Galeria wielkich Polaków

RhbdpiY07ZWjY

Dobry obywatel – kto to taki?

Wielu Polaków swoimi osiągnięciami, postawą czy twórczością zasłużyło się nie tylko Polsce, ale i całemu światu, zyskując tym samym powszechne uznanie. Na kartach naszej bogatej historii zapisało się wiele wybitnych osobowości, o których mowa w tej lekcji.

Polecenie 1

Wyjaśnij, co to znaczy być dobrym obywatelem. Ułóż listę przymiotów, które powinny charakteryzować dobrego obywatela. Odpowiedź uzasadnij.

R14hV9Jkalocm

Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 4.0.

R1KzeeGNWTZx5

Ćwiczenie 1

Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.

Obowiązki i cnoty obywatelskie

Pojęcie cnót obywatelskich sięga swoimi korzeniami czasów starożytności, a zwłaszcza tradycji republiki rzymskiej. Podstawową cnotą dla Rzymian była zdolność do przedkładania dobra publicznego nad dobro jednostki. Istotne znaczenie miało także męstwo i odwaga, lojalność oraz grupowa solidarność. Obecnie pod pojęciem cnoty obywatelskiej rozumie się skłonność i gotowość do czynów moralnie pozytywnych. Główne znaczenie uzyskały takie wartości jak uczciwość, odpowiedzialność, uczestnictwo w życiu publicznym, odwaga przejawiana w obronie ojczyzny czy współobywateli. Kolejną istotną cnotą obywatelską jest tolerancja, która mówi o poszanowaniu praw i wolności, odmienności poglądów oraz przekonań innych ludzi.

Obowiązki obywatelskie to ogół konstytucyjnie ustanowionych nakazów dotyczących obywateli danego kraju. Do podstawowych obowiązków zapisanych w Konstytucji RP należą:

przestrzeganie prawa,
ponoszenie ciężarów i świadczeń publicznych np. płacenie podatków,
obowiązek wierności Rzeczypospolitej i troska o dobro wspólne,
obowiązek obrony kraju,
dbałość o stan środowiska naturalnego.

R1DXdp7GvB6bZ

Ćwiczenie 2

Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.

Bohater narodowy - Józef Piłsudski

Postać Marszałka Józefa Piłsudskiego do dziś wzbudza silne emocje. Legenda Marszałka wywierała ogromny wpływ na całe pokolenia Polaków. Józef Piłsudski przyczynił się do odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 roku, dowodził wojskiem w czasie zwycięskiej wojny z bolszewikami, dążył do umocnienia Rzeczpospolitej, był jednym z najwybitniejszych polityków XX stulecia.

Urodził się w 1867 roku na Wileńszczyźnie. Pochodził z rodziny ziemiańskiej, w której pielęgnowano polskie tradycje patriotyczne. Jego ojciec brał udział w powstaniu styczniowym. Gdy miał 20 lat, został zesłany na Syberię w związku z podejrzeniem o udział w spisku na życie cara Rosji. Po odbyciu kary rozpoczął działalność w Polskiej Partii Socjalistycznej. Założył nielegalne pismo „Robotnik”. Kierował akcjami zbrojnymi przeciwko zaborcy rosyjskiemu, a potem zorganizował oddziały strzelców, które przygotowywały się do walki zbrojnej o niepodległość ojczyzny. Na początku Wielkiej Wojny (1914 r.) utworzył w Galicji Legiony PolskieLegiony PolskieLegiony Polskie. Stanął na czele I Brygady Legionów.

Legiony Polskie

RDndPT5NeLqLo

Obraz przedstawia Piłsudskiego na jego własnej klaczy Kasztance. Naczelnik ubrany jest w popielaty mundur i czapkę wojskową. Koń stoi na wrzosowisku. W tle widać las sosnowy i legionistów na koniach. Barwy nieba wskazują na zbliżającą się burzę. — Marszałek Józef Piłsudski na Kasztance
Źródło: Wojciech Kossak, 1928, domena publiczna.

