Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
RTCRwN1GK73Fl
Ilustracja przedstawia wnętrze gotyckiej katedry, która odznacza się ogromnymi rozmiarami. Sklepienie nawy głównej wznosi się wysoko ponad poziomem posadzki. Kościół cechuje się szkieletową budową. Znajdują się łuki przyporowe, ostre łuki w elementach konstrukcyjnych i sklepienia krzyżowo‑żebrowe. Są umieszczone pęki służek (pionowy element o małym przekroju dostawiony do ściany lub filaru), których przedłużenie stanowią żebra sklepienne.

Pomnik epoki

Wnętrze gotyckiej katedry, 1612
Źródło: Paul Vredeman de Vries [czyt.: pol wredeman de wris], olej na drewnie, Los Angeles County Museum of Art [czyt.: los andżeles kanti miuzium of at] kanty, domena publiczna.

Czasy katedr (XII i XIII wiek) były dla kultury i sztuki chrześcijańskiej Europy okresem rozkwitu i świetności. Była to epoka wybitnych umysłów (św. Bernard z ClairvauxBernard z Clairvauxśw. Bernard z Clairvaux, św. Tomasz z Akwinu), mądrych władców (Ludwik IX Święty) i genialnych architektów. Gotyk pojawił się w Polsce w pierwszej połowie XIII wieku wraz z cystersami, którzy zastosowali elementy wczesnogotyckie w kościele cysterek w Trzebnicy oraz w kościołach zakonnych w Jędrzejowie i Koprzywnicy. Architektura gotycka została rozpowszechniona dzięki zakonom dominikanów i franciszkanów pod koniec XIII wieku. Kościół zezwolił osobom zarządzającym budową świątyń na udzielanie odpustów wiernym, którzy pomagali finansowo lub fizycznie przy ich wznoszeniu. Żeby odpokutować winy czy grzechy, nie trzeba było uczestniczyć w niebezpiecznych i dalekich wyprawach krzyżowych, ale wystarczyło stawić się na placu budowy.

sens
Ciekawostka

Za największych mistrzów murarskich i budowniczych gotyku uznaje się Wilhelma z SenssensSens, architekta chóru katedry w CanterburyCanterburyCanterbury w Anglii, oraz Villarda de HonnecourtVillard de HonnecourtVillarda de Honnecourt, architekta z CambraiCambraiCambrai w północnej Francji, którego szkicownik (ok. 1235 r.) zachował się i znajduje się obecnie w zbiorach Biblioteki Narodowej Francji w Paryżu.

Aby zrozumieć poruszane w tym materiale zagadnienia:

odwiedź stronę poświęconą katedrze wawelskiejkatedra wawelskakatedrze wawelskiej. Obejrzyj dokładnie całą świątynię:

  • przeczytaj komentarze towarzyszące zdjęciom,

  • zwróć uwagę na nagrobki królewskie, ich formę i umiejscowienie,

  • wynotuj, z czego słynie katedra i jakie cenne rzeczy są w niej przechowywane.

Ustal, czym katedra różni się od zwykłego kościoła.

RFYYb5Z2YstrA
(Uzupełnij).
katedra wawelska
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Katedra wawelska

Ćwiczenie 1

Wyjaśnij, jaką funkcję pełniła katedra wawelska.

RNLhwptbYs1fR
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 2

Określ, które kościoły wzorowane były na katedrze wawelskiej.

R1YmcOMrco0Tc
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 3
Rp1pbWy80pznz1
Zaznacz, w którym wieku zbudowano katedrę wawelską i w jakim stylu.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3

Wymień trzy cechy stylu gotyckiego.

R1ZtSZEmtbvqF
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 4

Wymień relikwie przechowywane w katedrze wawelskiej.

RXCHrUF3vL1vJ
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 5
R1dRIGDleIV2l1
Spośród podanych informacji wybierz dotyczącą św. Stanisława.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., Mathiasrex, licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 5

Wyjaśnij, kim był św. Stanisław.

R1csg2NrDLWI8
(Uzupełnij).
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Katedra w Reims

RFNiUzxHjFcd4
Katedra w Reims [czyt.: ręs]
Źródło: <span lang='it>Domenico Quaglio [czyt.: domeniko kłajlio], 1833, Museum der bildenden Künste [czyt.: muzeum de bildenden kynste] , Lipsk, domena publiczna.
Rp4DJeEAquoLv1
Fragment planu katedry w Reims
Źródło: a. nn., domena publiczna.
R12B2zjFHzcVP
Wnętrze katedry wReims [czyt. ręs] (widok w kierunku zachodnim), druga połowa XIII wieku
Źródło: Éric Pouhier [czyt.: erik połje], licencja: CC BY-SA 2.5.

