Żywność na świecie. Pomoc głodującym

1. Zróżnicowanie wyżywienia ludności świata

Ze statystycznego punktu widzenia sytuacja jest coraz lepsza – zmniejsza się odsetek ludzi, którym brakuje dostatecznej ilości pożywienia. Dotyczy to państw rozwiniętych i rozwijających się. Co więcej, w krajach rozwijających się spadek jest szybszy i to mimo dużego przyrostu naturalnego.

RSRcrl9xCw0AZ

Na ilustracji wykres liniowy. Z lewej strony na osi pionowej opisano wartości od zera do trzydziestu pięciu procent. Na osi poziomej opisano roczne przedziały czasowe od dwa tysiące pierwszego do dwa tysiące dwudziestego roku. Kolorowymi liniami przedstawiono odsetek osób cierpiących na niedostatek żywności na świecie. Kolorem niebiskim oznaczono wartości dla świata, kolorem czerwonym dla państw rozwijających się, a kolorem zielonym dla państw rozwiniętych. Wartości dla świata na początku wieku utrzymywały się na poziomie około trzynastu procent, od dwa tysiące czwartego roku zaczęły maleć, do poziomu około dziewięciu procent w roku dwa tysiące dwunastym. Poziom ten utrzymywał się w kolejnych latach. W państwach rozwiniętych odsetek ten wynosił około siedemnastu procent w roku dwa tysiące pierwszym. Od dwa tysiące trzeciego zaczął spadać, do poziomu około trzynastu procent w roku dwa tysiące dziewiątym, następnie znów spadał do poziomu około dziewięciu procent a następnie wzrósł do poziomu około trzynastu procent w roku dwa tysiące siedemnastym i znów spadał do poziomu około jedenastu procent w dwa tysiące dwudziestym roku. W dwa tysiące pierwszym roku wartość omawianego odsetka w państwach rozwijających się wynosiła około dwadzieścia dwa i pół procent. Następnie spadała, do poziomu około piętnastu procent w roku dwa tysiące dziesiątym. Wartości utrzymywały się na tym poziomie do roku dwa tysiące czternastego, następnie wzrastały, do około dziewiętnastu procent w roku dwa tysiące siedemnastym, następnie po roku dwa tysiące siedemnastym spadła do około dziesięciu procent i utrzymywała się przez kolejne lata na tym poziomie.

Ten optymistyczny obraz psują liczby bezwzględne. Nadal niedostatek żywności doskwiera ponad 800 mln osób, w ogromnej większości z krajów rozwijających się.

R1cQW0J3qiQsh

Na wykresie warstwowym przedstawiono liczbę ludzi cierpiących z powodu niedostatku żywności od 2001 do 2020 roku. Z lewej strony na osi pionowej przedstawiono wartości wyrażone w milionach – poprowadzono podziałkę co dwieście milionów wartości, do tysiąca dwustu milionów. Na osi poziomej opisano kolejne lata, od dwa tysiące pierwszego do dwa tysiące siedemnastego roku. Kolorem żółtozielonym przedstawiono państwa rozwijające się, kolorem niebieskim – państwa rozwinięte. Na wykresie zdecydowanie dominują państwa rozwijające się. Linia wartości dla nich w dwa tysiące pierwszym roku zaczyna się na poziomie około dziewięciuset milionów, następnie maleje do poziomu około sześciuset milionów, by od roku dwa tysiące czternastego ponownie wzrastać, do poziomu około siedmiuset milionów w roku dwa tysiące siedemnastym. Wartości dla państw rozwiniętych oznaczono równolegle nad państwami rozwijającymi się. Stanowią one bardzo cienką linię u góry wykresu, będącą niewielkim ułamkiem całości.

Stan wyżywienia na świecie można opisywać na kilka sposobów. Najczęściej zwraca się uwagę na ilość kilokalorii przypadającą na jedną osobę w ciągu dnia. Przeciętnie dorosłemu człowiekowi wystarcza 2200‑2300 kcal. Jeśli dzienna liczba kalorii jest niższa, to mówimy o głodzie. Skutkiem głodu może być niedożywienie, czyli pogorszenie stanu organizmu wpływające na zdrowie i aktywność człowieka. Warto pamiętać, że poprawne odżywianie to nie tylko ilość dostarczonej organizmowi energii. Istotne są białka, tłuszcze, witaminy i mikroelementy. Jeżeli występuje ich niedobór, można mówić o głodzie utajonymgłód utajonygłodzie utajonym, którego skutki podobne są do głodu prawdziwego.