Józef Piłsudski został aresztowany w 1917 roku przez Niemców i osadzony w twierdzy w Magdeburgu. Pod koniec wojny przybył do Warszawy i objął urząd Tymczasowego Naczelnika Państwa, który sprawował do czasu wyborów prezydenckich w 1922 roku. W latach 1919‑1921 toczył na Wschodzie walki z bolszewikami zakończone pokojem w Rydze. Właśnie w trakcie owej kampanii w marcu 1920 armia ofiarowała Piłsudskiemu buławę Pierwszego Marszałka Polski. Dowodził wojskiem polskim w czasie słynnej ofensywy zwanej później „Cudem nad Wisłą”Cud nad Wisłą„Cudem nad Wisłą”.

Cud nad Wisłą

W roku 1923 Marszałek wycofał się z czynnego życia politycznego i osiadł w Sulejówku pod Warszawą. Jednak sytuacja w kraju zmusiła go do powrotu na arenę polityczną. Zażądał dymisji rządu ówczesnego premiera - Wincentego Witosa. Kiedy jego apele nie odniosły skutku, 12 maja 1926 roku na czele wiernych sobie oddziałów wkroczył do Warszawy, doszło do walk z wojskami wiernymi rządowi. W historii wydarzenia
te zyskały miano „zamachu majowego”. Zwycięstwo obozu Piłsudskiego oznaczało koniec rządów parlamentarnych w Polsce. Rozpoczął się okres zwany „sanacją”
(od łacińskiego rzeczownika „sanatio” - uzdrawianie). Były to działania zmierzające
do naprawy państwa. Piłsudski został ministrem spraw wojskowych, przewodniczącym Rady Wojennej i Generalnym Inspektorem Sił Zbrojnych. Sprawował również dwukrotnie urząd premiera (w latach 1926‑1928 i 1930). Doprowadził do podpisania paktu o nieagresji ze Związkiem Socjalistycznych Republik Sowieckich (1932 r.) i deklaracji polsko‑niemieckiej o niestosowaniu przemocy
(1934 r.). Ostatnim dokumentem podpisanym przez Marszałka była Konstytucja kwietniowa (1935 r.).

Ciekawostka

Sejm Ustawodawczy 17 marca 1917 r. uchwalił konstytucję marcową, która wprowadzała w II Rzeczypospolitej ustrój demokracji parlamentarnej. Konstytucja podporządkowała władzę wykonawczą władzy ustawodawczej, co wobec dużego rozdrobnienia politycznego nie pozwoliło wyłonić stabilnego rządu. Od stycznia 1919 do maja 1926 władzę sprawowało 13 rządów. Polacy nie mieli zaufania do parlamentu.

R1HlydCeWmR4h

Zdjęcie przedstawia Józefa Piłsudskiego trzymającego za wodze Kasztankę. Za nim stoi żołnierz. W oddali widać konia i stojącego obok niego żołnierza. — Józef Piłsudski z Kasztanką
Źródło: a. nn., domena publiczna.

Józef Piłsudski zmarł 12 maja 1935 roku. Jego pogrzeb stał się wielką manifestacją narodową. Został pochowany w krypcie św. Leonarda na Wawelu, serce zaś zgodnie z testamentem spoczęło w grobie jego matki na wileńskim cmentarzu na Rossie.

RdUQ8aCL7AuVT

Józef Piłsudski
Źródło: Patria-Film, Falanga, licencja: CC BY 3.0.

Projekt I

Nagraj dokończenie filmu o Józefie Piłsudskim. Wykorzystaj informacje z rozdziału Bohater narodowy - Józef Piłsudski oraz zamieszczone poniżej materiały. Gotowy film zaprezentuj klasie.

