Oparzenia i odmrożenia
Uszkodzenia skóry, powstałe w wyniku działania różnych czynników, powodują zaburzenia pracy całego organizmu. Skuteczna pomoc poszkodowanym z ciężkimi urazami, do których można zaliczyć oparzenia i odmrożenia, zależy zarówno od umiejętności osób ratujących, jak i czasu, w jakim nadejdzie pomoc. W przypadku każdego oparzenia i odmrożenia należy kierować się zasadą, że uraz jest poważniejszy niż mogłoby się wydawać na pierwszy rzut oka.
W celu zrozumienia zagadnień poruszanych w tym materiale, sprawdź w wiarygodnych źródłach lub przypomnij sobie, jakie czynności z zakresu pierwszej pomocy podejmujemy w pierwszej kolejności. Uwzględnij ocenę stanu poszkodowanego, sprawdzenie jego funkcji życiowych, a także własne bezpieczeństwo ratownika.
W tym celu możesz skorzystać z innych e‑materiałów, np. Pierwsza pomoc - podstawyPierwsza pomoc - podstawy.
opisywać, jak zbudowana jest skóra i jakie są jej najważniejsze funkcje;
wyjaśniać, jaki jest wpływ wysokich i niskich temperatur na organizm ludzki;
udzielać pierwszej pomocy w przypadku oparzeń i odmrożeń;
klasyfikować zagrożenia wynikające z niewłaściwego postępowania w przypadku oparzeń i odmrożeń.
1. Budowa i funkcje skóry
Skóra gruba nieowłosiona:
Na górze znajduje się warstwa zewnętrzna skóry, czyli naskórek. Pod naskórkiem znajduje się warstwa brodawkowata. Powierzchnia warstwy jest pokryta kulistymi brodawkami. W warstwie są powierzchniowe sploty tętniczo‑żylne.
W warstwie skóry właściwej znajdują się:
rozgałęzione sploty tętniczo‑żylne,
ciałko dotykowe,
przewód gruczołu potowego.
W warstwie najgłębszej, podskórnej, znajduje się:
tkanka tłuszczowa,
sploty tętniczo‑żylne są grubsze,
gruczoły potowe,
włókna nerwowe.
Prawy schemat skóry cienkiej, owłosionej.
Na naskórku znajdują się krótkie i długie łodygi włosa. Łodygi w kształcie długich rurek. Łodygi sięgają aż do tkanki tłuszczowej warstwy podskórnej. Na naskórku występują również ujścia przewodu wyprowadzającego gruczołu potowego. W warstwie skóry właściwej znajdują się mięśnie przywłosowe oraz gruczoły łojowe. W warstwie podskórnej koniec łodygi włosowej to mieszek włosowy w kształcie wrzeciona. Wzdłuż mieszka siatka gruczołów potowych.
Skóra jest największym narządem ludzkiego organizmu. Składa się z dwóch warstw. Widoczna (zewnętrzna) to naskórek, który jest barierą między środowiskiem zewnętrznym a wnętrzem organizmu. Druga warstwa (niewidoczna dla oka) to skóra właściwa, w której znajdują się zakończenia nerwowe, mieszki włosowe oraz gruczoły potowe i łojowe, co zostało szczegółowo przedstawione na ilustracji powyżej.
Ponadto, skóra pełni wiele istotnych funkcji. Stanowi m.in. mechaniczną barierę między światem zewnętrznym a wewnętrznym organizmu, chroni przed utratą płynów, inwazją bakterii i wirusów itp., a także pośredniczy w dostarczaniu do mózgu informacji ze świata zewnętrznego. Dodatkowo skóra odpowiada za utrzymywanie prawidłowej temperatury ciała, czyli pełni funkcję termoregulacyjną. Oparzenia powodują utratę wszystkich wymienionych właściwości skóry.
2. Oparzenia i odmrożenia
Oparzenie to (w zależności od głębokości) uszkodzenie skóry lub głębiej położonych narządów, powstałe w wyniku działania czynnika uszkadzającego. Czynniki uszkadzające (oparzeniowe) dzielimy na:
termiczne (ogień, gorące płyny, para wodna),
chemiczne (kwasy lub zasady),
elektryczne (instalacja elektryczna domowa i przemysłowa, piorun),
radiacyjne (promieniowanie),
słoneczne.
Zmiany powstające na skórze pod wpływem działania tych czynników są bardzo podobne. Jednak skutki dla zdrowia osób poszkodowanych są niejednorodne, a w skrajnych przypadkach mogą doprowadzić nawet do śmierci.
