Chocholi taniec na weselu. Stanisława Wyspiańskiego diagnoza Polski
Europa jest dziś wspólnotą narodów. Można zasugerować, że funkcjonuje na zasadzie federacji wielu państw. Każde państwo ma odrębną strukturę społeczną, niezależną władzę wykonawczą, ale też… indywidualną tożsamość kształtowaną przez charakterystyczne cechy narodowe. Czy zastanawialiście się kiedykolwiek nad charakterem narodowym Polaków? Stanisław Wyspiański usiłował zdefiniować nasz charakter już na początku XX wieku.
lekturę Wesele Stanisława Wyspiańskiego,
treść filmu Andrzeja Wajdy Wesele (1972).
O autorze
Stanisław Wyspiański
dramaturg, reformator i teoretyk teatru, reżyser teatralny, poeta, krytyk, malarz, scenograf, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli literatury i sztuki Młodej Polski. Wychował się w rodzinie artystycznej (ojciec był rzeźbiarzem i fotografikiem), ukończył Akademię Sztuk Pięknych w Krakowie (gdzie od 1902 roku zajmował stanowisko docenta), studiował też filozofię na Uniwersytecie Jagiellońskim, w latach 1891–1894 studiował w paryskiej Académie Colarossi, zawodowo związany był też z krakowskim Teatrem Miejskim. W 1900 roku ożenił się Teodorą Teofilą Pytko, z którą miał czworo dzieci. Tworzył dramat symboliczny w odmianie neoromantycznej. Jego twórczość jest niezmiernie bogata i obfituje w osiągnięcia ważne dla kultury polskiego modernizmu (wymienić tu należy polichromię w kościele Franciszkanów w Krakowie, współpracę z 'Życiem' i 'Chimerą' w charakterze ilustratora). Tematyka jego utworów scenicznych związana była z polską myślą niepodległościową i nastrojami dekadenckimi. Zadebiutował w 1898 na łamach 'Życia' Warszawianką — dramatem osnutym na tle wydarzeń powstania listopadowego. W ten nurt tematyczny wpisują się również Lelewel (1899), Legion (1900), Noc listopadowa (1904). Kolejną grupę dramatów wyznacza tematyka współczesna. Zalicza się do nich arcydzieło dramatyczne Wesele (1901), a następnie Wyzwolenie (1904). Cechy wartościowania moralnego pojawiają się w innych dramatach współczesnych: Klątwie (1898) i Sędziach (1907). Historia Polski stała się ilustracją Legendy I (1898), Kazimierza Wielkiego (1900), Piasta (1903), Legendy II (1904), Bolesława Śmiałego (1903), epilog Skałka (1907). Do tradycji antycznej nawiązywał w dramatach: Meleager (1898), Protesilas i Laodamia (1899), Achilleis (1903), Akropolis (1904), Powrót Odysa (1907). Wymownym świadectwem jego zainteresowań kulturą antyku był projekt‑makieta polskiego Akropolis, czyli teatru plenerowego na stokach Wawelu.
Wesele w Bronowicach
Wskaż parę młodą, której wesele w Bronowicach (20 listopada 1900 roku) stanowiło inspirację dramatu Wyspiańskiego.
- Teodora Pytkówna i Stanisław Wyspiański
- Anna Mikołajczykówna i Włodzimierz Tetmajer
- Jadwiga Mikołajczykówna i Lucjan Rydel
- Maria Komornicka i Jan Lemański
- Maria Dunin i Jan Kasprowicz
20 listopada 1900 roku w Bronowicach odbył się ślub Lucjana Rydla z Jadwigą Mikołajczykówną (córką chłopa z podkrakowskiej wsi). Wyspiański był świadkiem. Ślubu w kościele Mariackim udzielił o. Wacław Nowakowski. Wesele trwało trzy dni. Środowisko krakowskie reprezentowane było przez Antoninę Domańską z córką Marią, Elizę Pareńską z córkami: Marią i Zofią, a także przez bohemę artystyczną.
Uzupełnij tabelę, wpisując prawdziwe imię i nazwisko oraz imię realistycznej osoby dramatu.