Katedra w Reims to klejnot architektury średniowiecznej. XIII‑wieczna świątynia pod wezwaniem Notre‑Dame (Najświętszej Marii Panny) zaliczana jest do najpiękniejszych i najbardziej harmonijnych budowli wzniesionych w stylu gotyku dojrzałego. Przez całe stulecia pełniła funkcję katedry koronacyjnej władców Francji. Budowla słynie z bogatej, wyrafinowanej dekoracji rzeźbiarskiej, witraży kaplicy mariackiej częściowo zaprojektowanych przez Marca Chagallaj0000000CAB1v38_000tp001Marca Chagalla i niezwykłych figur aniołów. Ma ponad 140 m długości i 38 m wysokości. Jej smukłość akcentują dodatkowo dwie ażurowe wieże. Wspaniałą fasadę katedry ozdobiono trzema wielkimi portalami, rozetą z witrażem przedstawiającym Marię w otoczeniu apostołów, biforiamij0000000CAB1v38_000tp002biforiami oraz galerią królów wypełnioną 56 kamiennymi posągami władców Francji. Najważniejszą innowacją, zastosowaną podczas budowy po raz pierwszy, były maswerkimaswerkmaswerki, które stały się później charakterystycznym elementem architektonicznej dekoracji gotyckiej.

maswerk
Bernard z Clairvaux
Villard de Honnecourt
Cambrai
Canterbury
Ciekawostka

W średniowiecznych katedrach spano, jedzono, można było rozmawiać bez potrzeby ściszania głosu. Można było wprowadzać zwierzęta, na przykład psy lub krogulce. Poruszano się zresztą po kościele o wiele swobodniej niż dzisiaj, gdyż
nie było ławek. Spotykano się w kościele dla omówienia spraw, które często
nie miały nic wspólnego z religią. Tam również schodzili się przedstawiciele gmin, by omawiać sprawy miasta
.

Źródło: Jean Gimpel, Jak budowano w średniowoieczu?, tłum. Jan Aleksandrowicz, Warszawa 1968, s. 51.

j0000000CAB1v38_000tp002
j0000000CAB1v38_000tp001
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Jak opisywać dzieło architektury?

Obejrzyj galerię przedstawiającą gotyckie detale architektoniczne. Objaśnienia terminów zaczernięto ze Słownika terminologicznego sztuk pięknych, red. Krystyna Kubalska‑Sulkiewicz, Monika Bielska‑Łach, Anna Manteuffel‑Szarota, Warszawa 2005.

RViLVr7MfFEkW
Dmitry Tonkonog, Ksenia Fedosova, Maswerk – dekoracja architektoniczna składająca się z elementów geometrycznych wykonanych w kamieniu lub cegle. Stosowano je do wypełniania ażurowych otworów okiennych, rozet, balustrad.
Źródło: Dmitry Tonkonog [czyt.: dymitry tonkong], Ksenia Fedosova [czyt.: ksenia fedosowa], licencja: CC BY-SA 3.0.
RotuE3Cm6iJUJ
Gargulce, nazywane też rzygaczami – ozdobne zakończenia rynien dachowych. Gargulce przybierały szczególnie ozdobne formy: fantastycznych zwierząt, ptaków, demonów, potworów lub postaci ludzkich.
Źródło: a. nn., licencja: CC BY-SA 3.0.
RbBhkbt0U064c
Wspornik portalu północnego katedry w Reims. Wspornik – element architektoniczny podtrzymujący (np. żebro sklepienia), osadzony w ścianie i wysunięty silnie przed jej lico. Wykonany w kamieniu, cegle, metalu, rzadziej w drewnie.
Źródło: a. nn., domena publiczna.
R1PLA4JKa37ep
Chełmno, kościół Wniebowzięcia NMP, zwornik w nawie północnej. Zwornik, nazywany też kluczem – środkowy, szczytowy kliniec łuku, wyróżniający się kształtem, wielkością i dekoracyjnym opracowaniem. Może być wykonany z kamienia lub cegły, rzeźbiony, polichromowany lub/i złocony.
Źródło: a. nn., licencja: CC BY-SA 3.0.
RQZEZJfCTcNBd
Fasada katedry w Meaux [czyt.: muu]. Wimperga – ażurowe trójkątne szczyty portalowe lub okienne. Ich wnętrze wypełniano maswerkiem, krawędzie ozdabiano żabkami, wieńczono kwiatonem lub pinaklem.
Źródło: a. nn., licencja: CC BY-SA 3.0.

