Kto pisze dziennik?
Dziennik to gatunek literacki o charakterze autobiograficznym - autor opisuje w nim wydarzenia z własnego życia. Jest prowadzony jako systematyczny zapis refleksji. Może mieć charakter prywatny lub przybierać postać upodabniającą
go do utworu literackiego. Specyfiką dziennika jest to, że przedstawia notowane
na bieżąco wydarzenia w układzie chronologicznym. W związku z tym nie ma on z góry ustalonego planu kompozycji. Zawarte w nim zapiski mogą mieć różny charakter i ograniczać się do zwyczajnej rejestracji faktów lub przyjmować formę rozbudowanych komentarzy. Niekiedy dziennik łączy elementy innych gatunków,
np. opowiadania, co z kolei zbliża go do literatury pięknej.
Dzienniki bardzo długo nie były traktowane jako forma literacka. Pisano je
'do szuflady', bez zamiaru publikowania. Prowadzili je artyści, politycy, naukowcy i pisarze, między innymi Agnieszka OsieckaAgnieszka Osiecka, Maria DąbrowskaMaria Dąbrowska, Witold GombrowiczWitold Gombrowicz. Niektóre z nich po latach doczekały się publikacji i udostępnienia masowemu odbiorcy.
Dziś dzienniki przybrały nową formę, związaną z internetem. Wielu jego użytkowników prowadzi blogi, na których publikuje nie tylko wydarzenia ze swojego życia, ale także wytwory, takie jak rękodzieło, wiersze, relacje z podróży czy opracowane przez siebie przepisy kulinarne.
1) Znajdź definicję dziennika w słowniku terminów literackich. Wynotuj z niej cechy tego gatunku.
2) Istnieje wiele różnych odmian dziennika, np. lekcyjny, telewizyjny, radiowy, podróży, osobisty, literacki. Wskaż (np. w formie tabeli) różnice i podobieństwa między dwoma wybranymi rodzajami dzienników.
Dzienniki Jerzego Pilcha
Jerzy Pilch
jeden z najbardziej znanych i najchętniej czytanych współczesnych pisarzy polskich. Autor opowiadań (Moje pierwsze samobójstwo, 2006), powieści (Spis cudzołożnic, 1993, Pod Mocnym Aniołem, 2000, Marsz Polonia, 2008) i felietonów (tomy: Tezy o głupocie, piciu i umieraniu, 1997, Bezpowrotnie utracona leworęczność, 1998, Upadek człowieka pod Dworcem Centralnym, 2002).
Swoje felietony Jerzy Pilch publikował w takich czasopismach jak: 'Polityka', 'Dziennik', 'Przekrój', 'Tygodnik Powszechny'. Najbardziej charakterystyczną cechą tych felietonów jest ogromne poczucie humoru, ujawniające się w komentarzach do absurdów znajdowanych przez autora w otaczającej
go rzeczywistości. Jerzy Pilch pisał felietony przez wiele lat, a następnie wydał je w zbiorze Dziennik (2012). Zmarł w Kielcach 29 maja 2020 r.
Powieść Spis cudzołożnic zekranizował Jerzy Stuhr, a jej autor pojawił się w filmie jako jeden z bohaterów. Nie był to jedyny aktorski występ pisarza, ponieważ na jego koncie jest również rola w komedii Wtorek (reż. Witold Adamek). W tym filmie Jerzy Pilch zagrał wspólnie z Bolcem (właśc. Grzegorz Borek) i Pawłem Kukizem.
Jerzy Pilch był również pomysłodawcą Ogólnopolskiego Konkursu na Opowiadanie 'Pisz do Pilcha', którego efektem jest antologia Pisz do Pilcha. Opowiadań współczesnych trzydzieści trzy (2005).
DziennikW zdziczałych sopockich ogrodach karmiliśmy zaprzyjaźnioną sforę kotów, upadła gazeta, w której pisałem felietony, prawa ręka zaczęła wieść kompletnie samodzielne życieprawa ręka zaczęła wieść kompletnie samodzielne życie, mimo to, a może nawet z większą dokładnością, ułożyłem ładnych kilkadziesiąt stron nowej prozy. Parę razy lądowałem w Krakowie, dwie, trzy podróże były zupełnie fantastyczne; poza BachemBachem nie słuchałem żadnej muzyki (dopiero koło samego Bożego Narodzenia zwabiony udziałem Magdaleny KożenyMagdaleny Kożeny puściłem parę razy Czech Christmas Mass Jana Jakuba RybyJana Jakuba Ryby – kompozytora, o którego istnieniu nie miałem, rzecz jasna, zielonego pojęcia i którego okolicznościowa prostota pasowała mi na święta. Inna rzecz: z tych samych, czyli kolędowych względów ten właśnie zachwyt nie bardzo się liczy).
