Tatrzańskie ukojenie
Przyroda, obok sztuki i miłości, stanowiła trzeci obszar zainteresowania dekadentów i sferę ucieczki od egzystencjalnego bólu. Młodopolanie szukali ukojenia pośród pięknego i wzniosłego tatrzańskiego pejzażu. Obcowanie z naturą umożliwiało im chwilowe zapomnienie o codziennych troskach i roztaczało baśniowe widowiska angażujące wszystkie zmysły. Czasem jednak wywoływało typowe pesymistyczne refleksje dotyczące małości i znikomości człowieka w nieprzewidywalnym świecie.
Na podstawie dostępnych ci źródeł informacji zgromadź wiadomości (zarówno geograficzne, jak i historyczne) dotyczące Tatr.
Teksty kultury
Opisz swoje wspomnienia z wypraw górskich.
Nazwij swoje odczucia związane z górską przyrodą.
Zapoznaj się ze znanym ci obrazem romantycznego malarza Caspara Davida FriedrichaCaspara Davida Friedricha Wędrowiec nad morzem mgły.
Opisz nastrój, którą niemiecki malarz Caspar David Friedrich starał się oddać
na swoim obrazie.
Omów wpływ górskiego pejzażu na człowieka i jego doznania.
Porównaj obraz Wędrowiec nad morzem mgły ze stworzonym prawie sto lat później dziełem Leona Wyczółkowskiego zatytułowanym Tatry.
Omów sposób, w jaki Leon Wyczółkowski przedstawił górski krajobraz.
Zastanów się i odpowiedz, jak pejzaż tatrzański mogli ukazywać w swej twórczości młodopolanie. Ustal, na co zwracali szczególną uwagę i jakie miejsce pośród gór zajmował w ich twórczości człowiek.
O dziele
Melodia mgieł nocnych (Nad Czarnym Stawem Gąsienicowym) Kazimierza Przerwy‑Tetmajera to wiersz pochodzący z II serii Poezji, wydanej
w 1894 roku. Jest to jeden z najbardziej znanych liryków tatrzańskich w poezji polskiej.
Przeczytaj wiersz Kazimierza Przerwy‑Tetmajera Melodia mgieł nocnych. Wyobraź sobie przedstawioną sytuację liryczną, jej kolorystykę, dźwięki, ruch.
Melodia mgieł nocnych (Nad Czarnym Stawem Gąsienicowym)Cicho, cicho, nie budźmy śpiącej wody w kotlinie,
lekko z wiatrem pląsajmy po przestworów głębinie...
Okręcajmy się wstęgą naokoło księżyca,
co nam ciała przeźrocze tęczą blasków nasyca,
i wchłaniajmy potoków szmer, co toną w jeziorze,
i limb szumy powiewne, i w smrekowym szept borze,
pijmy kwiatów woń rzeźwą, co na zboczach gór kwitną,
dźwięczne, barwne i wonne, w głąb wzlatujmy błękitną.
Cicho, cicho, nie budźmy śpiącej wody w kotlinie,
lekko z wiatrem pląsajmy po przestworów głębinie...
Oto gwiazdę, co spada, lećmy chwycić w ramiona,
lećmy, lećmy ją żegnać, zanim spadnie i skona;
puchem mlecza się bawmy i ćmy błoną przeźroczą,
i sów pierzem puszystym, co w powietrzu krąg toczą,
nietoperza ścigajmy, co po cichu tak leci,
jak my same, i w nikłe oplatajmy go sieci,
z szczytu na szczyt przerzućmy się jak mosty wiszące,
gwiazd promienie przybiją do skał mostów tych końce,
a wiatr na nich na chwilę uciszony odpocznie,
nim je zerwie i w pląsy znów pogoni nas skocznie...Źródło: Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Melodia mgieł nocnych (Nad Czarnym Stawem Gąsienicowym, [w:] Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Poezje wybrane, oprac. Julian Krzyżanowski, Wrocław 1968, s. 133.
Czarny Staw Gąsienicowy – jezioro wysokogórskie w Tatrach między Świnicą a Granatami.