Jak każde dzieło sztuki budowlę należy opisywać od ogółu do szczegółu – począwszy od jej układu przestrzennego, a skończywszy na typie dekoracji.

Kolejność opisu

Określenia i cechy formalne

1. Podstawowe informacje o budowli (nazwa i wezwanie kościoła, styl, wiek/datowanie)

gotycka katedra Notre‑Dame w Reims, początek XIII wieku (lub 1211 rok)

2. Układ przestrzenny (typ kościoła i główne elementy budowli)

trójnawowa bazylikaj0000000CAB1v38_000tp003bazylika z trójnawowym transeptem (potrójną nawą poprzeczną) i dwiema wieżami

3. Bryła (ogólny kształt i wygląd budowli)

rozczłonkowana, wieloelementowa, wysmukła, strzelista, wertykalna

4. Plan (główne elementy)

na planie krzyża łacińskiego, z półkolistą apsydą (chórem) z obejściem (ambitem) i wieńcem kaplic

5. Konstrukcja (jak zbudowany jest kościół)

szkieletowaj0000000CAB1v38_000tp004szkieletowa, przypory (skarpy)j0000000CAB1v38_000tp005przypory (skarpy)łuki odporowej0000000CAB1v38_000tp006łuki odporowe, smukłe filary, sklepienia krzyżowo‑żebrowe, łuk ostry w arkadach i oknach

6. Dekoracja (rzeźba, detal architektoniczny, typ ornamentu, witraże itp.)

rzeźba pełnoplastyczna na fasadzie i w portalach, maswerki, rzeźbione kapitele, wsporniki, zworniki, gargulce, fialej0000000CAB1v38_000tp007fiale, kwiatonyj0000000CAB1v38_000tp008kwiatony, ornament roślinny, witraże, labirynt w posadzce

Sztuka cenniejsza niż złotoJan Białostocki
Jan Białostocki Sztuka cenniejsza niż złoto

Kościół jest więc jak okręt w stoczni, w pozornie niestałej równowadze, uchwycony wąskimi długimi palcami przypór, na których jak bujna roślinność rozrastają się ornamenty rzeźbiarskie, kwiatony, fiale, chimery. Wchodzącego do wnętrza oszałamia wsysająca jakby ku górze przepaść przestrzeni. Rytm filarów przebiegających zazwyczaj [...] od podłogi aż do sklepień jest gęsty, natarczywy, pociągający w głąb. Stoją one znacznie gęściej, wspierając smukłe ostrołukowe arkady, otwierające się na nawy boczne. [...] Dawny romański kościół miał pięknie malowany strop. Kościół gotycki jest w swym wnętrzu prawie purytański. Jedyną jego ozdobą jest źródło światła – witraże, i niekiedy rzeźbione kapitele. Ale w gruncie rzeczy jego piękno jest pięknem logicznych form, naładowanych dynamiką; pięknem napięcia pomiędzy impulsami pociągającymi w głąb, zgodnie z rytmem następstwa filarów, i niepowstrzymaną sugestią ruchu ku górze, wzdłuż filarów, służek, żeber, aż ku zamykającym wszystko klamrom kluczów sklepiennych. Ale katedry miały też swe oblicze zewnętrzne, bardziej dydaktyczne. Działanie wnętrza było bardziej bezpośrednie, potężne – było działaniem form nieprzedstawiających. Fasada stanowiła bogatą, pouczającą i symboliczną opowieść. Kościół nie tylko zastępował Niebo, był też zwierciadłem całego świata boskiego i ludzkiego, zwieciadłem Boga, przyrody i historii [...]. W portalach, na tympanonach, na archiwoltachj0000000CAB1v38_000tp009archiwoltach, w barwnych formach witraży mrowi się tłum istot żyjących; tłoczą się święci, personifikacje i prorocy. Wieśniacy pokazują zajęcia różnych pór roku, Pitagoras, Arystoteles i Tubalkainj0000000CAB1v38_000tp00ATubalkain reprezentują sztuki i nauki, znaki zodiaku oznaczają czas, podporządkowany – on nawet – boskiej woli.

j0000000CAB1v38_00000_BIB_002 Źródło: Jan Białostocki, Sztuka cenniejsza niż złoto, t. 1, Warszawa 1969, s. 171–179.
Ćwiczenie 6

Wyjaśnij, jakie funkcje pełniła katedra gotycka.