Parę kryzysów miałem solidnych, euforii mniej, ale były; w sumie pół biedy – i tak w zasadzie jest już po zawodach. Z każdym otoczeniem, w którym byłem, czyli najczęściej z samym sobą, toczyłem zajadłą walkę, by do szesnastej mieć święty spokój. Udawało się rzadko – najwyraźniej jako taki słabnę, jako swój wróg krzepnę.
Polityka nie ciekawiła mnie prawie wcale, Cracovia wygrała cztery mecze z rzędu, w tym jeden z Wisłą – o Boże, jak się wtedy żyć chciało – setki, a może i tysiące mniej lub bardziej godnych odnotowania rzeczy się wydarzyło, a ja w tej lawinie, a może z dala od tej lawiny, niezauważalnie rozstałem się z P.B.
[…]
Jednego upalnego i zupełnie zachwycającego dnia siedzieliśmy w LożyLoży, przed nami tętnił swoim niepojętym rytmem rynek (krakowski rynek w czerwcu – osobna piosenka). Było harmonijnie jak nigdy. Wszystko w duszy, w sercu, w rozumie, a nawet – nie uwierzycie – w świecie zewnętrznym miałem poukładane jak się patrzy, niczego się nie bałem, nawet prawa ręka na blacie stolika była spokojna czy może skutecznie pozorowała spokój, i nagle nienowa przecież, ale tym razem przeraźliwa jak tytanowe ostrze myśl: wszystko trzeba zostawić. Prędzej czy później, ale nawet jeśli później, to i tak lada chwila. Czas teraźniejszy przestał istnieć, przyszły sypie się jak piach z wykolejonego wagonu, o przeszłości szkoda gadać – co z tego, że mam ją w głowie. Dziesięć, dwadzieścia, a może i trzydzieści lat? One już minęły. Nawet w ekspansywnie optymistycznej wersji. Nieśmiertelna linijka Bronka MajaBronka Maja: 'Twój czas minął – już jesteś'. Jeszcze jestem? I to nie. Dziś już jestem w dniu jutrzejszym, który przelatuje jak pojutrze. Jadę ekspresem
do Warszawy i zarazem siedzę w powrotnym InterCity; wstanę, zanim legnę; zamknę, zanim otworzę; wyjmę, zanim włożę; w kwietniu wigilia za pasem. Rynek zanurzony w masach upalnego powietrza, nad nimi olbrzymi kryształ mrozu, nie wisi, już spada, zanim na dobre spadnie, prawie całkiem stopnieje – z tego mam się cieszyć? No wała! Lada chwila trzeba krakowski rynek zostawić, istniał on będzie dalej, i to podobno miliardy lat (nie przesadzałbym z ekstazą, przelecą jak wszystko) istniał będzie ten największy plac Europy – ale nie moim już spojrzeniem omiatany – i nawet z osobliwą pieczołowitością rozwijane przeświadczenie, że wszyscy, co teraz przez ten rynek idą, wszyscy łącznie z końmi, psami i niemowlętami, też umrą i też przestaną się gapić – nie przynosi ulgi, a jak przynosi –
to marną.Źródło: Jerzy Pilch, Dziennik, Warszawa 2012, s. 4–6.
Po przeczytaniu fragmentu Dziennika Jerzego Pilcha wykonaj polecenia.
Wyjaśnij, w jaki sposób autor informuje o swoich uczuciach.
Wypisz z wypowiedzi Jerzego Pilcha dwa fakty i dwie wypowiedzi odnoszące się
do emocji.
Określ tematy podjęte przez Jerzego Pilcha w przytoczonym fragmencie Dziennika. Zapisz je, rozdzielając na tematy dotyczące świata zewnętrznego i wewnętrznego.
wzór:
Świat zewnętrzny – podróż do Krakowa
Świat wewnętrzny – wewnętrzna walka
Wyjaśnij, w jaki sposób autor przedstawia świat swoich wewnętrznych doświadczeń.
Podsumuj informacje na temat dziennika jako formy pisarskiej, uzupełniając poniższy tekst.
gatunek, datowane, i przeżycia wewnętrzne, treść, kompozycją, regularnie, chronologia, wydarzenia, konstrukcji, pisarze
Dziennik to ................................................ rejestrujący ................................................, doświadczenia ................................................. Zapisy dziennikowe są najczęściej ................................................ i pojawiają się w tekście ................................................. Poszczególne fragmenty mogą się różnić ................................................ i treścią. Dzienniki nie mają z góry założonej ................................................, a o ich formalnym kształcie decyduje ................................................. Jedyną obowiązującą regułą jest ................................................. Autorami dzienników są ................................................ i nie tylko.