Porównanie danych uwidacznia duże zróżnicowanie przestrzenne poziomu wyżywienia (tab. 1). W krajach wysoko rozwiniętych ludzie otrzymują przeciętnie o 650 kcal więcej niż w krajach rozwijających się. Jeszcze większe kontrasty widoczne są na przykład pomiędzy regionami w Azji lub Afryce. Państwa europejskie w tym zestawieniu wchodzą w skład krajów wysoko rozwiniętych. Najwyższą dzienną wartość kaloryczną na jedną osobę odnotowuje się w w Austrii – to 3780 kcal, a najniższą w Mołdawii – to 2420 kcal.

2. Różnice jakościowe w odżywianiu się ludzi na świecie

Różnice w sposobach odżywiania nie dotyczą wyłącznie ilości dostarczanych organizmowi kalorii. Równie ważna jest jakość spożywanych produktów. Istnieje wyraźna dysproporcja w jakości i składzie pożywienia między krajami rozwijającymi się i rozwiniętymi. W krajach rozwijających się gospodarczo podstawą wyżywienia są produkty roślinne, zwłaszcza zbożowe. Produkty mięsne to mniej niż 10% diety, a żywność pochodzenia morskiego (ryby, krewetki, małże, kalmary, homary, ośmiornice itp.) to zupełny margines. Wyjątek stanowią wyspiarskie kraje rozwijające się lub leżące na wybrzeżach, gdzie organizmy morskie to główne albo nawet jedyne źródło białka zwierzęcego.

Produkty pochodzenia zwierzęcego są bardzo istotne dla diety człowieka. Poza energią i wysokiej jakości białkiem dostarczają: żelazo, cynk, witaminy z grupy B oraz witaminę A. Ryby stanowią z kolei źródło retinolu, witamin D i E, jodu i selenu.

W krajach wysoko rozwiniętych dzięki m.in. nowoczesnemu rolnictwu, gospodarce morskiej, przemysłowi spożywczemu i dobrej infrastrukturze komunikacyjnej dieta mieszkańców jest dużo bardziej zróżnicowana i zdrowsza.

RZ2MkIGHjRaXo

Na ilustracji wykres słupkowy porównujący strukturę żywności w krajach wysoko rozwiniętych i rozwijających się. Z lewej strony na osi pionowej opisano wartości od zera do trzystu pięćdziesięciu, w nawiasie podano gramy na dobę. Na osi poziomej opisano kraje rozwinięte i rozwijające się. Kolorowymi słupkami przedstawiono spożycie poszczególnych składników w krajach wysoko rozwiniętych i rozwijających się. Kolorem niebieskim oznaczono produkty zbożowe; błękitnym – mleko; zielonym – cukier, miód, cukierki, słodziki; jasnozielonym – produkty zwierzęce; pomarańczowym – napoje niealkoholowe; brązowym – tłuszcze zwierzęce. Struktura dla krajów rozwiniętych: ziarna i produkty zbożowe – około dwieście dziesięć gramów na dobę; mleko – około dwieście osiemdziesiąt gramów; cukier, miód, cukierki, słodziki – niecałe sto gramów; mięso zwierzęce – około sto trzydzieści gramów; napoje niealkoholowe – około trzydzieści gramów; tłuszcze zwierzęce – około pięć gramów. Struktura dla krajów rozwijających się: ziarna i produkty zbożowe – około trzysta trzydzieści gramów na dobę; mleko – niecałe sto gramów; cukier, miód, cukierki, słodziki – około trzydzieści pięć gramów; mięso zwierzęce – około dwadzieścia pięć gramów; napoje niealkoholowe i tłuszcze zwierzęce – nie więcej niż kilka gramów.

3. Przyczyny różnic wyżywienia ludności świata

Różnice w dostępie do żywności wynikają ze wspólnego oddziaływania wielu czynników o odmiennym natężeniu. Środowiskowe ograniczenia produkcji to: małe zasoby wód powierzchniowych i podziemnych, słabe gleby, zbyt wysoka lub zbyt niska temperatura powietrza, niekorzystne ukształtowanie terenu itp. Niedostatek żywności wiąże się ze wzrastającą liczbą ludności (czynnik demograficzny).
Czynnikiem ekonomicznym jest ubóstwo. Rolnicy nie mogą kupić lepszego ziarna lub nawozów, a inni ludzie żywności. Z drugiej strony popyt na biopaliwa doprowadził do tego, że producenci sprzedawali ziarno do przeróbki chemicznej, co spowodowało wzrost cen żywności.