RZ4pwewBi6TgD
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 7

Na podstawie tekstu Jana Białostockiego wskaż elementy i cechy dekoracji wewnętrznej i zewnętrznej katedry gotyckiej.

RIxZs20U3Y6sG
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 8

Wyjaśnij porównanie: 'Kościół jest więc jak okręt w stoczni'.

R13qlFNBfuys8
(Uzupełnij).
j0000000CAB1v38_000tp003
j0000000CAB1v38_000tp004
j0000000CAB1v38_000tp005
j0000000CAB1v38_000tp006
j0000000CAB1v38_000tp007
j0000000CAB1v38_000tp008
j0000000CAB1v38_000tp009
j0000000CAB1v38_000tp00A
JPOL_E3_E4_Konteksty

Symbolika katedry

JPOL_E3_E4_Konteksty
RsmrWt2vcThZ21
Przykładowy plan katedry – podstawowe elementy
Źródło: a. nn., licencja: CC BY-SA 3.0.
JPOL_E3_E4_Konteksty

Dla ludzi średniowiecza kościół był Domem Bożym i obrazem nieba. Sam Chrystus nazwał swoje ciało świątyniąj0000000CAB1v38_000tp00Bświątynią. Honoriusz z Autunj0000000CAB1v38_000tp00CHonoriusz z Autun [czyt. uta] w Zwierciadle świata pouczał, że ciało ludzkie jest mikrokosmosem, świątynia zaś – ciałem Chrystusa: prezbiterium symbolizuje głowę, nawa główna – korpus, transept – ramiona, a ołtarz główny – serce. Istotną rolę odgrywały okna i światło wpadające przez nie do kościoła. Wyrażało ono łaskę i oświecenie duszy, ponieważ wedle koncepcji epoki Bóg jest światłością. Wertykalny układ smukłych filarów kierował wzrok ku górze, ku niebu,
ku wartościom nadrzędnym. Katedra była również symbolem duchowej drogi człowieka, zaczynającej się od przekroczenia progu zachodniego portalu i minięcia chrzcielnicy (przyjęcie wiary i wprowadzenie w życie chrześcijańskie), a kończącej się na poznaniu najważniejszych dogmatów i spotkaniu z Bogiem podczas komunii przed ołtarzem w prezbiterium.

Elementy katedry

RNb5gc8L7rjgZ
Plan w kształcie krzyża łacińskiego Symbolizuje zbawienie i odkupienie ludzkości przez ukrzyżowanie, śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa., Prezbiterium skierowane na wschód Miejsce wschodu słońca, nowego życia w Chrystusie – „światłości świata”., Portal główny (zachodni) Granica dwóch światów, brama do nieba, symbol Chrystusa: „Ja jestem bramą. Jeżeli ktoś wejdzie przeze Mnie, będzie zbawiony” (J 10,9)., Wieże Wznoszą się ku niebu, oznaczają duchowe wyniesienie i nadzieję; atrybut Matki Bożej, symbol jej czystości., Filary i kolumny Kościół jako obraz Boga jest filarem i podporą prawdy; filarami Kościoła są apostołowie., Rozeta Koło – figura doskonała, symbol słońca, wieczności, ruchu kosmosu, cykli czasu plus róża – symbol NMP, „Róży bez kolców”, doskonałej i wolnej od grzechów., Labirynt Wędrówka na kolanach ścieżkami labiryntu była formą pokuty i namiastką pielgrzymki do Ziemi Świętej., Dzwon i dzwonnica Głos Boga, wezwanie do modlitwy („dzwonić na kazanie”), symbol kaznodziejów., Liczby 3 (np. trzy nawy) – Trójca Święta, 8 (np. oktagonalna chrzcielnica) – odrodzenie, powtórne narodziny, 4 (kwadrat) – ziemia (4 kontynenty, 4 strony świata, 4 pory roku).
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Historia architektury europejskiejNikolaus Pevsner
Nikolaus Pevsner Historia architektury europejskiej