R1SPeXhEvQQ7C

Materiały do filmu o Józefie Piłsudskim
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Nagraj audycję lub film o Józefie Piłsudskim. Wykorzystaj informacje z rozdziału: Bohater narodowy - Józef Piłsudzki. Gotowy film zaprezentuj klasie.

tcVfKWCZ2Q_0000000O

Bohaterowie z małych ojczyzn

Bronisław Tokaj

Był wybitnym pedagogiem, założycielem szkoły w Nieporęcie, w czasie wojny żołnierzem Armii Krajowej (AK).

W 1939 r. jako ochotnik uczestniczył w obronie Warszawy. Po kapitulacji wrócił do Nieporętu. W czasie wojny był dowódcą III Batalionu Nieporęckiego, działając pod ps. Bogdan, oraz kierownikiem Tajnego Nauczania.

Dzięki staraniom Tokaja udało się wybudować nowy, murowany budynek szkoły, który służy do dziś, nową remizę oraz przystanek kolejowy, który nie został przewidziany podczas budowy linii kolejowej Wieliszew–Tłuszcz.

R12UPzbVZu3cR

Czarnobiałe zniszczone zdjęcie przedstawia grupę kilkudziesięciu dzieci w wieku wczesnoszkolnym ustawionych w czterech rzędach na tle krzewów. Między nimi, po środku drugiego rzędu siedzi Bronisław Tokaj - mężczyzna w średnim wieku, w koszuli z krawatem i płaszczu. — Bronisław Tokaj
Źródło: Nieporęckie Stowarzyszenie Historyczne, Hanna Kochel - Ofiarodawca, licencja: CC BY-NC 3.0.

Halina Sosnowska ps. „Halina”

R1GoT6pNtnhL9

Zdjęcie słabej jakości. Starsza kobieta z spiętym włosami. Ubrana jest w sweter na którym wyłożony jest kołnierzyk. — Halina Sosnowska w 1966 r.
Źródło: Sloggi, licencja: CC BY-SA 3.0.

Była żołnierzem AK i Zrzeszenia Wolność i Niepodległość (WINWINWIN), działała w Warszawie i na terenie Milanówka. Została aresztowana przez funkcjonariuszy Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego (MBPMBPMBP) w 1946 r. W śledztwie zachowała godną postawę. Skazana na karę dożywotniego pozbawienia wolności, w 1956 roku wyszła na wolność. Otrzymała Złoty Krzyż Zasługi.

WIN

MBP

Projekt II

Na pewno w Twojej okolicy mieszkali lub mieszkają ludzie, którzy nie są znani w całym kraju, ale uczynili wiele dla swojego regionu, miasta lub miejscowości. Postaraj się o zdjęcia wybranej przez ciebie postaci. Zdobądź pamiątki, wynotuj osiągnięcia, nagraj wywiady itp. Przygotuj prezentację o wybitnym Polaku ze swojego regionu.

tcVfKWCZ2Q_00000039

Obejrzyj krótkie filmy o wybitnych Polakach.

R1NlEixOoikRd

Jan Paweł II z wizytą w Polsce
Źródło: TVP S.A., tylko do użytku edukacyjnego na zpe.gov.pl.

R1QPUsi0rhS1R

Zbigniew Religa
Źródło: TVP S.A., tylko do użytku edukacyjnego na zpe.gov.pl.

R5GAvGHNnyWMs

Wisława Szymborska
Źródło: TVP S.A., tylko do użytku edukacyjnego na zpe.gov.pl.

RMVojyckc8sb4

Jerzy Popiełuszko
Źródło: TVP S.A., tylko do użytku edukacyjnego na zpe.gov.pl.

R1UkK8ZOW6vW4

Zbigniew Herbert
Źródło: TVP S.A., tylko do użytku edukacyjnego na zpe.gov.pl.

RegSzGeiXxdbS

Czesław Miłosz
Źródło: TVP S.A., tylko do użytku edukacyjnego na zpe.gov.pl.

