Jak widzimy innych? Obraz innych w języku i w kulturze
Każdy język i każda kultura przekazują pewien obraz innych, który jest próbą poznania tego, co nieznane. Wyjaśniamy otaczający nas świat za pomocą języka, którego uczymy się od dziecka, oraz kultury, dającej nam narzędzia do interpretacji wszystkiego, z czym mamy do czynienia. Przejmujemy niektóre wzorce nieświadomie, dlatego ważna jest refleksja nad wszystkim, co dziedziczymy.
1) Przygotuj na lekcję anegdotę o Polakach lub innych narodach.
2) Przejrzyj wybrane przez siebie gazety, strony internetowe, programy telewizyjne i zastanów się, jaki obraz przekazują media na temat osób z innych krajów. Czy jest on twoim zdaniem neutralny i obiektywnyobiektywny, czy stronniczy i nacechowany subiektywnie? Uzasadnij odpowiedź.
Obraz innego
Obraz innego to inaczej potoczny wizerunek kogoś lub wyobrażenie o kimś. Kiedy myślimy o członkach danej grupy w sposób szablonowy i powtarzamy bezrefleksyjnie pewne utarte zwroty (jak np. 'kucharze są grubi', 'Chińczycy lubią ryż'),
to posługujemy się uproszczonym obrazem innego. Jest to tak zwany stereotyp.
Te 'obrazy w głowach' wpływają na nasze postrzeganie rzeczywistości i sposób zachowania. Stereotypy mogą dotyczyć osób z różnych grup, m.in. środowiskowych (uczniów, studentów), zawodowych (nauczycieli, informatyków), narodowych (Amerykanów, Niemców). Mają charakter neutralny, pozytywny lub negatywny.
Te ostatnie mogą prowadzić do powstawania postaw nietolerancji i wrogości, ponieważ są zabarwione emocjonalnie i opierają się na nieprawdziwych uogólnieniach.
Stereotypy w języku i kulturze
Stereotypowe obrazy innego przekazuje się z pokolenia na pokolenie, ponieważ
są one silnie zakorzenione w języku i kulturze. Przykładowo, 'Szwab' to mieszkaniec Szwabii w Niemczech, natomiast z racji zaszłości historycznych sięgających czasów niemieckiej kolonizacji w średniowieczu do dziś Polakom słowa tego (również pisanego małą literą) zdarza się używać, by wypowiedzieć się pogardliwie o Niemcu. W XVI wieku polski humanista Marcin Bielski zapisał, że 'szwabić' to okpiwać, oszukiwać, a w drugim znaczeniu kraść, okradać. W znaczeniu dosłownym 'Kozak' jest ‘członkiem wspólnoty kozackiej’, natomiast 'kozak' (pisany małą literą) oznacza ‘śmiałka, chwata’. O obecności stereotypów w języku i kulturze świadczą nie tylko pojedyncze wyrazy, lecz również utarte związki frazeologiczne, metafory, przysłowia, anegdoty o różnych grupach środowiskowych, zawodowych i narodowościowych.
Te szablonowe konstrukcje językowe tworzą uproszczony obraz innych i nas samychsamych. Stereotypowe opisy innego spotykamy zarówno w literaturze, jak i w prasie, radiu, telewizji, internecie. Z wielu powodów środki masowego przekazuśrodki masowego przekazu tworzą uproszczone obrazy różnych grup.
Mniejszości narodowe w Polsce
Czy wiesz, że w Polsce mieszka wiele osób obcego pochodzeniapochodzenia? Są wśród nich między innymi Niemcy, Ormianie, Białorusini, Rosjanie, Litwini, Żydzi, Czesi, Ukraińcy, Słowacy. Zwykle zamieszkują określony teren kraju. Przykładowo, mniejszość niemiecka mieszka przede wszystkim w województwie opolskim i śląskim, mniejszość białoruska i litewska – w województwie podlaskim, mniejszość ukraińska – w województwie warmińsko‑mazurskim, mniejszość czeska – w województwie śląskim, mniejszość słowacka – w województwie małopolskim. Obywatele polscy, którzy należą do grup mniejszościowych, mają zagwarantowane prawo do zachowania własnego języka i kultury. Mogą pielęgnować rodzime obyczaje i religię, nosić tradycyjne stroje, mają własną muzykę i swoje potrawy.
Stereotypowe obrazy zwierząt, roślin i przedmiotów
Co ciekawe, w języku i kulturze funkcjonują nie tylko szablonowe obrazy ludzi,
lecz również zwierząt, roślin czy otaczających nas przedmiotów. Mówimy przecież 'wierny jak pies', 'zdrów jak ryba', 'biedny jak mysz kościelna', 'czarna owca', 'wilczy apetyt', 'szczwany lis', 'silny jak dąb', 'smutna brzoza', 'głupi jak but' itd.