Katedra, stanowiąc czysto architektoniczny pomnik ducha epoki, była także summą, speculumj0000000CAB1v38_000tp00Dspeculum, encyklopedią rzeźbioną w kamieniu. Figurę Marii umieszczono w centralnym punkcie środkowego portalu katedry w Reims. Postacie na węgarachj0000000CAB1v38_000tp00Ewęgarach przedstawiały takie zdarzenia, jak Zwiastowanie, Nawiedzenie, Ofiarowanie Marii w świątyni. W polach szczytów trzech portali pojawiają się Ukrzyżowanie, Koronacja Marii i Sąd Ostateczny.
Ale w gotyckich katedrach o życiu Chrystusa, Marii i świętych opowiadają także witraże. Na cokołach, węgarach, zwornikach, a także ustawione wysoko przy skarpach znajdują się liczne postacie świętych z atrybutami, które pozwalają ich rozpoznać: św. Piotr z kluczem, św. Mikołaj z trzema złotymi kulami,
św. Barbara z wieżą, św. Małgorzata ze smokiem, a także sceny i postacie ze Starego Testamentu: stworzenie człowieka, Jonasz z wielorybem, Abraham i Melchizedech i rzymskie Sybille, które przepowiedziały przyjście Chrystusa, panny mądre i głupie, siedem sztuk wyzwolonych i miesiące roku z charakterystycznymi dla nich zajęciami: szczepienie drzew, strzyżenie owiec, żniwa, świniobicie, a także znaki zodiaku i żywioły. Sacrumprofanum, kompendium wiedzy, w którym wszystko, jak mówił św. Tomasz z Akwinu, 'podporządkowano Bogu'.

j0000000CAB1v38_00000_BIB_003 Źródło: Nikolaus Bernhard Leon Pevsner [czyt.: nikoalus bernhad lion pewzne], Historia architektury europejskiej, tłum. Agnieszka Morawińska, Hanna Pawlikowska, Warszawa 1976, s. 114.
Ćwiczenie 9

Katedrę gotycką nazywa się toposem i tekstem kultury. Wyjaśnij oba pojęcia.

R4PhOGbcZb2MI
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 10

Zapisz przykłady wykorzystania motywu katedry w literaturze i sztukach wizualnych.

RMkXR6vz4hYRy
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 11

Wyjaśnij, czy katedrę gotycką można nazwać Biblią pauperum. Uzasadnij swoją odpowiedź.

R5cnFskfdvOAi
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 12
R1L1QrdaxbxDj
Dopasuj do atrybutów świętych: 1. klucze św. Piotra, 2. wieża św. Barbary, 3. smok św. Małgorzaty, 4. trzy złote kule św. Mikołaja odpowiednie znaczenia: a) klucze do królestwa niebieskiego, b) podarunki ślubne (posag) dla trzech biednych dziewcząt, c) szatan, d) miejsce uwięzienia.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 13

Wyjaśnij, dlaczego wśród siedmiu sztuk wyzwolonych, które były podstawą wykształcenia w średniowieczu, nie było architektury.

RvK4AThomgLyy
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 14

Przeczytaj fragment dialogu z powieści Victora Hugo Katedra Marii Panny w Paryżu. Wyjaśnij porównanie katedry do księgi.

– […] a czymże są te wasze księgi?
– Oto jedna z nich ― rzekł archidiakon.
I otwierając okno celi, wskazał palcem na ogromny kościół Marii Panny
.

Źródło: Wiktor Hugo, Katedra Marii Panny w Paryżu, Gdańsk 2001, s. 103.

RELK29av54Rds
(Uzupełnij).
j0000000CAB1v38_000tp00B
j0000000CAB1v38_000tp00C
j0000000CAB1v38_000tp00D
j0000000CAB1v38_000tp00E
j0000000CAB1v38_0000007T
JPOL_E3_E4_Konteksty

Więcej o gotyku

R78Z5GP3nP8Er
Krucyfiks mistyczny z kościoła Bożego Ciała we Wrocławiu, ok. 1350–1360
Źródło: a. nn., Muzeum Narodowe w Warszawie, licencja: CC BY-SA 3.0.