Skóra, która uległa martwicy w wyniku działania czynnika uszkadzającego, nazywana jest strefą koagulacji – zmiany w tej strefie są nieodwracalne. Dookoła strefy koagulacji tworzy się strefa zastoju, w której występują zaburzenia krążenia. Jeżeli krążenie w strefie zastoju nie zostanie przywrócone, tkanki obumrą z powodu niedokrwienia. Wokół strefy zastoju wytwarza się strefa przekrwienia – odczyn zapalny skóry powstający w wyniku reakcji zdrowej tkanki na uraz.
Odmrożeniem nazywamy miejscowe uszkodzenie skóry lub głębiej położonych narządów w wyniku działania niskiej temperatury, wskutek której zaczynają obkurczać się naczynia krwionośne. Jeżeli działanie niskiej temperatury nie zostanie w odpowiednim czasie przerwane, dochodzi do całkowitego zamknięcia przepływu krwi. Brak przepływu krwi skutkuje natomiast zamarzaniem wody wewnątrz tkanek i tworzeniem się malutkich kryształów lodu, które niszczą komórki.
Do odmrożeń może dojść również przy temperaturze powyżej 0°C, zwłaszcza przy wilgotnej i wietrznej pogodzie. Najbardziej narażone są najsłabiej ukrwione lub odsłonięte części ciała, które prezentuje poniższa ilustracja.
3. Stopnie oparzenia
Stopnie oparzenia, świadczące o tym, czy mamy do czynienia z oparzeniem ciężkim czy lekkim zależą od głębokości uszkodzonej skóry oraz rozległości i miejsca oparzenia.
Ze względu na głębokość uszkodzenia skóry oparzenia dzielimy na:
I stopnia – uszkodzenia powierzchowne obejmujące tylko naskórek; objawy: miejscowy stan zapalny, zaczerwienienie skóry i ból;
II stopnia – uszkodzenia naskórka i niepełnej grubości skóry właściwej; objawy: miejscowy stan zapalny, obrzęk, zaczerwienienie skóry z widocznymi białymi plamami oraz pęcherzami i znacznymi dolegliwościami bólowymi;
III stopnia – uszkodzenia naskórka i pełnej grubości skóry właściwej; objawy: perłowobiała i/lub zwęglona skóra o wyglądzie przezroczystym lub pergaminowym, zanik czucia i reakcji na ból.
W niektórych klasyfikacjach wyróżnia się oparzenia IV stopnia będące skrajną postacią oparzenia (zwęglenie tkanek). IV stopień oparzeń bywa też klasyfikowany jako najcięższa odmiana oparzeń III stopnia.
Do oceny powierzchni rozległych oparzeń wykorzystuje się tzw. regułę dziewiątek. Ciało człowieka dzieli się na obszary, które stanowią 9 lub 18% całkowitej powierzchni ciała. Na tej podstawie można mniej więcej ocenić rozległość oparzenia. Nieco inaczej proporcje kształtują w przypadku dzieci, co prezentuje załączona galeria.
Mniejsze oparzenia lub o nieregularnym kształcie, ocenia się wykorzystując fakt, że dłoń poszkodowanego (razem z palcami) stanowi ok. 1% całkowitej powierzchni jego ciała.
Miejsca, których oparzenia niezależnie od stopnia i rozległości powinny być leczone w szpitalu, prezentuje poniższa ilustracja.
4. Stopnie odmrożenia
Stopień odmrożenia zależy od temperatury, czasu działania i powierzchni ciała narażonej na zimno. Odmrożenia dzielimy na:
odmrożenia I stopnia – przejściowe zaburzenia krążenia krwi w wyziębionym miejscu, dotyczące tylko powierzchownych warstw naskórka, objawiają się m.in. bólem, zaczerwienieniem lub bladością, mrowieniem i lekkim obrzękiem; jest to proces odwracalny i po wygojeniu nie pozostawia żadnych trwałych zmian;
odmrożenia II stopnia – doprowadzają do uszkodzenia głębszych warstw naskórka i objawiają się pęcherzami wypełnionymi płynem surowiczympłynem surowiczym o krwawym zabarwieniu;
odmrożenia III stopnia – ich następstwem są: uszkodzenie naskórka, skóry właściwej, a niekiedy też tkanek głębiej położonych;
odmrożenia IV stopnia – powodują martwicę całych części ciała (np. palca), przy czym zmiany mogą dotyczyć także kości; w przypadku tak poważnych odmrożeń bardzo często dochodzi do ciężkich zakażeń bakteryjnych.