żona Włodzimierza Tetmajera, artysta malarz, redaktor „Czasu”, znany poeta młodopolski, córka karczmarza, pisarz gminny z Bronowic, pisarka – autorka książek dla dzieci i młodzieży, karczmarz z Bronowic
| Osoba | Imię i nazwisko | Imię osoby dramatu |
|---|---|---|
| żona Włodzimierza Tetmajera | ||
| artysta malarz | ||
| redaktor „Czasu” | ||
| znany poeta młodopolski | ||
| córka karczmarza | ||
| pisarz gminny z Bronowic | ||
| pisarka – autorka książek dla dzieci i młodzieży | ||
| karczmarz z Bronowic |
Wesele Wyspiańskiego
Wesele zostało wystawione na scenie w 1901 roku. Stanowiło prowokację do dyskusji na temat niemożności porozumienia dwóch warstw społecznych: inteligencji (reprezentowanej przez młodopolskie środowisko artystyczne) oraz chłopów, postrzeganych jako uosobienie cnót narodowych, nieskażonych wpływem dekadenckiego poczucia bezsensu życia. W kręgu gości weselnych Wyspiański sportretował Włodzimierza Przerwę‑Tetmajera (Gospodarz), dziennikarza 'Czasu' − Rudolfa Starzewskiego, poetę Kazimierza Przerwę‑Tetmajera, malarza Tadeusza Noskowskiego, a także mieszkańców Bronowic: Czepca, karczmarza Singera i jego córkę Pepę. W przestrzeni symbolicznej bronowickiej izby‑sceny wykreował zatem 'Polaków portret własny'. W strukturze utworu zastosował konwencję dramatu realistycznego, eksponując konfrontację światopoglądów i brak wzajemnego zrozumienia w obrębie obu warstw społecznych.
Uzupełnij tabelę, wpisując odpowiadające podanym opisom imiona osób fantastycznych (wizyjnych) dramatu.
słomiana osłona krzaku róży, narzeczony Marysi, błazen Jagiellonów, niezawodny rycerz Jagiellonów, jeden z przywódców konfederacji targowickiej, przywódca rebelii chłopskiej 1846 r., lirnik ukraiński
| Opis | Imię i nazwisko/funkcja | Imię osoby dramatu |
|---|---|---|
| słomiana osłona krzaku róży | ||
| narzeczony Marysi | ||
| błazen Jagiellonów | ||
| niezawodny rycerz Jagiellonów | ||
| jeden z przywódców konfederacji targowickiej | ||
| przywódca rebelii chłopskiej 1846 r. | ||
| lirnik ukraiński |
Wyjaśnij symboliczne znaczenie fantastycznych postaci dramatu:
Profeta zapowiadający kolejne powstanie narodowe, Uosobienie mądrości politycznej, Uosobienie egoizmu i dumy magnackiej, Uosobienie męstwa i chwały narodowej, Symbol zagłady szlachty
| Stańczyk | |
| Rycerz | |
| Hetman | |
| Upiór | |
| Wernyhora |
Wyjaśnij znaczenie symbolicznych rekwizytów, odgrywających kluczową rolę w interpretacji dramatu:
Scena narodowa, Wezwanie do walki o niepodległość, Symbol próżności i pychy, Symbol uśpionego i niezdolnego do czynu społeczeństwa, Doniosłe momenty dumy i chwały narodowej, Symbol monotonii, marazmu, niemocy, Symbol szczęścia
| Chochoł | |
| Chocholi taniec | |
| Dzwon Zygmunta | |
| Złota podkowa | |
| Czapka z pawich piór | |
| Złoty róg | |
| Bronowicka izba |
Słowa, słowa, słowa
Jaki motyw łączy obraz Stanisława Wyspiańskiego Chochoły i dramat Wesele? Uzasadnij swoją odpowiedź, odwołując się do elementów treści obrazu i utworu.
Połącz osoby z dramatu z wypowiadanymi przez nich kwestiami.
Panna Młoda, Poeta, Pan Młody, Poeta, Stańczyk, Ksiądz, Gospodarz, Żyd, Radczyni, Jasiek
| Salve, bracie... | |
| Słowa, słowa, słowa, słowa... | |
| Każden sobie rzepkę skrobie | |
| Sami swoi, polska szopa | |
| Trza być w butach na weselu | |
| Ona lubi te poety, Ona nawet chłopy lubi | |
| Ja to czuję, ja to słyszę, kiedyś wszystko to napiszę | |
| Chłop potęgą jest i basta! | |
| Zdobyłem se pawich piór | |
| Polska to jest wielka rzecz |
Wskaż „skrzydlate słowa”, które z dramatu Wyspiańskiego "Wesele" zakorzeniły się we współczesnej polszczyźnie
- Wsi spokojna, wsi wesoła
- Dwór pod lipą stoi biały, pod Piastowym dębem chata
- Chłop potęga jest i basta
- Sami swoi, polska szopa
- Co się komu w duszy gra
- Byle polska wieś zaciszna, Byle polska wieś spokojna
- Wyście sobie, a my sobie, Każden sobie rzepkę skrobie
- Piękna nasza Polska cała
- Miałeś chamie złoty róg
- Lalki, szopka, podłe maski, Farbowany fałsz, obrazki
- Gadu, gadu, stary dziadu
- A to Polska właśnie
Polskie wady narodowe
Zapoznaj się z fragmentem Wesela i wyjaśnij, dlaczego wypowiedź Pana Młodego stanowi świadectwo młodopolskiej chłopomanii.