Krucyfiks mistyczny to drewniana figura Chrystusa autorstwa anonimowego artysty z ok. 1350 roku, pochodząca z wrocławskiego kościoła Bożego Ciała. Jest przykładem ekspresyjnej rzeźby późnogotyckiej o charakterze dewocyjnym. Dzieła tego rodzaju powstawały pod wpływem XIV‑wiecznej mistyki, kształtującej żarliwą, indywidualną pobożność. Propagowała ona kontemplację Męki Pańskiej i ideę jej osobistego współodczuwania w celu wywołania refleksji religijnej i pogłębienia duchowości wiernych. Służyły temu realistyczne, wstrząsające obrazy cierpień Chrystusa – konającego na krzyżu lub martwego, leżącego na kolanach Matki Bożej (Pietà).

Ćwiczenie 15

Opisz krucyfiks mistyczny. Zwróć uwagę na te cechy, które decydują o jego silnej ekspresji.

R1WvnG4HOPU3x
(Uzupełnij).
Gotyk 1954Tadeusz Różewicz
Tadeusz Różewicz Gotyk 1954

Żebra umarłego Boga
sklepione
nad słowami
wierzących
ślepo

Bóg
jeż niebieski
nabity na tysiąc iglic wież
katedr banków
ocieka krwią
ludzi
nie własną

z worem złota u szyi
ciągną go
na swoje dno
skazani

j0000000CAB1v38_00000_BIB_005 Źródło: Tadeusz Różewicz, Gotyk 1954, [w:] tegoż, Poezje zebrane, Wrocław 1976, s. 288.
Ćwiczenie 16

Wypisz z wiersza Tadeusza Różewicza sformułowania odnoszące się
do architektury gotyckiej.

R17YoYx2BbfWD
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 17

Wyjaśnij, co symbolizuje jeż. Sformułuj  kilkuzdaniową wypowiedź.

R6BYNA7JNnK7e
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 18

Powiąż symbolikę jeża z symboliką świątyni i wyjaśnij przenośne znaczenie wyrażenia 'jeż niebieski'.

R1PCDkEt77A5I
(Uzupełnij).
Polecenie 1

Zredaguj szkic interpretacyjny na temat wiersza Gotyk 1954 Tadeusza Różewicza.

R1W1GVwo0BeBm
(Uzupełnij).
JPOL_E3_E4_Konteksty

Gotycka rzeźba portalowa

RyTb3uHAU74m7
Rzeźby z portalu zachodniego katedry w Reims, grupa zwiastowania i nawiedzenia, ok. 1240–1250
Źródło: a. nn., licencja: CC BY-SA 4.0.
R12aseODiC69v
„Śmiejący się anioł”, zachodni portal katedry, ok. 1245‑1250
Źródło: a. nn., domena publiczna.
RsJ0kTHx6hQPf
Rzeźba anioła, pierwsza połowa XIII wieku, katedra w Reims
Źródło: a. nn., licencja: CC BY-SA 3.0.
R1B1YEUqXswXw
Rzeźba anioła, pierwsza połowa XIII wieku, katedra w Reims
Źródło: a. nn., licencja: CC BY-SA 3.0.

Świątynię w Reims nazywa się często katedrą aniołów - ze względu na jej wyjątkowo bogatą i różnorodną dekorację rzeźbiarską oraz mnogość przedstawień bytów duchowych (ilustracje 2‑4). Ocenia się, że w portalach, na fasadzie i dachach kościoła występuje ok. 3000 figur. Najsłynniejsze i najpiękniejsze rzeźby umieszczone są w głównym, zachodnim portalu, poświęconym Najświętszej Marii Pannie. Znajdują się tu m.in. dwa ważne przedstawienia: Zwiastowanie i Nawiedzenie (ilustracja 1.).
Na szczególną uwagę zasługują trzy figury, będące przykładem 'dworskiego', wykwintnego stylu gotyckiego wypracowanego właśnie w Reims. Chodzi o elegancki i pełen wdzięku posąg anioła ze Zwiastowania oraz smukłe, ukazane w swobodnej pozie, postacie Marii i św. Elżbiety z grupy Nawiedzenia. Ich forma modelowana jest miękko i łagodnie. Szaty są bogato drapowane, a drobne, marszczące się fałdy eksponują ukryte pod nimi ciała. Warto zwrócić uwagę na twarze: kokieteryjnie uśmiechniętego anioła, idealnie piękną i młodzieńczą Marię oraz zaostrzone rysy
św. Elżbiety. Takie połączenie realizmu i idealizmu wskazuje na związki tej rzeźby
ze sztuką antyczną.