Niestabilność polityczna, konflikty i walki zbrojne zniechęcają do produkcji, ponieważ uprawy wymagają długotrwałej pracy, a zbiory łatwo wówczas stracić. Czynniki ekonomiczny i polityczny wspólnie wpływają na decyzje o budowie infrastruktury, np. utwardzonej drogi, dzięki czemu towary, w tym żywność, są dostępniejsze, a przez to tańsze. Sam czynnik polityczny to forma rządów, przynależność do bloków handlowych, poziom biurokracji czy korupcji. Odpowiedzialność przypisana mężczyznom albo kobietom za dostarczenie żywności rodzinie jest czynnikiem społecznym, podobnie jak zwyczaje żywieniowe. Oddziaływanie czynników demograficznego i środowiskowego skutkuje wyjałowieniem gleby i pustynnieniem, a to wymusza migracje, przynosząc zmiany demograficzne, społeczne i polityczne.

Najtrudniejsza sytuacja panuje w Afryce Subsaharyjskiej, gdzie skumulowało się długoletnie negatywne oddziaływanie wielu czynników. W Somalii była to kilkuletnia susza niszcząca uprawy i stada zwierząt oraz ponad dwudziestoletnia wojna domowa uniemożliwiająca rozwój, a nawet pomoc humanitarną.

Przykładem złej sytuacji żywieniowej w innym regionie świata jest Haiti, gdzie do słabych rządów, szybkiego przyrostu liczby ludności i degradacji gleb doszły klęski żywiołowe – trzęsienie ziemi w 2010 roku i cyklon tropikalny w 2012 roku.

R9h07KNynYHEy

Na zdjęciu satelitarnym fragment terenu. Z lewej strony odkryta gleba pozbawiona roślinności. Z prawej strony teren zalesiony. Granicę stanowi rzeka. Z lewej strony napis Haiti. Z prawej strony napis Dominikana.

Kłopoty związane z wyżywieniem nie dotyczą tylko braku żywności i nie dotykają wyłącznie krajów rozwijających się. Coraz większym problemem współczesnego świata są nadwaga i otyłość również prowadzące do pogorszenia stanu zdrowia. Nadwagę ma ponad 1,5 mld ludzi, z czego około 30% choruje na otyłość. Co gorsza, w coraz większym stopniu problem ten dotyczy dzieci.

Przyczyn nadwagi i otyłości jest kilka. Najbardziej podstawowa to wzrost udziału w diecie produktów zawierających dużo cukru i tłuszczu oraz spożywanie żywności wysoko przetworzonej, przez co pozbawionej wielu mikroelementów i witamin. W krajach rozwijających się problem ten wiąże się ze zmianą sposobu odżywiania. Europejski sposób odżywiania jest jedną z pierwszych oznak sukcesu ekonomicznego. Dodatkowo, siedzący tryb życia, niewymagający wysiłku fizycznego sprzyja gromadzeniu nadmiaru niezużytej energii w organizmie.

Skutki zdrowotne nadwagi i otyłości to m.in.: choroby układu krążenia, cukrzyca, choroby stawów i niektóre rodzaje raka.

4. Formy pomocy żywnościowej

Niezależnie od tego, czy niedostatek żywności jest wynikiem nadzwyczajnych sytuacji, czy błędów systemowych, wymaga pomocy interwencyjnej. Swoją rolę do spełnienia mają w tym względzie rządy, na przykład poprzez uruchomienie rezerw, zakup interwencyjny lub wykorzystanie armii do przetransportowania i dystrybucji żywności na terenach ogarniętych klęską głodu. Środki rządowe skutecznie docierają do ludzi w potrzebie (zwłaszcza przy braku infrastruktury, określaniu skali problemu i przekazywaniu informacji).

Bardzo pomocne mogą być organizacje pozarządowe (ang. non‑government organization(s), skrót NGO), głównie duże, z własnymi środkami finansowymi i logistycznymi oraz doświadczonym personelem. Ich podstawowe zadania to dostarczanie i rozdzielanie wody i żywności oraz pomoc medyczna.