PAN MŁODY
Tak to czuję, tak to słyszę:
i ten spokój, i tę ciszę,
sady, strzechy, łąki, gaje,
orki, żniwa, słoty, maje.
Żyłem dotąd w takiej cieśni,
pośród murów szarej pleśni:
wszystko było szare, stare,
a tu naraz wszystko młode,
znalazłem żywą urodę,
więc wdecham to życie młode;
teraz patrzę się i patrzę
w ten lud krasy, kolorowy,
taki rześki, taki zdrowy –
choćby szorstki, choć surowy.
Wszystko dawne coraz bladsze,
ja to czuję, ja to słyszę,
kiedyś wszystko to napiszę;
teraz tak w powietrzu wiszę
w tej urodzie, w tym weselu;
lecę, jak mnie konie niosą –
od miesiąca chodzę boso,
od razu się czuję zdrowo,
chadzam boso, z gołą głową;
pod spód więcej nic nie wdziewam,
od razu się lepiej miewam.
Zapoznaj się z fragmentem Wesela, który prowokuje do dyskusji o polskich wadach narodowych. Nazwij polskie przywary wskazane w tekście.
NOS
Piję, piję, bo ja muszę,
bo jak piję, to mnie kłuje;
wtedy w piersi serce czuję,
strasznie wiele odgaduję:
tak po polsku coś miarkuję –
szumi las, huczy las:
has, has, has.
Chopin gdyby jeszcze żył,
toby pił –
has, has, has,
szumi las, huczy las.
W wypowiedzi Panny Młodej znajdź nawiązanie do symboliki zastosowanej przez Mickiewicza w III cz. Dziadów. W całości utworu wyszukaj jak najwięcej odniesień do literatury romantycznej. Wymień je.
PANNA MŁODA
(wraca pędem)
Ogromny przyleciał ptak,
hań se na ganecku siad,
taki ci ogromiec kruk.
Potem sie ze skrzydlich wag
uniósł, wzleciał, znowu spad,
potrzaskał gałązki brzóz,
strącił rosy gęsty deszcz
i posed – !
Na podstawie 35. sceny z ostatniego aktu Wesela zredaguj kilkuzdaniową notatkę na temat: Diagnoza społeczna Wyspiańskiego.
CHOCHOŁ
. . . . . . . . . . . . . . .
Jak ci spadła czapka z piór.
JASIEK
Tom sie chyloł po te copke,
to mi może sie odwinoł.
CHOCHOŁ
Miałeś, chłopie, złoty róg,
miałeś, chłopie, czapkę z piór:
czapkę ze łba wicher zmiótł.
JASIEK
Bez tom wieche z pawich piór.
CHOCHOŁ
Ostał ci sie ino sznur.
JASIEK
Najdę ka gdzie przy figurze.
CHOCHOŁ
Pod figurą ktosik stał.
JASIEK
Strasy u rozstajnych dróg –
cy to pioł, cy nie pioł kur?
W kręgu narodowych mitów
Określ, jakie optymistyczne treści zawiera podany fragment Wesela. Czy marzenie Gospodarza jest możliwe do spełnienia? Uzasadnij swoją odpowiedź.
GOSPODARZ
Słuchajcie kochani, dzieci –
ażeby to była prawda
że Wernyhora tam leci
z Aniołem, z Archaniołem na czele;
że tej nocy, gdy my przy muzyce,
przy weselu, gdy my w tańcowaniu,
tam, kędyś, stało się tak wiele
że Kraków ogniami płonie,
a MATKA BOŻA w koronie,
na wawelskim zamkowym tronie
siedząca, manifest pisze:
skrypt, co przez cały kraj poleci
i tysiące obudzi i wznieci.
Słuchajcie, serce mi dysze,
ażeby to prawda była,
że Wernyhora tam leci,
a za nim tabunem konie!
Wymień polskie mity narodowe, o których pisze Stanisław Wyspiański.
Wyjaśnij, jaką funkcję w akcji utworu pełni chocholi taniec.
Dramat Wyspiańskiego stanowi diagnozę nieudolności i braku solidaryzmu społecznego Polaków. Ukazani chłopi dystansują się od inteligentów – głównie artystów (którzy alienują się z rzeczywistości polityczno‑społecznej) – chcieliby uczestniczyć w przemianach politycznych i ekonomicznych, lecz w decydującym momencie wykazują niedojrzałość do czynu. Inteligenci postrzegają ich przez pryzmat obrazu sielskiej, spokojnej, idyllicznej wsi (wyraźne nawiązanie do Pieśni o sobótce Jana Kochanowskiego). Idea narodowej jedności okazuje się wręcz niemożliwa. Akcja fabularna przeplata się z manierycznym, natchnionym dialogiem Poety i Racheli, w którym zostaje przywołany symbol chochoła (słomianej otuliny róży w ogrodzie), wyrażający 'co się komu w duszy gra' na temat wolności.
