Cztery pory roku
Polacy, zapytani o liczbę pór roku, wymieniają cztery: wiosnę, lato, jesień, zimę. W innych miejscach na świecie wyróżnia się tylko dwie pory roku. Są też obszary, gdzie przez cały rok panuje taka sama pogoda, więc pór roku się nie wyróżnia! Jaka jest tego przyczyna?
na czym polegają ruch obiegowy i obrotowy Ziemi,
jak w ciągu roku zmienia się długość trwania dnia i nocy.
Wyjaśnisz związek między nachyleniem osi ziemskiej a zmiennością pór roku.
Wskażesz w kalendarzu daty rozpoczęcia kalendarzowych pór roku.
Omówisz przykłady zmian zachodzących w przyrodzie w poszczególnych porach roku.
1. Oświetlenie Ziemi w ciągu roku
Przez pół roku Ziemia jest nachylona w stronę Słońca biegunem północnym, a przez drugie pół roku – biegunem południowym. Jest to skutek nachylenia osi Ziemi i jej ruchu obiegowego. Z tego powodu przez pół roku północna półkula jest silniej oświetlana i nagrzewana przez Słońce, a półkula południowa słabiej, po czym sytuacja się odwraca. Moment, gdy oś skierowana jest północnym końcem najbardziej w stronę Słońca (przesilenie letnie), następuje 22 czerwca. Po pół roku jest odwrotnie i to półkula południowa otrzymuje więcej światła. Moment ten wypada 22 grudnia (przesilenie zimowe). W Polsce ten dzień jest najkrótszy w roku, a za kołem podbiegunowym północnym panuje noc polarna.
Dwa razy w ciągu roku ustawienie osi ziemskiej umożliwia identyczne oświetlenie obu półkul: 21 marca, gdy następuje równonoc wiosenna, i 23 września, gdy występuje równonoc jesienna.
Pierwsi europejscy osadnicy w Australii nie wiedzieli o tym, że pory roku na półkuli południowej nie zgadzają się z naszymi i próbowali siać lub sadzić przywiezione przez siebie rośliny uprawne w marcu i kwietniu, a zbierać je w lipcu, sierpniu i wrześniu. Rośliny nie rosły, bo wysiewano je podczas australijskiej jesieni, a zbiorów oczekiwano zimą.
Czas obiegu Ziemi dookoła Słońca trwa 365 dni 5 godzin i około 49 minut. Jest to więc nieco więcej niż rok kalendarzowy. Dlatego konieczne okazało się dodanie jednego dnia co cztery lata w lutym. Co czwarty rok liczy więc 366 dni i nosi nazwę przestępnego.
2. Pory roku
Roczny ruch Ziemi wokół Słońca przy stałym nachyleniu osi ziemskiej powoduje, że w sposób powtarzalny zmienia się oświetlenie różnych części Ziemi. Zmiany oświetlenia z kolei powodują cykliczne zmiany pór roku. Równonoc wiosenna na półkuli północnej oznacza w Polsce początek wiosny. W tym samym momencie na półkuli południowej zaczyna się jesień. Wraz z równonocą jesienną zaczyna się jesień, zaś na półkuli południowej – wiosna. Podobnie w momencie przesilenia letniego u nas zaczyna się lato, podczas gdy na półkuli południowej jest to początek zimy.
Niektóre ptaki żyjące na dalekiej północy Europy jesienią przylatują do Polski, gdyż nasza zima jest dla nich w miarę łagodna, a na wielu roślinach mogą znaleźć owoce zapewniające im zapas pożywienia.
Podsumowanie
Nachylenie osi obrotu w połączeniu z ruchem obiegowym sprawia, że na Ziemi występują pory roku.
Wiosna na półkuli północnej zaczyna się 21 marca, lato 22 czerwca, jesień 23 września, natomiast zima 22 grudnia.
Na półkuli południowej występują te same pory roku, co na półkuli północnej, ale inne są daty ich początku i końca.
Praca domowa
Słownik
okres w roku, kiedy rozpoczyna się jesień, dzień zaczyna być krótszy, a noc dłuższa. Przesilenie jesienne wyznacza pierwszy dzień astronomicznej jesieni
okres w roku, kiedy rozpoczyna się wiosna, dzień zaczyna być dłuższy a noc krótsza. Przesilenie wiosenna wyznacza pierwszy dzień astronomicznej wiosny
zrównanie dnia z nocą, kiedy długość dnia równa się długości nocy- równonoc przypada na 21 marca i 23 września
punkt na niebie, dokładnie ponad pozycją obserwatora (najwyżej położony punkt nad horyzontem)
inaczej zwrotnik południowy, równoleżnik na półkuli południowej, położony symetrycznie względem równika
inaczej zwrotnik północny, równoleżnik na półkuli północnej, położony symetrycznie względem równika
Zadania
Wybierz prawdziwy czas trwania roku.
- 365 dni 5 godzin i 49 minut
- 356 dni 5 godzin i 49 minut
- 365 dni 6 godzin i 49 minut
- 365 dni 5 godzin i 59 minut
- 366 dni
Wskaż moment, kiedy dni na półkuli północnej są najdłuższe.
- przesilenie letnie – 22 VI
- przesilenie zimowe – 22 XII
- przesilenie letnie – 22 XII
- przesilenie wiosenne – 21 III
- przesilenie jesienne – 22 IX
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących pierwszego dnia wiosny na półkuli północnej.
| Prawda | Fałsz | |
| Na Zwrotniku Raka Słońce góruje w zenicie. | □ | □ |
| Na równiku Słońce góruje w zenicie. | □ | □ |
| Na Zwrotniku Koziorożca Słońce góruje w zenicie. | □ | □ |
| Na biegunie północnym Słońce góruje w zenicie. | □ | □ |
| Na biegunie południowym Słońce góruje w zenicie. | □ | □ |
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących przesilenia zimowego na półkuli północnej.
| Prawda | Fałsz | |
| Na północ od Koła podbiegunowego północnego panuje noc polarna. | □ | □ |
| Dzień w Polsce jest najkrótszy w ciągu całego roku. | □ | □ |
| Noc w Polsce jest najdłuższa w ciągu całego roku. | □ | □ |
| Słońce góruje w zenicie nad biegunem. | □ | □ |
| Słońce w Polsce góruje najniżej w ciągu całego roku. | □ | □ |