Z odmrożeniami powyżej II stopnia należy zawsze zgłosić się do lekarza.
Wymień kilka sposobów, jak można zapobiec odmrożeniom stóp, dłoni oraz nosa.
5. Pierwsza pomoc w przypadku oparzeń
Udzielając pierwszej pomocy oparzonemu, należy najpierw ocenić miejsce zdarzenia, ze szczególnym uwzględnieniem swojego bezpieczeństwa, bowiem ratowanie osób oparzonych może być niebezpieczne dla ratującego. Następnym krokiem jest przerwanie działania czynnika wywołującego oparzenie. W zależności od okoliczności należy:
wyprowadzić osobę poszkodowaną z pożaru,
ugasić płonące ubranie wodą bądź stłumić płomienie, narzucając na nie ubranie z naturalnych włókien,
polać zimną wodą lub zdjąć ubranie oblane gorącym płynem,
zdjąć tlące się lub nasączone środkiem chemicznym ubranie,
odłączyć źródło prądu.
Nie odrywaj zwęglonej, stopionej odzieży, która przykleiła się do skóry. Nieumiejętne jej usunięcie spowoduje powstanie otwartej rany, którą bardzo łatwo zainfekować. Z tego względu rozetnij ubranie wokół spalonych fragmentów przylegających ściśle do skóry i pozostaw je aż do usunięcia przez lekarzy w szpitalu.
Bezpośrednio po odsunięciu poszkodowanego od źródła ciepła jego skóra nadal jest gorąca, a uszkodzenia się poszerzają. Powoduje to pogłębianie i rozszerzanie się ran oparzeniowych. Dlatego bardzo ważne jest jak najszybsze schładzanie ran oparzeniowych – w tym celu użyj czystej wody dowolnego pochodzenia (kran, woda butelkowana itp.).
Schładzanie małych powierzchni oparzeniowych powinno trwać ok. 20 min.
W przypadku oparzeń o dużej powierzchni, ciało należy schładzać najwyżej 1‑2 min, najlepiej przykładając mokre ręczniki, prześcieradła itp. Nie wolno polewać ich bieżącą zimną wodą lub robić zimnych kąpieli, ponieważ mogą doprowadzić do hipotermiihipotermii.
Przy oparzeniach chemicznych (kwasami lub zasadami) substancje te należy jak najszybciej spłukać, najlepiej rozproszonym strumieniem wody przez ok. 15 min. Substancje sypkie, przed spłukaniem należy dokładnie zetrzeć lub otrzepać. Resztki uszkadzającego środka przylegające do skóry poszkodowanego należy usunąć (ścierając lub zdrapując), po czym skórę obficie spłukać wodą. Szczególnie ważne jest wypłukanie substancji żrących z oka, które jest wyjątkowo podatne na nieodwracalne zmiany i trwałe uszkodzenia.
Schładzając, jednocześnie zdejmij poszkodowanemu biżuterię (pierścionki, zegarki, łańcuszki, kolczyki itp.) oraz buty, odzież i wszystkie inne uciskające części ubrania, które znajdują się blisko miejsca oparzenia. Po pojawieniu się obrzęku czy pęcherzy wspomniane czynności mogą być bardzo trudne lub niemożliwe. Po schłodzeniu lub spłukaniu substancji chemicznej na rany oparzeniowe załóż jałowy opatrunek.
Na rany oparzeniowe najlepiej stosować opatrunki hydrożelowe, które zaliczane
są do tzw. opatrunków aktywnych. Oznacza to, że nie tylko chronią ranę przed światem zewnętrznym, ale również chłodzą, uśmierzając ból. Ponadto dzięki swoim właściwościom bezpośrednio współdziałają z procesami gojenia się ran.
Rany oparzeniowe II i III stopnia oraz oparzenia chemiczne oraz elektryczne powinny być zawsze zbadane przez lekarza.
Podczas udzielania pierwszej pomocy osobom oparzonym nie wolno:
gasić palącej się odzieży narzucając na płomienie materiały sztuczne, topiące się w ogniu,
polewać spirytusem (alkoholem) miejsc urazu,
smarować oparzonych miejsc masłem, olejem, przypadkowymi maściami itp.,
przekłuwać pęcherzy,
dotykać ran oparzeniowych,
schładzać ran oparzeniowych lodem,
neutralizować oparzeń chemicznych.