Warstwa fantastyczna utworu została uzupełniona o osoby dramatu – zjawy symbolizujące duchowe rozterki weselników (konserwatywnemu Dziennikarzowi ukazuje się Stańczyk – uosobienie mądrości i roztropności politycznej, Dziadowi – upiór Jakuba Szeli, Poecie — Czarny Rycerz, Panu Młodemu — hetman Branicki, Gospodarzowi – Wernyhora, przekazujący Jaśkowi złoty róg, symbol narodowej sprawy). Niestety, Jasiek zaprzepaszcza szansę drogi do wolności, kiedy sięgając
po okazałą czapkę z pawich piór (symbol próżności i przywiązania do dóbr materialnych), gubi bezcenny dar Wernyhory. W końcowej scenie dramatu odbywa się korowód tragicznego tańca (do którego przygrywa Chochoł – symbol uśpionego społeczeństwa), a ów będzie chocholi taniec, wpisujący się w katalog narodowych symboli literackich, wyraża pesymistyczną konkluzję o niemożności realizacji idei niepodległościowych u schyłku XIX i na początku XX wieku. Winą za ten stan stagnacji umysłowej Wyspiański obarczył inteligencję, uciekającą od aktywności społecznej w sferę poszukiwań intelektualnych i artystycznych.
Plotka o 'Weselu'
Plotka o „Weselu” WyspiańskiegoZabawny był stosunek Rydla do chłopów. Ten poeta – był to klasyczny mieszczuch, niemający poczucia wsi ani chłopa; popełniał tedy co chwilę wykroczenia przeciw etykiecie wiejskiej, które raziły bronowickich gospodarzy. 'Ten pan Rydel to dobry człowiek, uczony człowiek, ale strasznie źle wychowany', mówili, a mianowicie dlatego, że Rydel, chcąc się 'zbliżyć do ludu', chodził w konkury boso, poza tym w marynarce i z zawiniętymi spodniami. Otóż na wsi, chłop chodzi boso albo przy pracy, albo jeśli nie ma butów, ale z wizytą – nie. Rydel posuwał swoją 'ludowość' tak daleko, że, przyszedłszy raz z wizytą do willi swej ciotki, p. Domańskiej (Radczyni z Wesela), prosił ją o pozwolenie zdjęcia butów, bo tak się już przyzwyczaił… Pokazywał wszystkim, kto chciał i kto nie chciał, że nie nosi gatek etc. I gadał, gadał, gadał…
Źródło: Tadeusz Boy-Żeleński, Plotka o „Weselu” Wyspiańskiego, Warszawa 1922.
Na podstawie podanego fragmentu Plotki o 'Weselu' zdefiniuj zjawisko chłopomanii.
Wesele Smarzowskiego
Zapoznaj się z treścią filmu Wesele wyreżyserowanego przez Wojciecha Smarzowskiego.
Omów diagnozę społeczną, jaką stawia autor filmu.
Wyjaśnij, w jaki sposób film Wojciecha Smarzowskiego nawiązuje do dramatu Stanisława Wyspiańskiego.
Zredaguj notatkę na temat: 'W jakim sensie Wesele Andrzeja Wajdy i Wesele Wojciecha Smarzowskiego stanowią rewizję polskich mitów narodowych?'.
Zadaniowo
Napisz wypowiedź argumentacyjną na temat: Obraz chłopów i inteligencji
na podstawie rozmów prowadzonych w akcie pierwszym Wesela.
Wyszukaj w internecie plakat do pierwszej części spektaklu Wędrowanie w reżyserii Krzysztofa Jasińskiego. Zinterpretuj plakat, odwołując się
do twórczości Wyspiańskiego.
Wyjaśnij, dlaczego na plakacie do pierwszej części spektaklu Wędrowanie Krzysztofa Jasińskiego przedstawiona jest kobieta w stroju ludowym.
Zaproponuj własną kolejność słów kluczy z tego tematu. Możesz kierować się tym, co cię zaciekawiło, poruszyło, zaskoczyło itp. Przygotuj krótkie uzasadnienie swojej propozycji.
Zapoznaj się z poniższymi słowami kluczami związanymi z lekcją, a następnie zaproponuj ich własną kolejność. Możesz kierować się tym, co cię zaciekawiło, poruszyło, zaskoczyło itp. Przygotuj krótkie uzasadnienie swojej propozycji. Słowa klucze: Stanisław Wyspiański, Wesele, dramat młodopolski, ludowość młodopolska, chłopomania, chocholi taniec, inteligencja, chłopi, złoty róg.