Twórca i sztuka w wierszu Cypriana Kamila Norwida „Fortepian Szopena”

Inwokacja – (łac. invocatio – wezwanie) to rozbudowana apostrofa umieszczana na początku utworu literackiego, w której autor zwraca się bezpośrednio do odbiorcy, zazwyczaj do muzy, bóstwa lub duchowego patrona z prośbą o natchnienie; styl inwokacji ma charakter podniosły.

Inwokacja obejmuje tekst od I do VI strofy włącznie, jest zwrotem do Fryderyka Szopena, kierowanym również przez artystę- poetę – samego Norwida, który podkreśla, wartość geniuszu sławnego kompozytora, a także jest obietnicą rozsławienia jego wielkości Nie stargam Cię ja – nie! – Ja, ... u‑wydatnię!...

Przeczytaj uważnie zwrotki I‑III i zwróć uwagę, w jakiej kondycji fizycznej znajduje się Fryderyk Szopen oraz co mogą oznaczać nawiązania do Orfeusza, Pigmaliona, biel oraz marmur.

Fryderyk Szopen został przedstawiony jako osłabiony fizycznie, bliski śmierci, blady; biel jego ręki porównana do koloru klawiszy (kości słoniowej), jest niemal zespolona z nimi, co świadczy o tym, że idealnie do siebie pasują. W trzeciej zwrotce ukazana jest jego siła i nieśmiertelność jako artysty (nawiązanie do Orfeusza i Pigmaliona). Tym razem biel symbolizuje marmur – materiał, z którego wybitni rzeźbiarze tworzą trwałe pomniki.

Odnieś dwa kontrastowe porównania do postaci Szopena jako artysty oraz do sytuacji, w jakiej spotyka go poeta (dotyczącej nadchodzącej śmierci).

Ostatnie dni artysty są niezwykłe, bo przez atmosferę odchodzenia i śmierci wszystko może wydawać się blade, czyli słabe, niewyraźne, ulotne. Jeśli jednak dokona się zestawienia z pojęciem mitu, to na pierwszy plan wysuwa się trwałość, bogactwo znaczeń i ogromna wartość dla kultury.

Orfeusz — postać z mitologii greckiej; poeta, śpiewak i muzyk, który swoim śpiewem przy akompaniamencie liry potrafił oczarować nawet rośliny, skały czy drzewa oraz ujarzmiać żywioły i dzikie zwierzęta;
Pigmalion — postać z mitologii greckiej; król Cypru, rzeźbiarz, który zakochał się w posągu kobiety wyrzeźbionym przez siebie z kości słoniowej; poprosił boginię Afrodytę o ożywienie jej.

Obaj artyści zasłynęli kunsztem i talentem. Orfeusz potrafił np. swoją grą na lirze oczarować każdego (nawet syreny i Hadesa) oraz uspokoić żywioły i dzikie zwierzęta. Pigmalion zaś był rzeźbiarzem, który stworzył tak idealną figurę kobiety, że zakochał się w niej, a Afrodyta zdecydowała się ją ożywić. Norwid porównuje umierającego muzyka do liry Orfeusza, która grała jeszcze po jego śmierci. Podkreśla także jego doskonałość, obecną w rzeźbach Pigmaliona. Nawiązanie to służy podkreśleniu, że dzieła tak wybitnego muzyka są nieśmiertelne.

Zwróć uwagę na obecne w wierszu nawiązania do kultury starożytnej, do motywów biblijnych, do symboli polskości. Sprawdź w „Ciekawostce”, kim był Perykles.

Muzyka wybitnego kompozytora zawiera w sobie bogactwo dziedzictwa kulturowego i oddziałuje na odbiorców nawet po jego śmierci. Fizyczne zniszczenie fortepianu podobnie jak fizyczna śmierć Chrystusa nie oznacza końca, lecz odrodzenie, zmartwychwstanie. Doskonałość peryklejska oznacza klasyczną prostotę, to uniwersalne piękno, które można dostrzec w dziełach artystów tworzących w czasach rządów (i mecenatu) Peryklesa.

Odszukaj w zasobach internetowych wyjaśnień ww. słów. Zastanów się, jakie mają one znaczenie w odniesieniu do Chrystusa i twórczości genialnego kompozytora.

• Tabor to miejsce (góra), na której Chrystus przemienił się i ukazał swoją boską moc, żeby umocnić wiarę apostołów i przygotować ich na swoją śmierć oraz zmartwychwstanie. Geniusz Szopena ma w sobie moc nieśmiertelną, nadprzyrodzoną, jego muzyka ma zdolność dokonania przemian; może wzbudzać w odbiorcach pragnienie wolności,

• consummatum est -- wypełniło się, to ostatnie słowa , które wypowiedział Chrystus w godzinie swojej śmierci. Podkreślają znaczenie ofiary Chrystusa dla zbawienia ludzkości. Śmierć Szopena nie kończy niczego, jego twórczość jest nieśmiertelna,

• Alfa i Omega – początek i koniec – tak określa się Boga. W odniesieniu do Szopena może oznaczać, że ani przed nim, ani po nim nie było i nie będzie większego geniusza,

• Duch i Litera – to również odniesienia do Boga, czy też ludzko‑duchowej natury Chrystusa. Litera oznacza materię, słowo, śmiertelność, a duch wieczność, nadprzyrodzoność. Twórczość Szopena jest zarówno materialną spuścizną, dziedzictwem narodowym jak i duchową, wiecznie żywą, nieśmiertelną,

• kłos – to symbol mnogości, nowego życia, Chrystus jest kłosem pełnym ziarna, a więc tym, który pomnaża życie. Odniesienie kłosa do Szopena, może symbolizować bogactwo, niewyczerpalność treści, jakie płyną z przekazu kompozycji twórcy.

Przeczytaj uważnie zwrotki IX i X i zwróć uwagę na interpunkcję, która podkreśla silne emocje.

Podmiot liryczny wyraża gniew, zaskoczenie, niedowierzanie. Emocje te podkreślają wielokropki, myślniki i wykrzykniki.

Zwróć uwagę na znaczenie fragmentów „Ideał sięgnął bruku” oraz „Ciesz się, późny wnuku”.

Po burzliwym i emocjonalnym opisie zniszczenia fortepianu następuje wyciszenie emocji, uspokojenie. Podmiot liryczny spogląda z innej perspektywy, spadający fortepian ożywił „głuchy” bruk. Jest zatem nadzieje, że „późni wnukowie” docenią muzykę Szopena.

Zwróć uwagę na treść ostatniej zwrotki.

Cytat: 
„Lecz Ty? – lecz ja? – uderzmy w sądne pienie,
Nawołując: »Ciesz się, późny wnuku!...«”

Niezrozumienie sztuki przez odbiorców może czynić ich „głuchymi” (czyli niewrażliwymi), jak twardy bruk w zestawieniu z fortepianem. Jednak możliwe jest, że kolejne pokolenia docenią wartość muzyki i poezji.