Obejrzyj film i stwórz na jego podstawie szczegółową instrukcję postępowania w przypadku oparzenia wrzątkiem.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1EVUrvts56QS
Film przedstawia prawidłowy sposób udzielenia pierwszej pomocy w przypadku oparzenia termicznego.
Oceń miejsce zdarzenia pod kątem bezpieczeństwa.
Przerwij działanie czynnika powodującego oparzenie.
Zdejmij biżuterię i wszystkie uciskające części ubrania znajdujące się blisko rany oparzeniowej.
Przystąp do schładzania ran oparzeniowych.
Rany II i III stopnia oraz powstałe na skutek działania środków chemicznych lub porażenia prądem elektrycznym powinny być zawsze zbadane przez lekarza!
6. Pierwsza pomoc w przypadku odmrożeń
Pierwsza pomoc w przypadku odmrożeń polega na ogrzewaniu biernym i czynnym poszkodowanego. Ogrzewanie bierne to zapobieganie dalszej utracie ciepła, np. wejście do ciepłego pomieszczenia. Ogrzewanie czynne natomiast dzielimy na wewnętrzne i zewnętrzne. Ogrzewanie czynne wewnętrzne to ogrzewanie organizmu od środka (np. podawanie ciepłych płynów), a ogrzewanie czynne zewnętrzne polega na dostarczeniu ciepła z zewnątrz (przez powierzchnię skóry), np. poprzez umieszczenie palców rąk pod pachami.
Udzielając pierwszej pomocy należy:
przenieść osobę poszkodowaną do ciepłego pomieszczenia;
przebrać poszkodowanego w suchą i ciepłą odzież oraz okryć go kocem;
podać ciepłe płyny do picia;
założyć luźny, jałowy opatrunek na miejsce odmrożenia;
przy odmrożeniach powyżej II stopnia zawsze niezwłocznie zgłosić się do lekarza.
Przy odmrożeniach palców stóp należy zachować szczególną ostrożność podczas zdejmowania butów. Pamiętaj, że najlepiej jest rozsznurować całe buty i dopiero wtedy powoli wyciągać z nich stopy.
Zapewnij poszkodowanemu ciepłe otoczenie.
Ogrzej poszkodowanego od środka (podając ciepłe napoje) oraz z zewnątrz (okrywając kocem, zakładając ciepłe rękawiczki itp.).
Na miejsce odmrożenia załóż luźny, jałowy opatrunek.
W przypadku odmrożeń III i IV stopnia należy bezzwłocznie zgłosić się do lekarza!
7. Podsumowanie
Skóra człowieka pełni wiele istotnych funkcji. Dzięki swojej elastyczności chroni organizm przed urazami mechanicznymi, chemicznymi i termicznymi. Ponadto wydziela pot i utrzymuje stałą temperaturę ciała, odbiera informacje ze środowiska zewnętrznego, chroni organizm przed inwazją bakterii, wirusów i innych mikroorganizmów. Oparzenia skutkują utratą wszystkich funkcji skóry.
Oparzenia i odmrożenia należą do jednych z najcięższych obrażeń, pozostawiając często urazy fizyczne i psychiczne do końca życia.
Udzielając pomocy osobom z oparzeniami lub odmrożeniami należy przede wszystkim zadbać o bezpieczeństwo swoje, poszkodowanego i innych ratujących. Następnie przerwać czynnik wywołujący uraz.
Organizm należy ogrzewać biernie, czyli np. przenieść (przeprowadzić) osobę poszkodowaną do ciepłego pomieszczenia oraz czynnie. Ogrzewanie czynne dzielimy na wewnętrzne (np. podawanie ciepłych napojów) i zewnętrzne (np. okrycie poszkodowanego kocem).
Udzielając pierwszej pomocy w przypadku oparzenia, najważniejsze jest szybkie schłodzenie uszkodzonego miejsca (zimną bieżącą wodą). Po schłodzeniu na ranę nakładamy jałowy opatrunek, najlepiej hydrożelowy (aktywny) i wszystko luźno bandażujemy.
Wzywając pomoc, pamiętaj o numerach alarmowychnumerach alarmowych.
8. Słownik
stan bezpośredniego zagrożenia życia spowodowany spadkiem temperatury głębokiej (narządów wewnętrznych) poniżej 35°C
uszkodzenie skóry lub głębiej położonych narządów na skutek działania niskiej temperatury
uszkodzenie skóry lub głębiej położonych narządów na skutek działania wysokiej temperatury
płyn powstający jako reakcja obronna organizmu, najczęściej w przebiegu jakiegoś zapalenia