
Praca domowa
Poszukaj na mapach i w Internecie informacji o tym, na jakich wysokościach w polskich górach ludzie budują domy. Na poziomie których pięter roślinnych najczęściej żyją i wypasają zwierzęta? Jak wysoko poprowadzone są najwyższe linie kolejowe w Polsce? Jak wysoko zbudowane są drogi asfaltowe?
Słownik
las liściasty, w którym rośnie wiele gatunków drzew (z przewagą grabów i dębów)
wysokogórskie łąki występujące powyżej piętra kosodrzewiny
czas w ciągu roku, kiedy rośliny mają zapewnioną dostateczną ilość ciepła i światła, dzięki czemu mogą się rozwijać
piętro roślinne w górach powyżej regla górnego, a poniżej hal; dominuje w nim krzaczasta odmiana sosny górskiej nazywana kosodrzewiną
piętro skalistych stoków górskich o dużym nachyleniu i niemal pozbawionych roślinności, położone powyżej piętra hal
najniższe piętro w polskich górach sięgające do dna dolin; ze względu na najlepsze warunki klimatyczne i glebowe przeważnie jest zagospodarowane przez człowieka
organizmy żywe złożone z grzybów i mikroskopijnych organizmów samożywnych; niektóre gatunki są odporne na niesprzyjające warunki atmosferyczne
las mieszany z przewagą buków i jodeł, powyżej pogórza, a poniżej regla górnego
las iglasty z przewagą świerków, powyżej regla dolnego, a poniżej kosodrzewiny
organizm będący pozostałością okresu lodowcowego, który nie wyginął pomimo ocieplenia klimatu
Zadania
Wskaż nazwy drzew typowych dla lasów regla górnego.
- świerk
- dąb
- grab
- sosna limba
- jesion
- buk
- wiąz
- topola
Wybierz nazwy gatunków drzew typowych dla regla dolnego.
- buk
- brzoza
- topola
- jodła
- jabłoń
- limba
- palma
- grusza
Zaznacz nazwy zmian warunków występujących w górach wraz ze wzrostem wysokości.
- spadek temperatury
- wzrost temperatury
- stała i niezmienna temperatura
- większe opady
- wzrost szybkości wiatru
- większe opady ale tylko deszczu
- mniejsze opady
- brak opadów
- brak wiatru
- coraz cieplejszy wiatr
- spadek szybkości wiatru