R8QW9OBJWgD9x

Irena Sendlerowa
Źródło: TVP S.A., tylko do użytku edukacyjnego.

tcVfKWCZ2Q_0000006Q

Kogo cenimy

Najbardziej rozpoznawalni Polacy na świecie to papież Jan Paweł II oraz współzałożyciel i pierwszy przewodniczący NSZZ „Solidarność”, laureat Pokojowej Nagrody Nobla w 1983 roku Lech Wałęsa, a także najwybitniejsza uczona świata Maria Skłodowska‑Curie, ale nie wszyscy uważają ją za Polkę.

Poniżej znajduje się lista osób cenionych w XX i XXI wieku. Dla jednych najważniejsza jest postawa patriotyczna, dla innych osiągnięcia artystyczne, naukowe lub sportowe.

Jan Paweł II,
Lech Wałęsa,
Tadeusz Mazowiecki,
Adam Małysz,
Ignacy Jan Paderewski,
kard. Stefan Wyszyński,
Witold Pilecki,
Maria Skłodowska-Curie,
ks. Jerzy Popiełuszko,
Józef Piłsudski,
Andrzej Wajda,
Zbigniew Religa,
Janina Ochojska,
Jerzy Owsiak,
Danuta Siedzikówna, ps. „Inka”,
Kazimierz Kamieński ps. „Gryf”, „Huzar”,
Władysław Grabski,
Lech Kaczyński,
Władysław Sikorski,
Jacek Kuroń,
Wisława Szymborska,
Irena Sendlerowa,
Zbigniew Herbert,
Czesław Miłosz,
Stefan Banach.

Ćwiczenie 3

Stwórz krótkie notki biograficzne osób przedstawionych powyżej.

R14hV9Jkalocm

Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 4.0.