Wsparcia może też udzielić społeczność międzynarodowa poprzez działania agencji rządowych lub pozarządowych, jak: Polska Akcja Humanitarna, Caritas, Oxfam czy organizacje należące do Międzynarodowego Ruchu Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca.

Poczynania takie mogą być skuteczne, o ile władze danego terenu przyznają, że mają problem, z którym nie potrafią sobie poradzić, zwrócą się o pomoc lub przynajmniej zgodzą się na nią oraz zapewnią bezpieczeństwo osobom pomagającym.

R163i8Bdmy2uo

Na zdjęciu na dalszym planie ciemnoskóra kobieta i ciemnoskóry mężczyzna stoją między leżącymi na ziemi białymi workami z żywnością. Worków jest bardzo dużo, co najmniej kilkaset. Na workach niebieskie napisy po angielsku informujące o australijskim pochodzeniu kukurydzy znajdującej się w workach. W prawym górnym rogu fotografii znajduje się zabudowa typowa dla państw Afrykańskich. Na ostatnim tle drzewa i zakrzaczenia.

Nie do przecenienia są działania długofalowe mające na celu zmniejszenie lub zlikwidowanie problemu niedostatku żywności. Jednym z nich jest lepsze wykorzystanie dostępnych zasobów, np. poprzez ograniczenie erozji gleb lub parowania i odpływu wód. Ograniczenie erozji gleb można osiągnąć poprzez orkę lub układanie kamieni wzdłuż poziomic, tarasowe pola, szerokie miedze itp. Ograniczenie parowania i odpływu wód osiąga się sadząc na przykład zadrzewienia śródpolne. Inny sposób to zwiększenie obszaru upraw dzięki nawadnianiu.

1

Polecenie 3

W jakim stopniu rozwiązanie przedstawione poniżej jest lepsze od pompy napędzanej silnikiem spalinowym? Przedstaw argumenty za i przeciw.

ROoocasSzej3P

Grafika przedstawia zrzut ekranu ze strony internetowej. Pośrodku fotografia. Na zdjęciu ciemnoskóre dzieci na karuzeli, która jednocześnie jest pompą wodną. U góry menu strony, po prawej formularze kontaktowe do wypełnienia oraz wyszukiwarka zasobów na stronie.

RjRqEvFEdaFK5

(Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Gdy używamy maszyn napędzanych silnikiem spalinowym, ograniczamy ruch i zwiększamy ilość zużycia paliw napędowych.

Pokaż odpowiedź

Pompa napędzana siłą mięśni jest znacznie korzystniejsza dla środowiska pod względem zużycia paliw napędowych, które emitują zanieczyszczenie powietrza. Takie rozwiązanie wymaga jednak pracy fizycznej. Jeśli jest zbyt mało osób obsługujących urządzenie, nawadnianie pól staje się trudnością.

Kolejnym sposobem jest wprowadzanie wydajniejszych lub odporniejszych odmian na niedostatek wody, zawartość soli w wodzie albo choroby i szkodniki. Można przekonać rolników do upraw całkiem nowych roślin, tak jak to się stało z kukurydzą w Afryce.

R12thgM5b4krr

Na ilustracji wykres liniowy przedstawiający powierzchnię upraw i zbiory kukurydzy w Afryce. Na pionowej osi przedstawiono wielkość zbiorów w milionach ton i powierzchnię upraw w milionach hektarów. Podziałkę poprowadzono co dziesięć wartości, do dziewięćdziesięciu. Na poziomej osi przedstawiono lata, od roku tysiąc dziewięćset sześćdziesiątego pierwszego do roku dwa tysiące dwudziestego. Jasnofioletową linią oznaczono powierzchnię upraw, a zieloną linią wielkość zbiorów. Na początku lat sześćdziesiątych powierzchnia upraw wynosiła około szesnaście milionów hektarów. W kolejnych latach tendencja wzrostowa, na początku dwudziestego pierwszego wieku około dwadzieścia pięć milionów hektarów. W kolejnych latach nastąpił bardziej dynamiczny wzrost areału, do poziomu niespełna czterdziestu pięciu milionów hektarów w roku dwa tysiące dwudziestym. Analogiczna tendencja zachodzi w przypadku zbiorów. Na początku lat sześćdziesiątych zbiory wynosiły niecałe dwadzieścia milionów ton, w kolejnych latach ich wielkość wzrastała, do poziomu około dziewięćdziesięciu milionów ton w roku dwa tysiące dwudziestym.