Opisz nastrój, w jaki wprowadził cię utwór Kazimierza Przerwy‑Tetmajera Melodia mgieł nocnych.
Wypisz z wiersza wszystkie sformułowania związanie z kolorem. Ustal, jak barwy wpływają na nastrój utworu.
Wskaż podmiot liryczny.
Opisz podmiot liryczny.
Opisz zachowanie podmiotu lirycznego nad Czarnym Stawem Gąsienicowym.
Określ, czy krajobraz przedstawiony w Melodii mgieł nocnych jest statyczny, czy – dynamiczny. Wskaż fragmenty utworu potwierdzające twoje zdanie.
Wymień elementy krajobrazu przedstawione w wierszu.
Wyjaśnij, jaką technikę malarską przypomina obrazowanie tego utworu. Uzasadnij swoją odpowiedź, odwołując się do przykładów z tekstu.
Zaznacz onomatopeje, które występują w utworze Kazimierza Przerwy-Tetmajera.
- Szmer
- Szumy
- Plusk
- Szelest
- Świsty
- Szept
Sprawdź, czy w wierszu występują określenia dotyczące zapachu. Wypisz je.
Nazwij połączenie, współistnienie w utworze literackim doznań zmysłowych, np. węchu, wzroku.
- Synestezja
- Synteza
- Symbioza
W kontekście całego utworu zinterpretuj tytuł wiersza.
Patrzę ze szczytu w dół
Widok ze Świnicy do Doliny WierchcichejTaki tam spokój... Na gór zbocza
światła się zlewa mgła przezrocza,
na senną zieleń gór.Szumiący z dala wśród kamieni
w słońcu się potok skrzy i mieni
w srebrnotęczowy sznur.Ciemnozielony w mgle złocistej
wśród ciszy drzemie uroczystej
głuchy smrekowysmrekowy las.Na jasnych, bujnych traw pościeli
pod słońce się gdzieniegdzie bieli
w zieleni martwy głaz.O ścianie nagiej, szarej, stromej,
spiętrzone wkoło skał rozłomy
w świetlnych zasnęły mgłach.Ponad doliną się rozwiesza
srebrzystoturkusowa cisza
nieba w słonecznych skrach.Patrzę ze szczytu w dół: pode mną
przepaść rozwarła paszczę ciemną –
patrzę w dolinę, w dal:i jakaś dziwna mię pochwyca
bez brzegu i bez dna tęsknica,
niewysłowiony żal...Źródło: Kazmierz Przerwa-Tetmajer, Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej, [w:] Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Poezje wybrane, Wrocław 1968, s. 128–129.
Świnica – najwyższy szczyt w północnym pasmie Tatr. U jego zboczy znajduje się wysoka Dolina Wierchcicha (górne piętro doliny Cichej).
Określ temat wiersza Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej.
Przeanalizuj sześć pierwszych strof. Wymień elementy tatrzańskiego krajobrazu, który opisuje Kazimierz Przerwa‑Tetmajer.
Dopasuj epitety do właściwych im rzeczowników.
ciemnozielony, srebrnotęczowy, przezrocza, słoneczne, srebrzystoturkusowa, senna, świetlne
| mgła | |
| zieleń | |
| sznur | |
| las | |
| mgły | |
| cisza | |
| skry |
Zwróć uwagę na kolorystykę w sześciu pierwszych strofach wiersza. Określ, jaki tworzy nastrój.
Określ, w jaki sposób zmienił się pejzaż opisywany przez Kazimierza Przerwę‑Tetmajera w dwóch ostatnich strofach wiersza.
Wymień elementy obrazowania impresjonistycznego. Zacytuj odpowiednie fragmenty tekstu.
Scharakteryzuj podmiot liryczny z wiersza Przerwy‑Tetmajera.
Opisz ewolucję nastroju podmiotu lirycznego podczas kontemplowania tatrzańskiej przyrody.
Wyciągnij i zapisz wnioski z analizy wiersza Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej.