Zadaniowo
Połącz podane sformułowania z ich definicją, a następnie ułóżcie w parach krótkie dialogi, używając frazeologizmów i przysłów we właściwym znaczeniu.
Nawet serdeczni przyjaciele powinni między sobą skrupulatnie się rozliczać., Coś, czego się nie zna, nie rozumie., Doskonale o czymś wie, ale celowo udaje kogoś niekompetentnego., Osoba wypieszczona, grymaśnik., Słucha czegoś, nic z tego nie rozumiejąc., Uświadamia sobie po fakcie, że zaistniałemu złu można było zapobiec.
| Ktoś siedzi jak na tureckim kazaniu. | |
| Mądry Polak po szkodzie. | |
| Francuski piesek. | |
| Kochajmy się jak bracia, liczmy się jak Żydzi. | |
| Ktoś udaje Greka. | |
| Chińszczyzna. |
Ułóż zdania ze związkami frazeologicznymi z ćwiczenia 1.
Podaj jak najwięcej zwrotów, związków frazeologicznych opisujących jakiś zawód lub naród. Oceń, czy są one pozytywne (+) czy negatywne (–).
Przykład (cyt. za Wielki słownik języka polskiego PAN):
'Szewc bez butów chodzi.' – oznacza, że osoba, która zawodowo zajmuje się czymś, nie zapewnia tego samej sobie (–).
'Tak krawiec kraje, jak (mu) materii staje.' – przypomina o tym, że, posiadając ograniczone środki, trzeba dostosować swoje wymagania do możliwości (+).
Wybierz dwie anegdoty lub przysłowia dotyczące Polaków i na ich podstawie wskaż po kilka pozytywnych i negatywnych cech rodaków.
Określ, które cechy wypisane w poprzednim ćwiczeniu przeważają: pozytywne czy negatywne. Wyjaśnij, dlaczego - twoim zdaniem - tak jest.
Stwórz mapę myśli na temat obrazu cudzoziemców przekazywanego przez współczesne mass media. Oceń, czy jest on neutralny i obiektywny.
Przygotuj prezentację o wybranej mniejszości narodowej w Polsce.
Pomogą ci w tym poniższe pytania:
Ile osób liczy dana mniejszość?
W jakiej części Polski mieszka?
Jakim językiem mówi na co dzień?
Jaką wyznaje religię?
Jakie pielęgnuje zwyczaje?
Pamiętaj, że twoja prezentacja powinna być spójna i przejrzysta. Zadbaj w niej nie tylko o stronę graficzną – pamiętaj też o zachowaniu poprawności językowej.
Podaj pięć synonimów do słowa 'stereotyp'. Możesz skorzystać ze słownika wyrazów bliskoznacznych.
Wyjaśnij znaczenie poniższych związków frazeologicznych według podanego przykładu.
Przykład:
'kocia muzyka' – ‘hałaśliwa, fałszywie brzmiąca muzyka’
'biały kruk' – ‘rzecz unikatowa, osobliwa, rzadka’
'cielęce lata'
'znać się na czymś jak kura na pieprzu'
'lwi pazur'
'niedźwiedzia przysługa'
'ranny ptaszek'
'bawić się w kotka i myszkę'
'żyć jak pies z kotem'
'krecia robota'
'mieć końskie zdrowie'
'patrzeć wilkiem'
'czuć się jak ryba w wodzie'
'gołębie serce'
Przyporządkuj frazeologizmy z poprzedniego ćwiczenia do odpowiednich grup.
ranny ptaszek, biały kruk, patrzeć wilkiem, czuć się jak ryba w wodzie, znać się na czymś jak kura na pieprzu, kocia muzyka, gołębie serce, żyć jak pies z kotem, cielęce lata, mieć końskie zdrowie, bawić się w kotka i myszkę, krecia robota, niedźwiedzia przysługa, lwi pazur
| Nacechowane pozytywnie | |
|---|---|
| Nacechowane negatywnie |
Zapoznaj się z poniższymi słowami kluczami związanymi z lekcją, a następnie zaproponuj ich własną kolejność. Możesz kierować się tym, co cię zaciekawiło, poruszyło, zaskoczyło itp. Przygotuj krótkie uzasadnienie swojej propozycji. Słowa klucze: frazeologizm, stereotyp, mniejszość narodowa, autostereotyp, obraz w języku.