Ćwiczenie 19
RjkQNs8t8NJeJ1
Uzupełnij zdanie. Zasada kompozycyjna, polegająca na takim ustawieniu postaci ludzkiej, by ciężar jej ciała spoczywał na jednej nodze, a esowate wygięcie ciała i ruch rąk w odwrotnym kierunku równoważyły układ całości, to Tu uzupełnij.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 20
RhLIRM1nCMhH7
Zaznacz prawidłową odpowiedź. Kto i kiedy po raz pierwszy wprowadził zasadę kontrapostu do swojej sztuki? Możliwe odpowiedzi: 1. Poliklet (V w. p.n.e.), 2. Michał Anioł (XVI wiek), 3. Agesander z Rodos (II w. p.n.e.), 4. Fidiasz (V w. p.n.e.)
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 2

Wyszukaj w dostępnych źródłach przykłady polskich rzeźb gotyckich,
w których układ postaci realizuje zasadę kontrapostu oraz mają one formę podobną do klasycznej. Uzasadnij swój wybór.

RXmD4UF3CKIQq
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 21
R1FFGneMo8moO
Wskaż cechy wspólne rzeźb antycznych i gotyckich. Które odpowiedzi są prawidłowe: 1. rzeźby pełnoplastyczne, wolno stojące, 2. temat religijny, 3. rzeźby pełnoplastyczne związane z architekturą, 4. postacie w ruchu, 5. kontrapost, 6. styl „mokrych” szat przylegających do ciała, 7. idealizacja twarzy, 8. poprawne, realistyczne proporcje ciał, 9. temat mitologiczny.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
JPOL_E3_E4_Preteksty

Współczesne katedry

JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow

Idea monumentalnej świątyni, będącej sercem i najważniejszą dominantą miasta, przetrwała czasy średniowiecza. Odrodzenie stylu gotyckiego zawdzięczamy epoce romantyzmu, kiedy to architekci, m.in. Karl Friedrich SchinkelKarl Friedrich SchinkelKarl Friedrich Schinkel czy Eugène Viollet‑le‑DucEugène Viollet‑le‑DucEugène Viollet‑le‑Duc, projektowali idealne katedry – udoskonalone wersje średniowiecznych pierwowzorów. Po wygaśnięciu XIX‑wiecznej mody na tzw. neostyle (np. neogotyk) wizje takich świątyń uległy stylistycznym transformacjom i konstrukcyjnym innowacjom.

R1XUVy1vVeW0H
Sagrada Família [czyt.: sagrada familja] (oficial), Temple Expiatori de la Sagrada Familia [czyt.: temple ekspijatori de la sagrada familija] w Barcelonie, projekt Antonio Gaudi [czyt.: antonio gałdi], budowana od 1882 roku, stan z 2012.
Źródło: a. nn., domena publiczna.
RiGR6cAAYXg2K
Catedral Metropolitana de Brasilia [czyt.: katedral metropolitana de brasilia], ukończona i konsekrowana w 1970 roku. Fotografia z 2002 Możesz odbyć wirtualną wycieczkę po katedrze na stronie: http://catedral.org.br/visitavirtual.
Źródło: Oscar Niemeyer [czyt.: oskar niemajer], licencja: CC BY-SA 3.0.

Świątynia Pokutna Świętej Rodziny w Barcelonie to najważniejszy projekt Antonia GaudiegoAntonio GaudiAntonia Gaudiego (1852‑1926), secesyjnego artysty wizjonera, który który swój styl oparł
na rzeźbiarskim traktowaniu architektury: połączył organiczne formy z trwałą kamienną konstrukcją wzbogaconą o dynamiczną rzeźbę i barwną ceramikę. Marzenie o stworzeniu monumentalnego kościoła na wzór katedry, górującego nad stolicą Katalonii, przekroczyło jednak ramy jego życia. Wciąż nieukończona Sagrada Familia jest pięcionawową bazyliką na planie krzyża łacińskiego, z trzynawowym transeptem, obejściem i wieńcem kaplic. Wertykalność kompozycji podkreślają niebotyczne, ażurowe wieże (porównywane do wysokich kopców termitów) połączone pomostami, zakończone pinaklami i kwiatonami. Wnętrze świątyni ujawnia jej bionicznąbionikabioniczną konstrukcję. Nieco pochylone do środka filary przypominają np. pnie drzew.
Ta nowatorska modyfikacja pozwoliła Gaudiemu zrównoważyć napór ciężaru sklepienia i zrezygnować z przypór i łuków odporowych, typowych dla katedr średniowiecznych. Kościół wypełniony jest światłem, przesączającym się przez witraże umieszczone nawet w strefie sklepień.