Napisz wypowiedź argumentacyjną na temat: „Czy wiersz młodopolskiego poety wpisuje się w światopogląd i atmosferę przełomu XIX i XX wieku?”.
Preteksty
Impresjoniści stawiali przed sobą trudne zadanie – odwzorować to, co w przyrodzie nieuchwytne. Na przekór dotychczasowym normom, wystawiając sztalugi w plenerze, przedstawiali na swych płótnach zjawiska ulotne, takie jak mgły, promienie słońca
czy gra cieni.
Określ, co charakterystycznego można dostrzec na tych obrazach.
Zastanów się, czym była spowodowana nagła zmiana w przedstawianiu rzeczywistości na przełomie XIX i XX wieku. Przygotuj się do zabrania głosu w dyskusji na ten temat.
Zadaniowo
Napisz interpretację porównawczą wierszy Kazimierza Przerwy‑Tetmajera: Melodia mgieł nocnych (Nad Czarnym Stawem Gąsienicowym) oraz Widok ze Świnicy
do Doliny Wierchcichej. W swojej pracy odnieś się do podobieństw i różnic w kontekście przedstawiania tatrzańskiej przyrody i refleksji, które wyzwala ona w kontemplującym ją człowieku.
Namaluj obraz, posługując się techniką malarską impresjonistów. Spróbuj przedstawić na nim ulotne zjawisko atmosferyczne, np. deszcz lub mgłę.
Opisz deszcz lub mgłę jako zjawisko ulotne. Użyj techniki impresjonistycznej.
Zinterpretuj wiersz Leopolda Staffa Melodie zmierzchów, zadedykowany Kazimierzowi Przerwie‑Tetmajerowi. Ustal, jaki utwór był inspiracją dla Melodii zmierzchów? Przeanalizuj podobieństwa i różnice.
Melodie zmierzchówPorzućmy groty głuche, gdzie dzień nas zepchnął złoty,
Na świat biegnijmy, chyże na ziemię zwróćmy loty!
Zapada jasne słońce. Szybko jak błyskawice
Lećmy dłoniami mroku zakrywać słońcu lice.
W przepaści je zepchniemy, na złoty pył potłuczem
I wzlecim popod niebo żurawi ciemnych kluczem.
Potem się rozpierzchnijmy na wszystkie świata strony
I cicho rozwiewajmy zmierzchowych szat welony.Obleczmy w czarny jedwab jeziora szybę gładką,
Biegnijmy czoła szczytów obrzucać cieniów siatką.
A gdy spotkamy słońca promień lub blask zbłąkany,
Tropmy go przez gór grzbiety, lasy i śpiące łany;
A gdy ścigany w wody zwierciadło ciemne wpadnie,
Gońmy go wśród fal cichych i w muł zagrzebmy na dnie;
Gdy w jar się skryje, wpędźmy w najgłębsze go szczeliny
I zasnuwajmy szarą tkaniną pajęczyny.Lećmy, wiotkie i ciche, w sioła, w uśpione chaty,
Z serc ludzkich smutków gorzkich wykradać plon bogaty
I po błękitów bladej rozrzućmy je roztoczy,
Aż od nich całe nieba sklepienie się zamroczy.
Potem, znużone, senne, milcząco i powoli
Połóżmy się, by spocząć, w bruzdy zoranej roli
I patrzmy, jak noc idzie siać ziarna gwiazd złociste,
Z których dla marzycieli wzrosną snów kwiaty czyste.Źródło: Leopold Staff, Melodie zmierzchów, [w:] tegoż, Poezje, Lublin 1988, s. 18.
Zapoznaj się z poniższymi słowami kluczami związanymi z lekcją, a następnie zaproponuj ich własną kolejność. Możesz kierować się tym, co cię zaciekawiło, poruszyło, zaskoczyło itp. Przygotuj krótkie uzasadnienie swojej propozycji. Słowa klucze: Kazimierz Przerwa‑Tetnmajer, Tatry, przyroda, impresjonizm, dekadentyzm, Pierre‑Auguste Renoir, Claude Monet.