Kolejnym problemem do rozwiązania jest przechowywanie produktów tak, by zachowały swe własności odżywcze lub siewne i nie padły ofiarą szkodników. Szacunki mówią, że na przykład w Indiach w taki sposób traci się 12‑16 mln ton ziarna. Ważne, by proponowane rozwiązania były zarówno efektywne, jak i dostępne dla rolników.

RrUNOtC5U6fLn

Na ilustracji z lewej strony gliniane naczynie o podwójnych ściankach i okrągłym dnie, stojące na stelażu. Z prawej strony rysunek przedstawiający przekrój przez naczynie. Podwójne ścianki wypełnione piaskiem nasączonym wodą (może być słona). W garnku żywność. Wewnętrzna warstwa garnka jak i zewnętrzna opisane odpowiednio jako wewnętrzne i zewnętrzne naczynie gliniane. Strzałkami pokazano kierunek parowania wody z piasku. Wydobywa się ku górze z otwartej przestrzeni między ściankami naczynia.

Niedostatek żywności w danym regionie wynikać może z braku komunikacji, a co za tym idzie – z braku informacji o kłopotach żywnościowych bądź też braku możliwości dostarczenia tam odpowiedniej ilości produktów spożywczych. Pierwszy powód jest coraz mniej istotny dzięki bardzo szybkiemu wzrostowi liczby telefonów komórkowych (w Afryce w 2020 roku było ich ponad miliard). Drugiemu można zaradzić, budując drogi i mosty przejezdne niezależnie od pogody. Okazuje się, że bardzo ważnym elementem pomagającym ograniczyć ubóstwo w krajach najsłabiej rozwiniętych jest rower: zwiększona prędkość podróżowania i możliwość przewożenia większej ilości towaru sprawiają, że dochód z ich sprzedaży znacząco wzrasta.

RtHqaOUZAIi5V

Na zdjęciu bosy ciemnoskóry rowerzysta jedzie specjalnym rowerem. Zamiast jednego koła z tyłu rower ma dwa koła, na nich rodzaj platformy do przewożenia towarów okratowanej ze wszystkich boków z otwieraną klapą. Na poboczu drogi przechodnie.

Sposobem na wyjście z trudności na obszarach z niedożywieniem mogą być też mikrokredyty, czyli pożyczki udzielane najczęściej bez zabezpieczenia. Są one niewielkie w liczbach bezwzględnych, ale istotne z punktu widzenia kredytobiorcy. Pieniądze przeznacza się na inwestycje, np. na kupno roweru, maszyn rolniczych czy lepszego materiału siewnego. Dzięki zwiększonym zyskom spłaca się kredyt i rozwija gospodarstwo.

Oczywiście wszystkie te czynniki mogą zadziałać w warunkach bezpieczeństwa: braku konfliktów i wojen oraz przewidywalnej choćby w niewielkim stopniu przyszłości.

R1JmQjK7MBhq4

Film. Na filmie mężczyzna stoi na scenie, publiczność siedzi na widowni. Mężczyzna opowiada o tym, w jakich rejonach jada się owady i jakie są zalety takiego źródła pożywienia.

Film. Na filmie mężczyzna stoi na scenie, publiczność siedzi na widowni. Mężczyzna opowiada o tym, w jakich rejonach jada się owady i jakie są zalety takiego źródła pożywienia.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1JmQjK7MBhq4

Film. Na filmie mężczyzna stoi na scenie, publiczność siedzi na widowni. Mężczyzna opowiada o tym, w jakich rejonach jada się owady i jakie są zalety takiego źródła pożywienia.

Podsumowanie

• Na świecie ok. 800 mln ludzi cierpi z powodu niedostatku żywności.

• Na Ziemi żyje ok. 1,5 mld ludzi z nadwagą i otyłością.

• Różnica w dziennej dawce kalorii najlepiej i najsłabiej odżywionych regionów to prawie 1000 kcal.

• Zarówno niedostatek, jak i nadmiar jedzenia prowadzą do negatywnych skutków zdrowotnych.

• Na różnice w poziomie wyżywienia wspólnie wpływają czynniki środowiskowe, społeczne, demograficzne, polityczne i ekonomiczne.

• Pomoc interwencyjna to: dostarczenie wody, żywności, medykamentów i schronienia zagrożonej ludności.

• Pomoc długofalowa to edukacja i inwestycje.

Słownik

Ćwiczenia