Do obejrzenia
Zapoznaj się z dostępnym w internecie filmem Jerzy Pilch. Wyznania człowieka piszącego po polsku w reżyserii Aleksandry Czarneckiej i Dariusza Pawelca, a następnie wykonaj polecenia.
Opisz wrażenie, jakie wywołuje u ciebie sposób ukazania w filmie postaci Jerzego Pilcha.
Na podstawie filmu sformułuj swoją opinię o autorze Dziennika.
Wyjaśnij – na podstawie początkowych fragmentów filmu (3’30) – co jest najważniejsze dla Jerzego Pilcha jako dla pisarza.
Zastanów się i wymień, co cię zaskoczyło w postrzeganiu pisarza przez jego otoczenie, rodzinę, przyjaciół i współpracowników.
Do przeczytania
Między zapisem a literaturą. Dziennik polskiego pisarza w XX wieku...Dziennik osobisty może być zasadniczo postrzegany na dwa sposoby: jako tekst bądź dyskursdyskurs oraz jako codzienna praktyka piśmienna. W pierwszym przypadku dziennik to – według Słownika terminów literackich – rodzaj 'wypowiedzi powstałej w obrębie określonego systemu językowego, stanowiącej zamkniętą i skończoną całość z punktu widzenia treściowego'. Przy tym podejściu najważniejsza jest treść dziennikowych zapisów i ich struktura językowo‑kompozycyjna (to, w jaki sposób dziennik jest skonstruowany jako pewien model tekstu czy typ narracji). W drugim przypadku dziennik to rodzaj indywidualnej praktyki, pewien sposób działania słowem, który sprawia,
że powstający w ramach tego działania tekst jest tylko jednym
ze składników, obok składnika performatywnoperformatywno-funkcjonalnego (miejsce, jakie zajmuje prowadzenie dziennika w życiu piszącego, funkcje dziennika) oraz materialnego (nośnik dziennika, jego struktura materialna, wygląd). […]
Dzienniki osobiste zaczynają wychodzić drukiem od drugiej połowy XIX wieku. Wcześniej ogłaszano przede wszystkim dzienniki podróży, dzienniki‑kroniki, czasami księgi domowe […] jako dokumenty historyczne, zwykle wiele lat po śmierci ich autorów. Teraz drukuje się dzienniki osobiste, a moment ich publikacji dzieli od śmierci autora niewielki okres bądź też wydawane są one jeszcze za jego życia. […] W ten sposób dzienniki zostają włączone w przestrzeń kultury druku, stają się książkami. I w związku z tym zaczynają być poddawane wszystkim operacjom, jakie są właściwe dla książek – redaktorskim, edytorskim i drukarskim. Dzienniki są skracane, cenzurowane, zmieniane, redagowane; często dodaje się do nich tytuły i spisy treści, noty i przypisy, przedmowy i posłowia […].
Poza tym druk powoduje, że w świadomości czytelniczej dzienniki są coraz bardziej postrzegane jako przynależne pisarzom, artystom czy myślicielom, a nie jako powszechne praktyki piśmienne. Tę powszechność widać dzisiaj wyraźnie w praktyce prowadzenia dzienników internetowych (blogów). Philippe LejeunePhilippe Lejeune zwraca uwagę na olbrzymią dysproporcję między obrazem dzienników, jaki wyłania się z ich drukowanej części, a tym, który możemy poznać, badając dziennik jako codzienną praktykę. Przede wszystkim trzeba pamiętać,
że publikuje się jedynie ułamek procenta wszystkich prowadzonych dzienników (np. we Francji ukazuje się rocznie około 50 dzienników, a pisze dzienniki około 3 milionów osób). Poza tym drukowane dzienniki nie są reprezentatywne w stosunku do całości tej praktyki: wydaje się głównie dzienniki pisarzy, artystów, polityków, podczas gdy dzienniki prowadzone są na co dzień przez miliony osób niepublicznych […] wydaje się bardzo dużo dzienników dotyczących wydarzeń niezwykłych, wyjątkowych (dzienniki wojenne, dzienniki pisane w więzieniu, dzienniki podróży), choć domeną dziennika jest nade wszystko zwykłe, codzienne życie; wreszcie prawie w ogóle nie ukazują się dzienniki nastolatków, a przecież jest to okres najintensywniejszego prowadzenia osobistych zapisków.