Jan Paweł II (18.05.1920‑2.04.2005) - właśc. Karol Józef Wojtyła, polski duchowny rzymskokatolicki, biskup pomocniczy krakowski a następnie arcybiskup metropolita krakowski, kardynał prezbiter, zastępca Przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski, papież i 6. Święty Kościoła katolickiego.
Lech Wałęsa (ur. 1943) – polski polityk i działacz związkowy, z zawodu elektryk. Przywódca i bohater opozycji demokratycznej w okresie PRL, współzałożyciel i pierwszy przewodniczący NSZZ „Solidarność”, w 1983 laureat Pokojowej Nagrody Nobla. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1990–1995.
Tadeusz Mazowiecki (1927‑2013) – polski polityk i publicysta. Ostatni prezes Rady Ministrów PRL i pierwszy III RP (w latach 1989–1991). Kawaler Orderu Orła Białego.
Adam Małysz (ur. 1977) - polski skoczek narciarski i kierowca rajdowy. Od 2016 dyrektor koordynator ds. skoków narciarskich i kombinacji norweskiej w Polskim Związku Narciarskim. Czterokrotny olimpijczyk. Zdobywca czterech medali olimpijskich i sześciu medali mistrzostw świata.
Ignacy Jan Paderewski (1860‑1941) - polski pianista, kompozytor, działacz niepodległościowy, mąż stanu i polityk. Pod jego bezpośrednim wpływem prezydent Wilson umieścił w swoim ultimatum uzależniającym podpisanie przez Stany Zjednoczone traktatu wersalskiego 13 punkt domagający się zgody stron traktatu na suwerenność Polski – dzięki któremu w traktacie zapisano utworzenie niepodległego państwa polskiego.
kard. Stefan Wyszyński (1901‑1981) - polski duchowny rzymskokatolicki, kardynał prezbiter od 1953, zwany Prymasem Tysiąclecia, mąż stanu, obrońca praw człowieka, narodu i Kościoła. Pośmiertnie odznaczony Orderem Orła Białego.
Witold Pilecki (1901‑1948) - rotmistrz kawalerii Wojska Polskiego, współzałożyciel Tajnej Armii Polskiej, żołnierz Armii Krajowej, więzień i organizator ruchu oporu w KL Auschwitz. Autor raportów o Holocauście, tzw. Raportów Pileckiego. Oskarżony i skazany przez władze komunistyczne Polski Ludowej na karę śmierci, stracony w 1948. Unieważnienie wyroku nastąpiło w 1990. Pośmiertnie, w 2006 otrzymał Order Orła Białego, a w 2013 został awansowany na stopień pułkownika.
Maria Skłodowska-Curie (1867‑1934) - polsko‑francuska fizyk i chemik, dwukrotna laureatka Nagrody Nobla.
ks. Jerzy Popiełuszko (1947‑1984) - polski duchowny rzymskokatolicki, kapelan warszawskiej „Solidarności”, obrońca praw człowieka w PRL, zamordowany przez funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa, błogosławiony i męczennik Kościoła katolickiego. Pośmiertnie odznaczony Orderem Orła Białego.
Józef Piłsudski (1867‑1935) - polski działacz społeczny i niepodległościowy, żołnierz, polityk, mąż stanu; członek Polskiej Partii Socjalistycznej i jej przywódca w kraju, twórca Organizacji Bojowej PPS i Polskiej Organizacji Wojskowej (1914), od 11 listopada 1918 naczelny wódz Armii Polskiej, w latach 1918–1922 naczelnik państwa, pierwszy marszałek Polski; przywódca obozu sanacji po przewrocie majowym (1926), dwukrotny premier Polski.
Andrzej Wajda (1926‑2016) - polski reżyser filmowy i teatralny. Czterokrotnie jego filmy były nominowane do Oscara dla najlepszego filmu nieanglojęzycznego. Kawaler Orderu Orła Białego.
Zbigniew Religa (1938‑2009) – polski kardiochirurg i polityk, profesor nauk medycznych. Członek Międzynarodowej Kapituły Orderu Uśmiechu.
Janina Ochojska (ur. 1955) - polska działaczka humanitarna, założycielka i prezes Polskiej Akcji Humanitarnej.
Jerzy Owsiak (ur. 1953) – dziennikarz radiowy i telewizyjny. Założyciel i prezes WOŚ, pomysłodawca i organizator corocznego Finału WOŚP oraz Przystanku Woodstock. Wielokrotnie nagradzany za swoją działalność społeczną i charytatywną. Kilkukrotnie nominowany do Pokojowej Nagrody Nobla.
Danuta Siedzikówna, ps. „Inka” (1928‑1946) - sanitariuszka 4. szwadronu odtworzonej na Białostocczyźnie 5 Wileńskiej Brygady AK, w 1946 w 1 szwadronie Brygady działającym na Pomorzu, pośmiertnie mianowana podporucznikiem Wojska Polskiego. Odznaczona pośmiertnie za wybitne zasługi dla niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej, Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.
Kazimierz Kamieński ps. „Gryf”, „Huzar” (1919‑1953) - oficer rezerwy Wojska Polskiego, dowódca partyzancki AK i Zrzeszenia WIN, jeden żołnierzy antykomunistycznego podziemia niepodległościowego.
Władysław Grabski (1874‑1938) - polski polityk narodowej demokracji, ekonomista i historyk, minister skarbu oraz dwukrotny premier II Rzeczypospolitej, autor reformy walutowej.
Lech Kaczyński (1949‑2010) - polski polityk i prawnik. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2005–2010.
Władysław Sikorski (1881‑1943) - polski wojskowy i polityk, premier i minister spraw wojskowych II RP, Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych i premier Rządu RP na Uchodźstwie podczas II wojny światowej.
Jacek Kuroń (1934‑2004) - polski polityk, historyk, działacz tzw. czerwonego harcerstwa, jeden z przywódców opozycji w okresie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, współzałożyciel Komitetu Obrony Robotników. Kawaler Orderu Orła Białego.
Wisława Szymborska (1923- 2012) - polska poetka, eseistka, tłumaczka, felietonistka; laureatka Nagrody Nobla w dziedzinie literatury, założycielka Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, członkini Polskiej Akademii Umiejętności, dama Orderu Orła Białego.
Irena Sendlerowa (1910‑2008) - polska działaczka społeczna i charytatywna, w czasie II wojny światowej kierowniczka referatu dziecięcego Rady Pomocy Żydom przy Delegaturze Rządu na Kraj („Żegoty”). Sprawiedliwa wśród Narodów Świata, dama Orderu Orła Białego i Orderu Uśmiechu.
Zbigniew Herbert (1924‑1998) - polski poeta, eseista, dramaturg, twórca cyklu poetyckiego „Pan Cogito”, pośmiertnie odznaczony Orderem Orła Białego.
Czesław Miłosz (1911‑2004) - polski poeta, historyk literatury, tłumacz, dyplomata; laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury. Uznawany za najwybitniejszego polskiego poetę XX wieku.
Stefan Banach (1892‑1945) - polski matematyk, jeden z przedstawicieli lwowskiej szkoły matematycznej, członek PAU.