Katedra zaprojektowana przez Oscara NiemeyeraOscar NiemeyerOscara Niemeyera (1907‑2012) w Brazylii jest arcydziełem nowoczesnej architektury sakralnej oraz twórczą reinterpretacją idei i konstrukcji dawnych świątyń. Stanowi przykład kościoła centralnego na planie okręgu. Jej szkielet tworzy 16 gigantycznych betonowych przypór - żeber wznoszących się ku niebu, łączących się ze sobą i rozchodzących u szczytu w przestrzeń. Powstaje w ten sposób ekspresyjna, graficzna forma podobna kształtem do korony cierniowej. Przestrzeń między żebrami jest wypełniona witrażami,
co stanowi nawiązanie do średniowiecznych budowli przesyconych wewnętrznym światłem. Dekoracja i wyposażenie katedry Niemeyera podporządkowane są jednak modernistycznym wyznacznikom: funkcjonalizmowi oraz minimalizmowi.

Polecenie 3

Napisz wypowiedź argumentacyjną na temat: 'Motyw katedry gotyckiej w literaturze i innych dziełach sztuki'. W pracy odwołaj się do:

  • wybranej lektury obowiązkowej,

  • sensu wiersza Gotyk 1984 Tadeusza Różewicza,

  • wybranych kontekstów.

R10ggIZhxR9CZ
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 22
R5GIL2PoB0K6F
Łączenie par. Wskaż, jakie elementy katedr gotyckich wykorzystali Gaudi i Niemeyer.. wertykalizm. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. fasada flankowana wieżami. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. przeprucie ścian otworami. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. przypory i łuki odporowe. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. bogata dekoracja rzeźbiarska fasad i portali. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. barwne witraże. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. ujawnienie (odsłonięcie) szkieletu konstrukcji. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. plan krzyża łacińskiego. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ciekawostka

Katedra w reżyserii Tomasza Bagińskiego to krótkometrażowy film anonimowany oparty na opowiadaniu Jacka Dukaja pod tym samym tytułem. Animacja powstała z inspiracji malarstwem Zdzisława Beksińskiego i architekturą Antonia Gaudiego. Uzyskała nominację do Oscara w kategorii najlepszy animowany film krótkometrażowy. Opowiada historię samotnego pielgrzyma, który zwiedza gigantyczną budowlę przypominającą średniowieczną katedrę. Po skrupulatnych obserwacjach dostrzega jej niezywkłość. Tajemnicę istnienia katedry ujawnia wschód słońca. Budowla ożywa i wchłania człowieka, proponując mu transcendentne doświadczenia.

Ćwiczenie 23

Wykorzystaj informacje podane w temacie lekcji i ułóż krzyżówkę, której rozwiązaniem będzie 'gotyk'. Zredaguj hasła wraz z pytaniami.

R19WXjzhDfJJg
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Ćwiczenie 23

Wykorzystaj informacje podane w temacie lekcji i  zredaguj hasła wraz z pytaniami do krzyżówki, której rozwiązaniem będzie 'gotyk'.

RNeGQUQV8pgmh
(Uzupełnij).
Polecenie 4
R6PQPTXo0JpFx1
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 4

Zapoznaj się z poniższymi słowami kluczami związanymi z lekcją, a następnie zaproponuj ich własną kolejność. Możesz kierować się tym, co cię zaciekawiło, poruszyło, zaskoczyło itp. Przygotuj krótkie uzasadnienie swojej propozycji. Słowa klucze: katedra gotycka, krucyfiks mistyczny, Tadeusz Różewicz, Antonio Gaudi, Sagrada Familia, Oscar Niemeyer, Cathedral Metropolitana Brasilia.

RQTX8yNppkcO1
(Uzupełnij).
Karl Friedrich Schinkel
Eugène Viollet‑le‑Duc
Antonio Gaudi
bionika
Oscar Niemeyer