Za sprawą druku dzienniki wkraczają w przestrzeń literatury. Dokonuje się to na dwa sposoby. Z jednej strony, dziennik, który pojawia się w kulturze europejskiej jako gatunek użytkowy (księgi handlowe, księgi domowe, dzienniki pokładowe, diariusze wypraw, kalendarze), a następnie zyskuje coraz to bardziej intymny charakter, zaczyna z czasem nabierać charakteru literackiego, by ostatecznie jego prowadzenie stało się praktyką niemal tożsamą z tą, jaka towarzyszy powstawaniu i publikowaniu dzieł literackich. […] Z drugiej strony, literaturoznawczy sposób odczytywania i analizowania tekstów, zagarniający coraz większe obszary piśmiennictwa (m.in. historiografię, etnografię, filozofię), nie omija również dzienników osobistych. Badacze pokazują, jak są one skonstruowane, jakiego rodzaju tropytropy, formy, style czy zabiegi retorycznezabiegi retoryczne wykorzystują i jak przez to upodabniają się do tego, co literackie. Dotyczy
to zwłaszcza dzienników pisarzy, które niemal bez zastrzeżeń włączane są w obręb literatury i analizowane przy użyciu narzędzi wypracowanych na gruncie współczesnej teorii literatury i filozofii. Dzienniki zyskują przy tym na randze i wartości, tracą zaś na swej specyfice, stając się tekstami w otoczeniu innych tekstów.Źródło: Paweł Rodak, Między zapisem a literaturą. Dziennik polskiego pisarza w XX wieku, Warszawa 2011, s. 29–32.
Po przeczytaniu tekstu Pawła Rodaka znajdź w nim potrzebne informacje i napisz, jaki charakter miały pierwsze drukowane dzienniki.
Na podstawie wypowiedzi Pawła Rodaka wyjaśnij, jaką formę przyjęły dzienniki
we współczesnym świecie.
Stwórz 5‑elementową grupę wyrazów pokrewnych do słowa dziennik.
Zapoznaj się z wpisem na blogu o książkach autorstwa Aleksego Krysztofiaka
i wykonaj ćwiczenia.
Książki na czacie'Roboty' Paweł Kłudkiewicz, wydawnictwo Babaryba, 14 stron, 23,5cmx31,5cmx1cm, kartonówka.
'Halo, Ziemia! Tu roboty! Właśnie lądujemy!' – właśnie taki sygnał odebrali niczego nie spodziewający się Ziemianie. Chwilę później na naszej planecie pojawiło się 18 robotów o niezwykłych osobowościach, jak choćby cybernetyczny malarz Robonardo, produkujący słodycze na każdą okazję Cuksomat czy wszędzie dosięgający Robołapa. Roboty czują się u nas świetnie, zarówno w wodzie, na plaży, czy placu zabaw. Nawet na dyskotece.
Nie jestem tylko przekonany, czy to Roboty, które u nas mieszkały i po kosmicznej wyprawie wróciły, czy przyleciały z robotowej planety.Książka to tradycyjna wyszukiwanka, z kartonowymi kartkami i masą szczegółów. Tekstu pojawia się w niej niewiele i są to najczęściej dźwięki typu 'uff, pstryk, chrup, pfff, bul, pyr' itd.
Bardzo ciekawy pomysł na książkę obrazkową, a do tego wyjątkowo udane obie okładki.
Po‑le‑ca wiel‑bi‑cie‑lom ro‑bo‑tów (wyobraźcie sobie, że mówię to mechanicznie przy akompaniamencie zgrzytów i trzasków).Źródło: Aleksy Krysztofiak, Książki na czacie, dostępny w internecie: https://ksiazkinaczacie.pl/2016/04/30/roboty/ [dostęp 5.08.2022].
Zadaniowo
Poszukaj w dostępnych źródłach informacji o książkach, które mają formę dzienników lub pamiętników prowadzonych przez młodych ludzi. Opisz jedną z nich. Zwróć uwagę na ich wewnętrzną budowę - jak jest podzielona ich treść, jak długie są zapiski autora dotyczące poszczególnych dni, z jaką regularnością autor dodawał kolejne wpisy.
Wybierz postać literacką ze szkolnej lektury. Wyobraź sobie, że prowadzi ona dziennik lub blog, w którym opisuje swoje spostrzeżenia i refleksje dotyczące otaczającego ją świata. Napisz pięć wpisów, które mogłyby się w nich znaleźć.
Zapoznaj się z poniższymi słowami kluczami związanymi z lekcją, a następnie zaproponuj ich własną kolejność. Możesz kierować się tym,
co cię zaciekawiło, poruszyło, zaskoczyło itp. Przygotuj krótkie uzasadnienie swojej propozycji.
Słowa klucze: dziennik, literatura, rzeczywistość, doświadczenie, świat wewnętrzny.