Projekt III

Zastanów się, kto Twoim zdaniem powinien znaleźć się w Galerii Wielkich Polaków
XX i XXI wieku. Spróbuj stworzyć taką listę.

Najpierw przygotuj listę w domu. Mogą znaleźć się na niej wybitni Polacy, którzy nie są znani w całej Polsce, ale zasłużyli się bardzo dla regionu lub okolicy, w której mieszkasz.
Następnie przedstaw swoją listę koleżance lub koledze. Ustalcie wspólną listę.
Połączcie wysiłki z inną parą uczniów, tak abyście mogli w czwórkę przedstawić po negocjacjach jedną listę.
Połączcie czwórki w grupy ośmioosobowe i w toku dyskusji wyłońcie swoją galerię.
Połączcie grupy ośmioosobowe i już w składzie szesnastu osób ustalcie,
kto zasługuje na zasiadanie w waszej galerii.
Finalnie, na forum klasy jeden z uczniów przedstawi wyniki waszej pracy
pt.: Dziesięcioosobowa Galeria Wielkich Polaków XX i XXI wieku.

tcVfKWCZ2Q_0000003R

Quiz

Ćwiczenie 4

R1WozbxY9plUJ1

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., Kekator - autor fotografii Danuty Siedzikówny, licencja: CC BY-SA 3.0.

R14ecsA4VqUQm

Ćwiczenie 4

Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.

Ćwiczenie 5

RIbIMfe0Q3X7G1

Obowiązkiem obywatela Rzeczypospolitej Polskiej nie jest...

przestrzeganie prawa.
obrona ojczyzny.
płacenie podatków.
głosowanie w wyborach parlamentarnych.

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Ćwiczenie 6

R1aAk0skhTEDX1

Fragmenty not biograficznych przyporządkuj do odpowiednich osób.

sanitariuszka Armii Krajowej, ofiara komunistycznego terroru, dwukrotna laureatka Nagrody Nobla, odkryła rad i polon, polityk narodowej demokracji, ekonomista i historyk, minister skarbu oraz dwukrotny premier II RP, autor reformy walutowej, wprowadził złotówkę, pianista, działacz niepodległościowy, polityk, premier rządu II Rzeczypospolitej, multimedalista olimpijski, najbardziej utytułowany zawodnik w historii indywidualnych konkursów mistrzostw świata w skokach narciarskich

Maria Skłodowska-Curie
Danuta Siedzikówna, ps. „Inka”
Władysław Grabski
Adam Małysz
Ignacy Jan Paderewski

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Ćwiczenie 7

RQvbk1YOcZL811

Czy znasz wybitnych Polaków? Kim był Stefan Banach?

matematykiem
onkologiem
biologiem

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Ćwiczenie 8

R1ckSjsQeJlUx1

Która z wymienionych osób nie dostała Nagrody Nobla?

Czesław Miłosz
Zbigniew Herbert
Wisława Szymborska
Henryk Sienkiewicz

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.